به گزارش مسیر اقتصاد در طول دهه های اخیر مسئله استقلال بانک مرکزی از دولت به عنوان پیشنیاز دستیابی به ثبات پولی و مالی از سوی اقتصاددانان مطرح شده است. از این رو در این مدت در بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان بانک های مرکزی دست کم از نظر قانونی از دولت ها مستقل هستند.
اما عملکرد بانک‌های مرکزی در طول سال های اخیر نشان داده است که استقلال بانک مرکزی از دولت گرچه در برخی زمینه ها تغییراتی ایجاد کرده، اما در بسیاری از حوزه ها موجب تضعیف عملکرد نظام پولی کشورها شده است.
به طور خاص در زمانی که یک بحران مالی در کشور ایجاد می شود و بسیاری از موسسات مالی و یا شرکت های فعال در بخش واقعی اقتصاد همچون تولیدکنندگان کالا و خدمات با خطر ورشکستگی مواجه می شوند، مسئولیت بانک‌های مرکزی به مراتب بیشتر می شود.
در زمان بحران‌های مالی هر تصمیم بانک مرکزی می تواند به ورشکستگی و یا نجات شرکت ها و موسسات بینجامد و در چنین مواقعی معیارهای تصمیم گیری بانک‌های مرکزی بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا می‌نمایند.
بعد از وقوع بحران های مالی در یک کشور، یکی از راهکارهای معمول شرکت ها و موسسات مالی برای بهبود وضعیت خود انتشار اوراق مشارکت و یا اوراق قرضه و به طور کلی اوراق بهادار برای تأمین مالی از مردم و دیگر منابع است.
شرکت ها و موسسات در هر زمانی می توانند اقدام به انتشار اوراق بهادار نمایند اما به طور معمول در زمان وقوع بحران های مالی استفاده از این ابزار رایج تر است. در چنین زمانی پشتیبانی و مسئولیت پذیری بانک مرکزی در قبال اوراق بهادار منتشر شده از سوی شرکت ها و موسسات نقشی اساسی در موفقیت عملکرد آن ها دارد.
بانک‌های مرکزی مستقل برای خروج از بحران مسئولیت پذیری ندارند
علاوه بر این بانک های مرکزی در زمان های غیر معمول از ابزارهایی همچون انتشار گسترده پایه پولی تحت عنوان «عملیات بازار باز» استفاده می کنند که در بین اقتصاددانان با عنوان «مداخلات غیرمتعارف» شناخته می شود. چگونگی استفاده از پول خلق شده توسط بانک مرکزی در قالب عملیات بازار باز نیز می تواند اثرات بسیار قابل توجهی بر اقتصاد داشته باشد و ادامه حیات یا ورشکستگی بسیاری از شرکت ها و موسسات را تعیین نماید.
در چنین مواقعی سطح و چگونگی وابستگی بانک‌های مرکزی از اهمیت زیادی برخوردار است چراکه بر معیارهای تصمیم گیری آن ها در پشتیبانی از اوراق بهادار منتشر شده از سوی شرکت ها و همچنین بر چگونگی انتشار پول خلق شده در عملیات بازار باز اثرگذار است.
بانک‌های مرکزی مستقل از دولت نشان داده اند در چنین مواقعی معیارهای اساسی پیشرفت کشور را در نظر نمی‌گیرند و مسئولیت پذیری چندانی برای خروج از بحران ندارند.
استقلال بانک‌های مرکزی نقش بین المللی آن‌ها را با چالش مواجه می‌کند
از طرف دیگر عملکرد بانک‌های مرکزی در زمینه تسهیل تبادلات خارجی و ایجاد راهکارهای جدید به منظور توسعه تجارت و کمک به شرکت ها و تولیدکنندگان داخلی با استقلال کامل از دولت با چالش مواجه شده است.
به طور کلی عملکرد مستقل بانک‌های مرکزی ایجاب می‌کند که بر تحقق هدف تعیین شده برای تورم و پایداری بخش پولی و بانکی متمرکز باشند و از این رو مسئولیتی در زمینه عملکرد فعال در حوزه تسهیل تبادلات خارجی و ارائه راهکارهای جدید برای بازرگانان ندارند. این درحالیست که در صورت وجود شرایط مناسب تأمین مالی و نقل و انتقال پول امکان برقراری روابط تجاری و اقتصادی فراهم می شود.
۴ محور انتقاد از بانک‌های مرکزی مستقل از دولت
در حال حاضر که بیش از چندین سال از استقلال بانک‌های مرکزی از دولت در کشورهای توسعه یافته گذشته انتقادات متعددی از عملکرد آن‌ها مطرح شده که می توان آن ها را در ۴ محور خلاصه کرد:
- عدم تحقق اهداف تورمی در کنار تسهیل تأمین مالی داخلی
- عدم تحقق اهداف مورد نظر در زمینه پایداری نظام پولی و مالی
- برقرار نکردن شفافیت در روندهای نظام مالی و پولی
- عملکرد غیرفعال در تحقق اهداف بین المللی
سیاستمداران کشورهای توسعه یافته به دنبال بازپس گیری استقلال از بانک‌های مرکزی
عدم موفقیت بانک های مرکزی در تحقق اهداف تعیین شده موجب شده است در بسیاری از کشورها سیاستمداران به دنبال بازپس گیری استقلال بانک‌های مرکزی باشند. به طور خاص در کشورهایی همچون ایتالیا، بریتانیا و آمریکا انتقادات گسترده ای از بانک های مرکزی مطرح شده و سیاستمداران بر ضرورت باز تعریف جایگاه بانک مرکزی برای هماهنگی بیشتر با سیاست های دولتی تأکید کرده اند.
درحال حاضر مشکلات گفته شده در عملکرد بانک های مرکزی مستقل وجود دارد و لازم است جایگاه بانک‌های مرکزی به نوعی بازطراحی شود که علاوه بر رفع این مشکلات بانک مرکزی از ابتکار عمل لازم برای برقراری پایداری در نظام پولی و مالی برخوردار باشد و بار دیگر به صندوق تأمین مالی دولت ها تبدیل نشود.
آنچه مسلم است اینکه در شرایط فعلی بانک‌های مرکزی می‌توانند با ایجاد شفافیت بیشتر در زمینه نظرات هیئت هرکدام از اعضای هیئت رئیسه در مورد هریک از اقدامات مهم، پاسخگویی و مسئولیت پذیری بیشتر در زمینه تحقق اهداف کشورها و همکاری و تعامل بیشتر با دولت می تواند به طور مؤثری در بهبود عملکرد بانک‌های مرکزی مفید باشد.
منبع: گاردین
