طی دهه های اخیر اقتصاد ایران تنها زمان های محدودی را شاهد ارز تک نرخی در بازار بوده و تقریبا در تمامی دولت ها، تک نرخی شدن ارز از جمله شعارهای اصلی به شمار می رفته است.
به گزارش مسیر اقتصاد در حال حاضر به دلیل وضع تحریم های مالی علیه بانک مرکزی و در عین حال جلوگیری گسترده از افزایش قیمت ارز در بازار داخلی در سال های اخیر متناسب با تورم، بازار ارز ایران در وضعیت پیچیده ای قرار دارد و کارشناسان بر ضرورت حرکت سریع به سمت تک نرخی نمودن ارز تأکید دارند.
منظور از تک نرخی شدن ارز چیست؟
حرکت به سمت ارز تک نرخی یکی از اولویت های مهم بازار ارز محسوب می شود؛ اما برای ترسیم شرایط مطلوب در در این بازار لازم است ابتدا سازوکارهای حاکم بر آن به خوبی شناسایی شود تا بتوان برای اصلاح آن گام های مؤثری برداشت.
در این راستا سازوکار تعیین قیمت ارز در شرایط تک نرخی شدن یکی از مسائل مهم است. به طور خاص وقتی صحبت از تک نرخی نمودن ارز به میان می آید، باید پیش از آن به این سئوال پاسخ داد که در شرایط تک نرخی شدن ارز، مرجع تعیین قیمت آن کدام نهاد و یا سازوکار است؟
مرجع قیمت گذاری ارز در ایران
در حال حاضر عرضه کننده اصلی ارز در ایران بانک مرکزی است؛ اما در عین حال قیمت ارز آزاد با خرید و فروش نقدی توسط صرافی ها در بازارهایی همچون میدان فردوسی تهران تعیین می شود.
در واقع در وضعیت فعلی بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز، مبالغ زیادی از دارایی های ارزی خود را با دشواری های فراوان به اسکناس تبدیل می کند و آن را از طریق صرافی ها و یا بانک ها به بازار عرضه می کند تا از این طریق نرخ را کنترل کند.
با این حال مبادله فیزیکی ارز سهمی کمتر از ۱۰ درصد از بازار ارز را به خود اختصاص داده است. در واقع عرضه و تقاضای اصلی در بازار ارز کشورها از سوی صادرکنندگان و واردکنندگان کالا صورت می گیرد که بخش عمده نیاز خود را نه از بازار نقدی که از طریق خرید و فروش حواله ارزی تأمین می کنند.
تعیین نرخ ارز در بازار نقدی موجب نوسانات قیمتی می شود
تعیین قیمت ارز در بازار نقدی هزینه های زیادی در مراحل خرید اسکناس، انتقال آن به بازار داخلی و عرضه آن به بازار به بانک مرکزی تحمیل می کند که در نهایت منجر به هدررفت منابع و دارایی های کشور می گردد.
از آن مهم تر در شرایط فعلی کوچک ترین شوک منفی در بازار ارز می تواند منجر به افزایش تقاضای اسکناس در بازار داخلی شده و قیمت ارز را با نوسانات جدی مواجه نماید.
نکته دیگر آنکه امکان رصد و جلوگیری از سوداگری در بازار نقدی به مراتب سخت تر است و اعمال مؤثر سیاست هایی همچون اخذ مالیات از سوداگری ارزی متوقف بر اصلاح این ساختار است.
تک نرخی شدن ارز در سازوکار قیمت گذاری فعلی امکان پذیر نیست
در چنین بستری تحقق هدف تک نرخی شدن ارز بسیار دشوار است؛ حتی در صورت تحقق این هدف نیز با کوچک ترین تغییر، وقوع نوسانات ارزی اجتناب ناپذیر بوده و در زمانی کوتاه شرایط ارز تک نرخی مجددا برهم خواهد خورد.
از طرفی بانک مرکزی تمایل ندارد قیمت ارز در بازار داخل متناسب با افزایش تقاضای نقدی افزایش یابد و از طرف دیگر مشکلات عرضه اسکناسی ارز در بازار نقدی موجب می شود بانک مرکزی نتواند کنترل مناسبی بر بازار ارز داشته باشد.
بنابراین در این شرایط، نرخی در بازار نقدی ارز حکمفرما می شود که با نرخ مدنظر بانک مرکزی متفاوت است و زمینه را برای چند نرخی شدن ارز فراهم می کند.
در نتیجه از مهم ترین پیش‌نیازهای حرکت به سمت ارز تک نرخی پایدار، تعیین مرجعی مناسب برای کشف قیمت در بازار است که کمترین تأثیر را از نوسانات بخش غیر واقعی و سوداگری متحمل شود.
