به گزارش مسیر اقتصاد(مسیر اقتصاد)، در دنیای امروز حامل های انرژی در زمره ی استراتژیک ترین کالاهای مورد نیاز بشر قرار دارند؛ تا جایی که به نفت به عنوان اصلی ترین منبع تامین انرژی و سوخت جهان لقب «طلای سیاه» را داده اند که البته سخن گزافی نیست.
کمیت و قیمت انرژی، اصلی ترین نقش را در شکل گیری مناسبات یا منازعات بین المللی ایفا می کند. لذا امروزه یکی از مهم ترین مسائل در اداره ی یک کشور، چه در زمینه ی اقتصادی و چه در سایر زمینه ها، قیمت انرژی و سوخت در آن کشور است.
ایران میان ارزان ترین کشورهای دنیا در زمینه سوخت
در ایران قیمت انرژی و به خصوص حامل های بنزین و گازوئیل همواره با اختلاف فاحشی پایین تر از متوسط های جهانی بوده است.
مقایسه قیمت گازوئیل در کشورهای مختلف در سال ۲۰۱۵
مقایسه قیمت بنزین در کشورهای مختلف در سال ۲۰۱۶
منابع نفتی دلیل ارزان بودن سوخت نیست
در نگاه اول شاید به نظر برسد علت این تفاوت وجود منابع عظیم نفت در ایران است که سبب می شود بنزین و گازوئیل ارزان تر تولید شود و لذا ارزان تر هم به دست مصرف کننده برسد. اما با کمی دقت می‌توان نادرست بودن این فرضیه را دریافت.
درست است که ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت خام در جهان است، اما این موضوع در مورد بنزین و گازوئیل صادق نیست. به عبارت دیگر ایران نه تنها از بزرگترین تولید کنندگان بنزین و گازوئیل در جهان نیست، بلکه مقدار قابل توجهی از نیاز داخلی خود را نیز از طریق واردات تامین می کند.
قیمت سوخت با یارانه دولت پایین نگه داشته شده است
نکته حائز اهمیت این است که بنزین و گازوئیل وارداتی و حتی تولیدی با قیمت تمام شده ی بیشتر از قیمت عرضه ی کنونی تولید می شوند و این بدین معنی است که دولت سعی دارد با پرداخت یارانه، قیمت بنزین و گازوئیل را در حد معینی ثابت نگه دارد.
اقتصاد سیاسی، دلیل ارزان نگه داشتن سوخت
اما چرا دولت های مختلف در ایران این سیاست را دنبال می کنند؟ براساس مطالعه انجام‌شده از سوی سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان، مشخص گردید به ازای هر ۱۰ درصد افزایش در قیمت بنزین، تورم حدوداً ۲ درصد افزایش می‌یابد.
لذا به نظر می رسد مهمترین دلیل دولت ها برای پایین نگه داشتن قیمت بنزین و گازوئیل، کنترل تورم است که از منظر اقتصادی و حتی سیاسی برای دولت ها حائز اهمیت است.
این درحالیست که افزایش قیمت سوخت برای همه اقشار، تنها راه افزایش قیمت انرژی نیست و می توان این افزایش قیمت را تنها برای پرمصرف ها اعمال کرد.
یک چهارم بودجه دولت صرف یارانه سوخت می شود
اما این سیاست چه هزنیه ای را برای کشور به دنبال دارد؟ چندی قبل یک مقام آگاه در وزارت راه در مصاحبه با مسیر اقتصاد قیمت واقعی بنزین و گازوئیل را به ترتیب ۲۰۰۰ و ۲۰۵۰ تومان در هر لیتر اعلام کرد، که با یک محاسبه ساده و با توجه به قیمت های کنونی این دو حامل انرژی، مشخص می شود دولت سالانه بیش از ۸۰ هزار میلیارد تومان، به صورت افزایش هزینه یا کاهش درآمد، صرف یارانه بنزین و گازوئیل می کند؛ رقمی معادل یک چهارم بودجه سالیانه کشور!
افزایش بی رویه مصرف و قاچاق، نتیجه سوخت ارزان
مسئله به اینجا ختم نمی شود و پایین ماندن قیمت سوخت نسبت به متوسط جهانی و به خصوص کشورهای همسایه، تبعات سنگین دیگری نیز دارد که مهم ترین آنها، افزایش سرسام آور مصرف سوخت (به طوری که تیرماه امسال رکورد مصرف بنزین شکسته شد) و نیز تقویت انگیزه ی قاچاقچیان برای قاچاق سازمان یافته سوخت است.
افزایش قیمت سوخت برای پرمصرف ها، راهکار حذف یارانه انرژی
همانطور که بیان شد، تنها راه واقعی کردن قیمت سوخت، برای مثال بنزین، افزایش قیمت آن برای همه اقشار مردم نیست.
پرواضح است که اگر قیمت بنزین به قیمت واقعی خود یعنی ۲۰۰۰ تومان افزایش یابد، فشار زیادی بر عموم مردم به صورت مستقیم و غیرمستقیم (از محل افزایش قیمت دیگر کالاها) وارد خواهد شد؛ حال آنکه بخش قابل توجهی از مصرف کنندگان بنزین در حد معمول مصرف می کنند. در واقع این پرمصرف ها هستند که با مصرف بالا، نسبت به کم مصرف ها چندین برابر از یارانه انرژی استفاده می کنند.
به عنوان مثال کسی که ماهانه ۲۰۰ لیتر بنزین مصرف می کند، به اندازه ۲۰۰ هزار تومان از دولت یارانه پنهان دریافت می کند اما کسی که ۵۰ لیتر مصرف می کند، ۵۰ هزار تومان یارانه از محل تفاوت قیمت عرضه سوخت (۱۰۰۰ تومان) با قیمت واقعی (۲۰۰۰ تومان) دریافت می کند.
بنابراین، افزایش قیمت سوخت برای پرمصرف ها در شرایطی که سازوکار آن یعنی کارت سوخت وجود دارد، راهکاری است که باعث می شود بخش قابل توجهی از یارانه پنهان ۸۰ هزار میلیارد تومانی به بنزین کاهش یافته و از این طریق هزینه های دولت کاهش یابد یا متعاقبا به درآمدهای آن اضافه شود.
