به گزارش مسیر اقتصاد (مسیر اقتصاد)، یکی از مهمترین سئوالاتی که در خصوص بانکداری جدید مطرح میشود این سئوال است که قدرت عرضه پول در نظام بانکی در اختیار کیست؟ پاسخ این سئوال به طور خلاصه این است که در نظام بانکداری مدرن که در حال حاضر در اغلب کشورهای جهان حاکم است، بانک های تجاری در مقایسه با بانک های مرکزی و دولت ها کنترل بیشتری بر عرضه پول دارند.
خلق پول هزینه ای ندارد و یک قدرت حاکمیتی است
در نظام بانکی کنونی هزینه خلق پول بسیار بسیار کمتر از ارزش آن در جامعه است. در چنین شرایطی وقتی یک بانک تجاری این قدرت و اختیار را داشته باشد که بتواند یک واحد پولی خلق نماید، عملا به همان اندازه سود کرده است.
۲۳ میلیارد پوند یارانه پنهان به بانک ها با قدرت خلق پول
طبق نتایج تحقیق انجام گرفته در کشور بریتانیا، بیش از ۷۳ درصد از سود سالانه بانک های تجاری از محل قدرت خلق پولی بوده که در اختیار آن ها قرار گرفته است. در اختیار قرار دادن قدرت خلق پول به بانک های تجاری موجب شده است در بریتانیا سالانه حدود ۲۳ میلیارد پوند به صورت یارانه پنهان در اختیار بانک های تجاری قرار بگیرد.
از نظر تاریخی در گذشته تنها این نهادهای حاکمیتی بوده اند که قدرت خلق پول داشته اند و از تفاوت هزینه خلق پول و قدرت خرید پول خلق شده، بهره مند میشدند. در زمان های دور نیز دولت هایی وجود داشتند که بیش از حد از این اختیار خود استفاده میکردند و خلق پول زیادی انجام میدادند.
در نظام بانکداری مدرن کنترل عرضه پول در اختیار بانک های تجاری است
اما در زمان حاضر و در نظام بانکداری مدرن شرایط متفاوت است. در شرایط فعلی در اغلب کشورهای جهان پول فیزیکی (به شکل اسکناس و مسکوک) کمتر از ۳ درصد از کل پول خلق شده در نظام بانکی را شامل میشود. ۹۷ درصد باقی مانده پول خلق شده در جامعه به شکل اعتبار در حساب های بانکی افراد در بانک های تجاری جای گرفته است.
کارکرد بانکداری مدرن به گونه ایست که برخلاف تصور رایج بانک ها نیازی به جذب سپرده برای تخصیص اعتبار ندارند و به تعبیری اختیار خلق پول دارند. در بین تمامی شرکت های خصوصی که در اقتصاد کشورها فعال هستند تنها بانک های تجاری این قدرت را دارند که بدون تأمین منابع، هزینه کنند و پول خرج نمایند. این در واقع امتیازی است که حاکمیت به طور انحصاری برای بانک های تجاری در نظر گرفته است.
امتیاز خلق پول توسط بانک های تجاری سود اقتصادی فراوانی برای این بانک ها به ارمغان آورده است. در واقع بخش قابل توجهی از سود سالانه بانک های تجاری به طور مستقیم به این حقیقت وابسته است که این بانک ها کنترل گسترده ای بر عرضه پول در کشورها دارند.
این مسئله از آنجا که به کارکرد نظام بانکداری مدرن مربوط میشود به کشور خاصی اختصاص ندارد و اغلب کشورهای دنیا همچون بریتانیا، آمریکا، دیگر کشورهای اروپایی و حتی کشورهای آسیایی از همین شیوه تبعیت میکنند.
ضرورت سلب قدرت خلق پول بانک های تجاری
اما آیا این امکان وجود دارد که در ساختار کنونی نظام بانکداری مدرن این اختیار از بانک های تجاری گرفته شود؟ در سال های اخیر اقتصاددانان متعددی نظریه های متفاوتی را مطرح کرده اند و خواستار گرفتن این اختیار حاکمیتی از بانک های تجاری هستند. این دسته از اقتصاددانان معتقدند خلق پول و کنترل عرضه پول در جامعه یک اختیار حاکمیتی است و به همین دلیل لازم است تمامی قدرت خلق پول یا دست کم بخش عمده آن در اختیار بانک های مرکزی باشد.
در سال های اخیر بانک های مرکزی متعددی از جمله بانک مرکزی بریتانیا و بانک مرکزی سوئد در حال بررسی این طرح هستند که با ایجاد یک واحد پولی دیجیتالی جدید قدرت خلق پول را از بانک های تجاری سلب نمایند. طبق ایده مطرح شده سپرده گذاران میتوانند به جای سپرده گذاری در بانک های تجاری به طور مستقیم در بانک مرکزی حساب های خود را نگهداری کنند و بانک های تجاری تنها عملیات بانکی سپرده گذاران را انجام خواهند داد.
در صورت سلب اختیار خلق پول بانک های تجاری، تمامی سود حاصل از خلق پول به بانک مرکزی اختصاص خواهد یافت و این امکان فراهم میشود که سود حاصل از خلق پول به شکل عادلانه تری بین تمامی مردم جامعه تقسیم شود.
به طور مسلم بانک های تجاری با این ایده مخالفت خواهند کرد. در این صورت بانک های تجاری مجبور خواهند بود برای جذب سپرده سود بالاتری به سپرده گذاران پرداخت کنند تا آن ها به جای استفاده از پول دیجیتالی بانک مرکزی، منابع مالی خود را در بانک های تجاری نگهداری نمایند و افزایش نرخ سود پرداختی به هیچ عنوان به سود بانک های تجاری نیست.
مزایای سلب قدرت خلق پول از بانک های تجاری
کارشناسان اقتصادی معتقدند اختیار خلق پول بانک های تجاری علاوه بر اینکه بر خلاف عدالت اجتماعی است، مضرات زیادی برای اقتصاد کشورها داشته است. پرداخت یارانه به بخش بانکی موجب تورم بیش از حد این بخش و افزایش نرخ فعالیت های بانکی میشود که نتیجه آن افزایش قیمت مسکن و دیگر کالاهای سرمایه ای است.
بنابراین سلب اختیار بانک های تجاری در خلق پول به منزله بازگشت این یارانه هنگفت به عموم مردم است و علاوه بر این مزایای متعدد دیگری نیز دارد. این اقدام با ایجاد شرایط برابر در بین بخش های مختلف اقتصادی، رقابت پذیری بخش های دیگر اقتصاد را در برابر بخش بانکی و مالی بالا میبرد؛ به بانک های مرکزی این اختیار را میدهد که در زمان های لازم مدیریت مناسب تری بر اقتصاد کشور داشته باشند و منابع مالی را به سمت فعالیت های مناسب سوق دهند؛ همچنین این اقدام تاب آوری نظام بانکی و مالی کشورها را در برابر شوک های اقتصادی به مراتب بالاتر میبرد.
به طور کلی میتوان گفت قدرت خلق پول و کنترل عرضه پول در نظام بانکداری مدرن به طور عمده در اختیار بانک های تجاری قرار دارد و این مسئله موجب شده سالانه یارانه هنگفتی از سوی حاکمیت به طور غیر مستقیم به این بخش پرداخت شود. علاوه بر این این مسئله مضرات زیادی برای اقتصاد کشورها در پی داشته است. سلب اختیار خلق پول از بانک های تجاری گامی در راستای اصلاح نظام بانکی است که مزایای زیادی برای اقتصاد کشورها به دنبال خواهد داشت.
منبع: پایگاه تحلیلی چارچوب اقتصادی جدید (نیواکونومیکس فاندیشن)
