به گزارش مسیر اقتصاد با وجود اینکه دشمن اول عربستان در منطقه خاور میانه کشور ایران است، تحریم قطر توسط کشورهای عربی که از سوی کشور عربستان سعودی هدایت میشود، میتواند مزایای متعددی برای ایران داشته باشد. اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک در این زمینه تحلیلی اقتصادی ارائه کرده که در ادامه آورده شده است.
بیش از ۵ هفته از تحریم قطر توسط کشورهای عربی به رهبری عربستان میگذرد. این کشورها در ابتدا دلیل تحریم قطر را حمایت این کشور از تروریسم اعلام کردند که با تکذیب سران کشور قطر مواجه شد. اما در ادامه عربستان لیستی ۱۳ بندی به قطر ارائه کرد که در آن اعلام شده بود در صورت قبول این ۱۳ خواسته تحریم های کشورهای عربی پایان خواهد پذیرفت و روابط کشورهای عربی با قطر به حالت عادی باز خواهد گشت. اکنون بیش از ۱۰ روز از پایان مهلت پاسخ دهی قطر به این ۱۳ خواسته گذشته و این کشور هیچ تلاشی در جهت برآورده کردن این خواسته ها انجام نداده است.
از جمله خواسته هایی که کشورهای عربستان، امارات، مصر و بحرین از قطر داشته اند پایان دادن به حمایت از گروه های افراط گرا، بستن پایگاه نظامی ترکیه و تعطیل کردن شبکه تلویزیونی الجزیره قطر بوده است. با اینحال یکی از اصلی ترین خواسته های این کشورها از قطر کاهش روابط دیپلماتیک و فاصله گرفتن از کشور ایران بوده است.
اما گذر زمان نشان داده است که تحریم قطر توسط کشورهای عربی چه از نظر اقتصادی و چه از نظر جغرافیای سیاسی به سود ایران تمام شده است.
بر اساس برخی گزارش ها به نظر میرسد کشورهای عربی درحال تلاش برای ایجاد اجماع به منظور اخراج قطر از شورای همکاری کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هستند. شورای همکاری کشورهای حاشیه خلیج فارس با حضور شش کشور از سال ۱۹۸۱ میلادی و در جریان حمله کشور عراق به ایران آغاز به کار کرد. این شورای همکاری در واقع یک اتحادیه اقتصادی و نظامی است اما در عمل اختلافات زیادی بین اعضای آن وجود دارد که به سادگی قابل حل و فصل نیست.
اخراج قطر از شورای همکاری خلیج فارس میتواند به منزله فروپاشی این اتحادیه اقتصادی باشد؛ چراکه دو کشور دیگر عضو این شورا یعنی کویت و عمان با سیاست های عربستان سعودی همراستا نیستند و در زمینه تحریم قطر نیز از عربستان پیروی نکرده اند.
فروپاشی شورای همکاری کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، در صورت وقوع یک دستاورد اقتصادی و سیاسی مهم برای ایران است. چراکه در حال حاضر یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت ایران در زمینه افزایش تعاملات تجاری با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، پایبندی اعضای آن به توافقات تجاری مشترک است. در واقع در حال حاضر عربستان میتواند از طریق این شورا در روابط ایران با دیگر کشورهای عربی عضو این شورا همچون کویت، عمان و قطر مداخله و اعمال نظر نماید. اما در صورت فروپاشی این شورا عربستان این امکان را از دست میدهد و ایران میتواند به سادگی روابط تجاری خود را با این کشورها تقویت نماید و علاوه بر نزدیک کردن آن ها به خود، جایگاه خود را در منطقه تقویت نماید.
از طرف دیگر در حال حاضر عربستان در زمینه تعامل با قطر و همچنین جنگ یمن با شکست های راهبردی مواجه شده و فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس نیز میتواند نشانه دیگری از کاهش اعتبار عربستان سعودی و به طور خاص ولی عهد جدید این کشور در منطقه باشد.
علاوه بر این مشکلات به وجود آمده بین قطر و دیگر کشورهای عربی به طور کامل تلاش های آمریکا برای ایجاد یک اتحاد علیه ایران را با چالش مواجه میکند. رکس تایلرسون وزیر خارجه آمریکا در اظهار نظر اخیر خود بر تلاش آمریکا برای منزوی کردن ایران در منطقه تأکید کرده است. اما تحریم قطر میتواند با افزایش نقش ایران در منطقه، این تلاش های آمریکا را خنثی نماید.
از طرف دیگر قطع روابط دیپلماتیک و تجاری عربستان و امارات با قطر موجب شده است این کشور روابط تجاری خود را با ایران بهبود بخشد. در حال حاضر بخش قابل توجهی از پروازهای هواپیمایی قطر به جای دیگر کشورهای عربی از فراز آسمان ایران انجام میشود و از این منظر نیز ایران توانسته است منافعی اقتصادی و سیاسی بدست آورد.
کشور قطر کشوری ثروتمند است که از منابع مالی خوبی برخوردار است. در حال حاضر بیش از ۳۵ میلیارد دلار در حساب بانک مرکزی قطر موجود است و سرمایه‌های صندوق سرمایه گذاری قطر در نقاط مختلف دنیا نیز بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است. تا زمانی که عربستان نتواند دسترسی قطر به این منابع مالی عظیم را مسدود نماید، امکان اثرگذاری تحریم های کشورهای عربی بسیار کم ارزیابی میشود. کارشناسان معتقدند تحریم قطر هزینه های این کشور را افزایش داده ولی قابل مدیریت است.
در این میان همکاری مناسب ایران و ترکیه با کشور قطر نیز چشم انداز مناسبی را پیش روی این کشور به منظور مقاومت در برابر تحریم دیگر کشورهای عربی قرار داده است. کشور ایران حتی به قطر پیشنهاد داده است که به منظور تسهیل در تجارت خارجی به جای بنادر کشورهای عربستان و امارات که قطر را تحریم کرده اند، از بنادر ایران استفاده نماید. از طرف دیگر قطر همکاری زیادی در زمینه استخراج گاز با ایران دارد چراکه این دو کشور در بزرگترین میدان گازی خلیج فارس با یکدیگر سهیم هستند.
علاوه بر این قطر در سال ۲۰۲۲ میلادی میزبان رقابت های جام جهانی فوتبال است و در راستای آمادگی برای میزبانی از این رقابت ها پروژه های زیرساختی و خدماتی گسترده ای را در حال اجرا دارد. تحریم کشورهای عربی دیگر میتواند شرایط را برای ورود بیشتر شرکت های ساختمانی و خدماتی ایران به پروژه های جام جهانی فوتبال و بهره مندی اقتصادی این شرکت ها فراهم نماید.
گرچه در حال حاضر نیز شرکت های ایرانی در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی به کشور قطر فعال هستند اما تحریم این کشور از سوی دیگر کشورهای عربی میتواند بسیار برای این شرکت های ایرانی مفید باشد. با وجود تحریم قطر بسیاری از شرکت ها که در حال حاضر در کشورهای عربستان و یا امارات فعال هستند دیگر امکان حضور در قطر را نخواهند داشت و این مسئله میتواند به سود شرکت های ایرانی تمام شود.
طبق گفته مسئولان ایرانی از ابتدای سال ۲۰۱۶ میلادی میزان صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به قطر بیش از ۲ میلیارد دلار بوده است. با تحریم قطر از سوی کشورهای عربی و در نتیجه عدم حضور شرکت های خدمات فنی و مهندسی دیگر کشورهای دنیا، حضور شرکت های ایرانی در این کشور به مراتب افزایش خواهد یافت. مسئولان ایرانی ابراز امیدواری کرده اند با وجود پروژه های بزرگ قطر، میزان صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به این کشور در آینده نزدیک به رقم ۲۵ میلیارد دلار در سال برسد که در صورت تحقق دستاورد بسیار بزرگی برای ایران محسوب میشود.
بنابر شواهد گفته شده در حال حاضر به نظر نمیرسد که قطر قصد داشته باشد به خواسته های عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی پاسخ مثبت بدهد. از طرف دیگر به نظر میرسد عربستان نیز توان و جرئت آن را ندارد که از روش هایی همچون ایجاد اجماع بین المللی و یا مداخله نظامی بحران قطر را به نفع خود حل و فصل نماید. در چنین شرایطی این کشور ایران است که میتواند با بهره گیری از شرایط به وجود آمده بیشتری منفعت را از افزایش تجارت با قطر و تقویت جایگاه خود در منطقه بدست آورد. ایران میتواند بزرگترین برنده تحریم قطر توسط عربستان و دیگر کشورهای عربی باشد.
