وام‌دهی شخص به شخص یا بانکداری فرد به فرد (P2P)[۱] نوعی روش ارائه وام به اشخاص به منظور مصرف یا ایجاد کسب کار از طریق خدمات بر خط[۲] است که به طور مستقیم وام دهندگان را به وام گیرندگان مرتبط می‌کند.
به گزارش مسیر اقتصاد، از آنجا که این کار از طریق سامانه‌های اینترنتی انجام می‌شود، مخارج کلی و هزینه فعالیت‌ها، بسیار ارزان‌تر از موسسات مالی متداول همچون بانک است چرا که هزینه‌ها عمدتا ناشی از راه اندازی سامانه‌های وام‌دهی و اعتبارسنجی مشتریان خواهد بود.
در نتیجه در این سازوکار، وام دهندگان سودی بالاتر از نرخ‌های سود سپرده‌گذاری توسط بانک‌ها را به دست می‌آورند و وام گیرندگان نیز وام را با نرخ‌های کمتری در قیاس با نرخ‌های سود تسهیلات بانک‌ها به دست می‌آورند. نام دیگر این نوع وام‌دهی سرمایه‌گذاری تجمعی[۳] است.
در این روش موسسات مالی واسطه حذف می‌شوند و ریسک میان وام دهندگان و وام گیرندگان توزیع می‌شود، سرمایه گذاری‌ها حاوی ریسک بوده و بدین ترتیب ارزیابی ریسک وام گیرندگان برای بازپرداخت وام‌ها بسیار مهم است که این کار برای تسهیل در انجام مبادلات، توسط سامانه‌ها صورت می‌پذیرد[۴].
لازم به ذکر است که اغلب وام‌های ارائه شده در این نوع سامانه‌ها از نوع بی وثیقه[۵] و بر اساس اعتبارسنجی مشتریان انجام می‌شود اما در مواردی نیز با وثیقه[۶] گرفتن صورت می پذیرد[۷].
روش تعیین نرخ سود
یکی از موارد مهم در اخذ وام، میزان نرخ سود است. نرخ سود وام در این نوع سامانه‌ها معمولا به دو طریق تعیین می‌شود؛ نخست اینکه خود سامانه‌ها بر مبنای محاسباتی چون ارزیابی ریسک، دوره وام و نوع مصرف وام، یک نرخ سود ثابت برای دوره وام در نظر می‌گیرد. در روش دوم تعیین نرخ سود بر اساس میزان عرضه و تقاضای منابع مالی صورت خواهد گرفت که در صورت مازاد عرضه، این وام دهندگان خواهند بود که پیشنهاد نرخ سود را خواهند داد و این نرخ برای به انجام فرآیند وام‌دهی بهینه شده و کاهش می یابد تا پایین‌ترین میزان مشخص شود. در صورت مازاد تقاضا نیز، این کار بر عهده وام گیرندگان خواهد بود تا با پیشنهاد نرخ سود بالاتر، وام خود را دریافت کنند.
روش تعیین اعتبار وام گیرندگان
تعیین اعتبار وام گیرندگان با استفاده از روش های ارزیابی ریسک انجام می شود. ارزیابی ریسک اعتباری[۸] در سامانه‌ها معمولا بر مبنای ۶ شاخص زیر صورت می‌پذیرد:
۱- تهیه گزارشات عمومی: در این گزارشات از دادگاه‌های قضایی استعلام شده و مواردی همچون ورشکستگی، سلب حق مالکیت و محکومیت‌های مالی در دادگاه‌های فساد اقتصادی بررسی می‌شود. طبیعی است که وجود هر یک از این موارد، ریسک وام شخص متقاضی وام را افزایش می‌دهد.[۹]
۲- تعداد پرس و جو‌های اعتباری[۱۰]: این عدد در سابقه اعتباری افراد موجود است و به این معنا است که در یک دوره معین معمولا شش ماهه، شخص چه تعداد درخواست اعتبار از وام دهندگان سرمایه(اشخاص انفرادی، بانک‌ها و سایر موسسات اعتباری) کرده است. هر میزان که این عدد بالاتر باشد بدین معنا است که شخص درخواست خطوط اعتباری بیشتری کرده است و در نتیجه نیاز مبرم به اعتبار دارد و کسی مایل به تامین اعتبار وی نیست. از این رو درجه ریسک بالاتری دارد.[۱۱]
۳- درصد استفاده از میزان اعتبار تعیین شده[۱۲]: برای هر شخص یک سقف اعتبار وجود دارد. هر چه اعتبار استفاده شده شخص به این میزان سقف نزدیک تر باشد بدین معنا است که شخص زیر دیون بیشتری قرار دارد.[۱۳][۱۴]
۴- نسبت بدهی به درآمد[۱۵]: بدین معنا است که هر شخص چه میزان درآمد خود را باید به پرداخت بدهیها اختصاص دهد. این بدهیها شامل بازپرداخت اقساط وام‌های مسکن، خودرو، لوازم خانگی و سایر اعتبارات تعهدی می باشد.[۱۶]
۵- میزان اعتبار وصول نشده[۱۷]: برابر با تفاضل کل میزان اعتبار گرفته شده شخص از میزان اعتبار بازپرداختی وی است. نشان می‌دهد که شخص در انتهای دوره اعتبار چه میزان را نتوانسته است بازگرداند. مقدار معمول این عدد با توجه به شرایط اقتصادی هر کشور، متفاوت است. به عنوان مثال در آمریکا مقدار رایج این عدد ۱۰۰ هزار دلار است و اعداد بیشتر از این مقدار، به معنای میزان اعتبار وصول نشده بالاتر و در نتیجه بدهی بالاتر و در پایان ریسک بالاتر است.[۱۸]
۶- نمره FICO: فیکو یک روش استاندارد برای محاسبه درجه ریسک اشخاص است. اطلاعات لازم برای محاسبه این شاخص عبارتند از سطح فعلی بدهیها، کیف سابقه پرداخت بدهیها، انواع اعتبارات استفاده شده توسط شخص، مدت زمان استفاده از اعتبارت و اعتبارت جدید سه ماه اخیر و در حال درخواست. این روش به هر شخص یک نمره بین ۳۰۰ الی ۸۵۰ می‌دهد. به این نمره، نمره FICO گفته می‌شود. به طور معمول نمره بالای ۶۵۰، یک نمره خوب برای اخذ اعتبار است.[۱۹]
انواع خدمات و کارمزدها
اغلب در این نوع سامانه ها تعداد معدودی کارمزد[۲۰] برای هریک از وام گیرندگان و وام دهندگان وجود دارد. کارمزدها در این سیستم کاهش یافته و محدود به هزینه های فرآیند وام‌دهی و سرویس دهی سامانه‌ها همچون پیگیری وصول اقساط وام گیرندگان و بازتوزیع این اقساط به وام دهندگان می باشد. همچنین هزینه دیگری تحت عنوان هزینه دیرکرد برای وام گیرندگان در صورت عدم پرداخت به موقع اقساط[۲۱]و همین طور اقساط سوخت شده[۲۲] وجود دارد.
برای وام دهندگان نیز در برخی کشورها هزینه هایی از قبیل هزینه استخراج مقداری از سرمایه[۲۳] و هزینه خروج از سامانه[۲۴] و همین طور هزینه تغییر در سبد سرمایه گذاری[۲۵] نیز وجود دارد.
وام دهندگان در صورت انقضای وام بایستی برای دست یافتن به بخشی از سرمایه خود هزینه هایی به دفاتر جمع آوری مطالبات معوق[۲۶] و همینطور هزینه برای دریافت از صندوق صیانت از وام دهندگان بپردازند.[۲۷]
نکته پایانی
برای انجام عملیات مربوط به بانکداری فرد به فرد، موسسات مختلفی با یک سایت اینترنتی در کشورهای مختلف جهان راه اندازی شده اند و هر یک از کشورها قوانین خاص خود را در این زمینه دارند. در یادداشت های بعدی این موارد مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
پینوشت:
[۱] Peer to peer lending
[۲] Online services
[۳] Crowd lending
[۴] http://www.moneysavingexpert.com/savings/peer-to-peer-lending
[۵] Unsecured loan
[۶] Collateral
[۷] Moenninghoff, S., Wieandt, A. “The Future of Peer-to-Peer Finance”. Retrieved May 20, ۲۰۱۴.
[۸] Credit risk assessment
[۹] مکاتبه از طریق رایانامه با سایت lendacademy
[۱۰] Number of inqueries
[۱۱] www.myfico.com/CreditEducation/CreditChecks/Inquiries.aspx
[۱۲] Bankcard Utilization Percentage
[۱۳] لازم به ذکر است که سازوکار کارت‌های اعتباری بدین صورت است که هر شخص می‌تواند با توجه به رتبه اعتباری خود، از این کارت‌ها استفاده کند و بعدا در موعد معین، آنها را بازپرداخت کند.
[۱۴] www.prosperreport.com/threads/1/9/2/19230.0.HTM
[۱۵] DTI – Debt to income ratio
[۱۶] منبع: مکاتبه از طریق رایانامه با سایت lendacademy
[۱۷] Revolving ballanced
[۱۸] www.creditcards.com/glossary/term-revolving-balance.php
[۱۹] www.investopedia.com/terms/f/ficoscore.asp
[۲۰] Fees & charge
[۲۱] Arreas repayment
[۲۲] Failed repayment
[۲۳] Withdrawel fee
[۲۴] Exit fee
[۲۵] Swiching fee
[۲۶] Collection agency
[۲۷] members.ratesetter.com.au/documents /pds
