به گزارش مسیر اقتصاد (مسیر اقتصاد)، یکی از اصلی ترین چالش های توسعه صنعت نفت، موضوع تامین مالی پروژه های این صنعت استراتژیک است. مسئولین وزارت نفت در اظهارنظرهایی بیان نموده اند که در مجموع صنعت نفت به ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد[۱]. صرف نظر از دقت عدد مذکور، این عدد نشان می دهد که این حوزه به چه حجم بالایی از سرمایه گذاری نیاز دارد.
روش های گوناگونی برای تامین مالی این پروژه ها وجود دارد و توسط کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال تاکنون عمده ی تلاش های صورت گرفته در این جهت برای تامین مالی پروژه های مذکور، مربوط به جذب سرمایه های خارجی بوده است. به عنوان مثال ساختار جدید قراردادهای نفتی ایران موسوم به ipc را می توان در همین زمینه بیان کرد.
در این میان، جذب سرمایه های مردمی و جمع آوری نقدینگی موجود در جامعه و هدایت آن به سمت صنعت نفت و پروژه های کلان آن از طریق بازار سرمایه، روشی است که تاکنون کمترین توجه عملیاتی به آن شده است. به نظر می رسد دلیل این بی توجهی، عدم شناخت کافی از ظرفیت و توانایی بازار سرمایه در این زمینه باشد.
در ادامه به برخی از ظرفیت های بازار سرمایه داخلی برای تامین مالی پروژه های صنعت نفت اشاره خواهد شد:
جذابیت صنعت نفت برای سرمایه گذاران
پروژهای نفتی، عموما پروژه های با سود بالا و ریسک کم هستند. این همان چیزی است که مردم و بخش خصوصی به آن علاقمندند. از طرف دیگر با توجه به حجم بالای نقدینگی در کشور، بازار سرمایه پتانسیل بالایی برای تامین سرمایه مورد نیاز این پروژه ها دارد.
تأمین مالی ٢٠٠٠ میلیارد ریالی پتروشیمی شیراز در یک ثانیه از طریق بورس کالای ایران و خرید اوراق مشارکت آن توسط مردم و همچنین تجربه بسیار موفق فروش ۵۰۰۰ میلیارد تومان اوراق مشارکت توسط شرکت ملی نفت آن هم در کمتر از ۱ دقیقه[۲] و تقاضای ۸۰ برابری خرید اوراق نسبت به عرضه آنها، نشان داد چنانچه صنعت نفت دست همکاری به سمت مردم و بخش خصوصی دراز کند، مردم و بخش خصوصی از آن استقبال خواهند کرد؛ همچنین که شرکت های تامین سرمایه نیز تمایل دارند که در پروژه هایی نفتی که پشتوانه آنها نفت ایران باشد شرکت کنند.
امکانات و ابزارهای بازار سرمایه برای جذب نقدینگی:
در حال حاضر بازار سرمایه روش ها و امکانات نوینی برای جذب سرمایه در دست دارد که می تواند از آنها برای تامین مالی مناسب پروژه های صنعت نفت استفاده کنند. یکی از این ابزارها قراردادهای سلف نفتی است.
قرارداد سلف قراردادی است که براساس آن قیمت یک کالا هم‌زمان با انعقاد قرارداد پرداخت می‌شود و اصل کالا در زمانی معین در آینده به خریدار تحویل می‌شود. اوراق منتشرشده براساس این قرارداد قابلیت معامله ثانویه دارد؛ به عبارت دیگر فروشنده نخست سلف (عرضه‌کننده)، با دریافت قیمت کالا، برگه قرارداد سلف را به خریدار می‌دهد و خریدار حق دارد در سررسید به عرضه‌کننده مراجعه کرده و مقدار معینی کالا تحویل بگیرد. خریدار می‌تواند اوراق سلف را به شخص دیگری بفروشد و خریدار جدید سلف را برای دریافت کالا به عرضه‌کننده حواله دهد، این رویه می‌تواند تا تاریخ سررسید تحویل کالا چندین‌مرتبه تکرار شود. [۳]
یکی دیگر از ابزار ها انتشار انواع اوراق مشارکت است. مشکل عمده برخی اوارق مشارکت این است که زمانی که این اوراق مشارکت عرضه می شود، با نرخ بالای ۲۰ درصد به دلیل نرخ بالای تورم هم به طور کامل فروش نمی رود. روشی که می تواند نظر مردم را برای سرمایه گذاری در پروژه ها جلب کند مشارکت دادن سرمایه گذاران در سود ناشی از پیشرفت پروژه ها است؛ بدین ترتیب دغدغه افزایش تورم تا حد بسیاری کاهش پیدا می کند چون همسو با تورم ارزش دارایی هایی شرکت یا پروژه افزایش پیدا می کند که این رشد قیمت دارایی های شرکت تا حد قابل قبولی می تواند تورم را پوشش دهد. صندوق های تامین پروژه چنین امکانی را فراهم می کنند.[۴] حال آنکه در شرایط عادی نیز اوراق مشارکتی که سودی نزدیک به سود سپرده های بانکی داشته باشد، در هر صورتی جذاب است.
وضعیت روبه رشد بازار سرمایه
شاخص های کلیدی بازار سرمایه در ۴ ساله منتهی به سال ۹۵ در همه ی ابعاد رشد داشته و این خود نشان دهنده ی ظرفیت بالای بازار سرمایه و توسعه یافتگی آن است که می تواند یک نشانه مثبت برای همکاری به بخش هایی که به تامین سرمایه نیاز دارند علی الخصوص صنعت نفت باشد.
جدول شاخص های کلیدی باز سرمایه در چهار ساله منتهی به سال ۹۵ [۵]
همانطور که در جدول فوق مشاهده می شود در سال ۹۵ بازار سرمایه موفق شده است مبلغ ۱۲۲۰ هزار میلیارد ریال تامین مالی کند. این ظرفیت بزرگ می تواند نیاز عمده ی تامین مالی صنعت نفت را برآورده کند.
تامین مالی داخلی؛ یک تیرو چند نشان
حجم نقدینگی کشور در پایان سال ۹۲ چیزی در حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان بود در حالی که اینک به ۱۳۰۰ هزار میلیارد تومان افزیش یافته است[۶]. مسئله مهم تر اینست که ورود این نقدینگی به چرخه اقتصاد و معاملات اقتصادی و تولید داخلی با چالش مواجه است و کارشناسان اقتصادی اغلب بیان می دارند که این نقدینگی وارد تولید نشده است و به صورت سپرده در حساب های بانکی بلوکه شده است. اینکه چگونه و با چه روشی می توان این نقدینگی را به سمت تولید هدایت کرد از مهمترین چالش های حال حاضر اقتصاد کشور است. تامین مالی داخلی پروژه های نفتی علاوه بر حل مشکلات صنعت نفت، می تواند مشکل نقدینگی را نیز حل کند و آن را به سمت تولید هدایت نماید.
مسئله بعدی اینست که حجم بالای پروژه های صنعت نفت می تواند در صورت به کار افتادن، گردش مالی بسیار بزرگی را فراهم آورد که علاوه بر ایجاد رونق اقتصادی، اشتغالزایی نیز خواهد داشت. به این ترتیب موضوع تامین مالی پروژه های نفتی می تواند در رفع بخشی از بحران بیکاری در این حوزه نیز نقش به سزایی ایفا کند.
چالش های تامین مالی خارجی
توجه به این نکته حائز اهمیت است که اگر تامین مالی از بازار سرمایه داخلی سخت و دشوار باشد، تامین آن از طریق سرمایه گذاری خارجی به مراتب دشوارتر خواهد بود.
کشمکش های سیاسی منطقه و تحریم های گاه و بیگاه آمریکا و متحدان غربی اش مسائلی است که هرچند هم وزارت نفت سعی کند به پیمانکاران و سرمایه گذارن خارجی امتیاز بدهد تا آنها را متقاعد به سرمایه گذاری در ایران کند، باز هم قادر به این کار نخواهد بود.
لذا وزارت نفت در این شرایط چاره ای نخواهد داشت جز اینکه برای جلب رضایت طرف های خارجی و سرمایه گذاران، امتیازات فراوان و خارج از عرفی را به آنها بدهد که این نیز در دراز مدت به ضرر کشور است.
در این وضعیت، عقلانی به نظر می رسد که وزارت نفت در کنار تلاش برای جذب سرمایه گذاری خارجی با شرایط معقول، توان قابل توجهی را برای تامین مالی صنعت نفت از طریق بازار سرمایه و سرمایه های مردمی بگذارد و سازوکارهای آن را فراهم نماید.
جمع بندی
بازار سرمایه داخلی با توجه به امکانات و ابزارهای موجود و نیز شرایط کنونی کشور، ظرفیت بسیار خوبی دارد که می توان از این ظرفیت که پشتوانه آن سرمایه های مردم است، برای تامین مالی پروژه های کلان صنعت نفت، استفاده کرد.
پینوشت:
[۱] : http://iraneconomist.com/fa/news/77682
[۲] : http://www.ilna.ir/4/436498
[۳] : http://mellatbazar.ir/fa/print/4595
[۴] : http://www.ecovision.ir/view/23191
[۵]: تحولات بازار سرمایه (در دوره چهار ساله منتهی به پایان سال ۱۳۹۵)- کد گزارش: ۹۶–۰۶- ۲۰۱۷
[۶] : https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/03/23/1435526
