به گزارش مسیر اقتصاد نشست «ایران و تحریم در نظم نوین؛ مولفههای بازآفرینی قدرت» روز دوشنبه دهم آذرماه ۱۴۰۴، با حضور جمعی از اساتید و صاحبنظران این حوزه با میزبانی «مرکز امور حقوقی بینالمللی ریاست جمهوری» برگزار شد. این نشست، اولین نشست تخصصی از دوازدهمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی بود که در بازه آبان تا اسفندماه سال جاری با موضوع «نظم نوین جهانی؛ بازآفرینی قدرت ایران» در حال برگزاری است. در اولین نشست از این همایش ابعاد نظم نوین جهانی و همچنین اثرگذاری تحریمها قبل و بعد از شکل گیری نظم نوین مورد بررسی قرار گرفت.
بانیان حقوق بینالملل بزرگترین تجدیدنظرطلبان شدهاند
علیرضا خداقلی پور معاون مدیرکل مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه، در این نشست گفت: در این مسئله اجماع وجود دارد که نظم قبلی حاکم بر جهان دچار چالش شده است. البته در این خصوص باید از مطلق گرایی پرهیز کنیم و نمیتوانیم امروز نظم قبلی را پایان یافته بدانیم، بلکه روند زوال یک روند تدریجی است. در اینکه امروز در حال گذار هستیم تردیدی نیست و سئوال اصلی این است که این دوران گذار چه زمانی پایان مییابد؟
وی افزود: نکته دیگر اینکه بین چالشهای موجود، چالش ارزشی بیشترین اهمیت را دارد؛ کسانی که مدافع و بانی حقوق بینالمللی بودند امروز خودشان به بزرگترین تجدیدنظرطلب تبدیل شدند درحالیکه برای سالها تجدیدنظرطلبان را محکوم میکردند. اتفاقاتی که در طول ۲ سال اخیر در غزه افتاده است بیشتری ضربه را در طی چند دهه اخیر به حقوق بشر زده است و امروز خود غربیها هم جرئت نمیکنند از حقوق بشر صحبت کنند. بنابراین تغییر روند نظم حاکم بر جهان قطعی است.
«امنیتیسازی» ایران هدف اول تحریمهاست
خداقلی پور ضمن بیان اینکه در دنیای جدید همه چالشها، چالشهای امنیتی هستند، گفت: از این دریچه باید نتیجه بگیریم که تحریم ایران، تنها معطوف به مسائل اقتصادی و بستن تعاملات تجاری نیست، بلکه این یک مسئله امنیتی است و هدفش امنیتیسازی علیه ایران است.
وی افزود: اتفاقی که امروز در دنیا در حال رخ دادن است این است که نظام جهانی بینالمللی بعد از چند دهه حرکت به سمت نظام مدرن، دوباره در حال حرکت به سمت نظام امپراتوری است و همه کشورها در حال تلاش برای جلب نظر امپراتور و تعریف از آن هستند تا بتوانند امتیازی از آن بگیرند. همه اهداف نیز مبتنی بر زور در حال تحقق است و آمریکا بر کشورهای دشمن تحریم و بر کشورهای دوست تعرفه وضع میکند که تعرفه نیز عملا نوعی از تحریم است. تعداد کشورهایی امروز تحت تحریمهای آمریکا هستند روز به روز در حال افزایش است که فرصت هم مسئله شدن ایران با بسیاری از کشورها را فراهم کرده است.
هدف دوم: تخلیه قدرت ژئوپلتیک ایران
معاون مدیرکل مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه ادامه داد: مسئله بعدی تلاش کشورها برای تخلیه قدرت ژئوپلتیک ایران است. ایران از دیرباز در جایگاهی قرار داشته که موقعیت جغرافیایی ممتازی دارد؛ اما با تنگ شدن حلقه تحریمها، کشورها به دنبال تعریف کریدورهای جایگزین برای مواردی هستند که از ایران میگذرد و در این حوزه به مانند بسیاری از حوزههای دیگر فرصت ایران بسیار محدود است.
وی ادامه داد: در روابط بینالملل یک اصل وجود دارد که دو محور تقویت انسجام داخلی و توان ائتلاف سازی در حوزه خارجی را شامل میشود. شناخت واقع بینانه اصل بسیار مهمی است که ما فاقد آن هستیم و گاهی تعاریفی از ایران و دیگر کشورها یا عرصه بینالمللی میشونیم که باورکردنی نیست. ما نیاز داریم که واقعیتها و ظرفیتهای ایران و دیگر کشورها را به درستی بشناسیم و هم باید بستر فعالیت خودمان را بشناسیم که به سرعت در حال تغییر است. در این زمینه باید خود بزرگ بینی و خود تحقیری را کنار بگذاریم که متاسفانه امروز درگیر آن هستیم. راهبرد واقع بینانه در حوزه سیاست این است که آرمان و امکان به یکدیگر برسند، ممکن است آمال و آرزوهای ما خیلی زیاد باشد ولی باید بر اساس ظرفیتهایمان برنامهریزی و اقدام کنیم.
ایران باید کشوری قابل اعتماد برای شرکای خود باشد
خداقلی پور یکی از مسائل سالهای اخیر ایران راتعدد مسائل در کشور دانست و افزود: هر ده مسئله که حل میشود، صد مسئله جدید مطرح میشود. اما من فکر میکنم بخش خوبی از مسائل به وجهه داخلی و خارجی ایران برمیگردد که اگر اصلاح بشود، بخش زیادی از مشکلات حل میشود. در سیاست خارجی دچار آفتهای زیادی هستیم که یکی از مهمترین آنها پوپولیستی شدن سیاست خارجی و دیپلماسی است. اینکه هر رسانه و روزنامهای در این خصوص صحبت کند، مانع اقدامات مسئولین میشود. برای پیشرفت باید تاب آوری را افزایش بدهیم و ایران را به کشوری همراه و شریک برای دیگران تبدیل کنیم. ایران باید بر اساس قواعد عمل کند تا قابل اعتماد باشد.
وی افزود: در نظم در حال شکل گیری بینالمللی و منطقهای این ظرفیت وجود دارد که ایران با اقدامات مناسب، خود را به عنوان یک بازیگر قابل اعتماد مطرح کند. من معتقدم جنگ دوازده روزه در این زمینه میتواند یک نقطه عطف باشد و ما بعد از این تجاوز به بازبینی در تعاریف و برنامههای خود نیاز داریم.
هدف سوم تحریم برهم زدن ثبات و زیرسئوال بردن مشروعیت حاکمان ایران است
معاون مدیرکل مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه ضمن بیان مجدد اهداف وضع تحریمها گفت: هدف تحریمها اول امنیتیسازی ایران، دوم تخلیه ظرفیتهای ژئوپلتیک ایران و در نهایت برهم زدن ثبات و از مشروعیت انداختن حاکمیت در ایران است. وقتی هدف تحریم این سه مورد است، بنابراین ما هم باید در جهت عکس این موارد حرکت کنیم و برای جلوگیری از تحقق آنها برنامه داشته باشیم.
وی افزود: برای جلوگیری از امنیتیسازی، باید با کشورهای دیگر برنامههای اقتصادی مشترک تعریف کنیم؛ برای جلوگیری از تخلیه ظرفیت ژئوپلتیک، باید در این زمینه فعال ظاهر شویم و کریدورهایی که از ایران میگذرد را فعال کنیم و در نهایت برای جلوگیری از برهم خوردن ثبات و مشروعیت حاکمیت، باید اقدامات اثربخش در زندگی مردم را به سرانجام برسانیم تا اعتماد به نفس به دولت برگردد.
مقابله با تحریمها کار سادهای نیست
خداقلی پور ضمن تاکید بر اینکه مقابله با تحریمها کار پیچیده و دشواری است، گفت: اولین دلیل در این خصوص تنوع و گستردگی موضوعی تحریمها علیه ایران است. شاید بتوان گفت دنیا و به طور خاص آمریکا، با ایران چگونگی اعمال تحریمها را تمرین کرده است و میتوان گفت در این زمینه از راهبرد پختن قورباغه استفاده کرده است. دولت محور بودن اقتصاد ایران به پیچیدگیهای پیدا کردن راه حل دامن زده است. دور زدن تحریمها به هیچ وجه جای بیاثر کردن تحریمها را نمیگیرد؛ دور زدن تحریمها فسادزاست، هزینه زیادی دارد، تنها یک مُسکّن است و ناکارآمدی سیستم را بیش از گذشته نشان میدهد. دلیل آخر هم اینکه تحریمها اصلاح و تکمیل و به روز میشوند و ما نیز نیاز داریم که راهکارهای مقابله را به روز کنیم.
در استفاده از ارزهای ملی از روسیه الگو بگیریم
وی در خصوص راهکارهای مقابله با تحریمها در وضعیت کنونی گفت: در ابتدا باید توجه کنیم که برای هر نوعی از تحریمها باید راهکار مخصوص خود را داشته باشیم. به طور خاص در مواجهه با تحریمهای مالی، استفاده از ارزهای ملی یکی از اقدامات است و در این زمینه میتوان از روسیه نیز الگو گرفت.
این کارشناس بینالملل ادامه داد: نکته مهم اینکه در دنیا ائتلافها دائما در حال تغییر است؛ به طور مثال هند سالهای زیادی ضد غرب بود اما در دو دهه اخیر به متحد آمریکا تبدیل شد و در دوره ترامپ به واسطه جنگ تعرفهها بار دیگر در حال تغییر سیاستهای خود است. نکته دیگر اینکه ائتلافها مبتنی بر موضوع هستند و سازمانهای به نوعی جهانی، موضوعیت خودشان را از دست دادهاند.
همکاری با شرق باید محور تعاملات خارجی ایران باشد
خداقلی پور در ادامه راهکارهای پیش روی ایران گفت: مشارکت دادن بخش خصوصی در فرآیندهای واردات و صادرات نیز از دیگر اقداماتی است که میتواند اثرگذاری تحریمها را کاهش دهد. ضرورت سیاست خارجی متوازن نیز از دیگر موارد ضروری است. من معتقدم اینکه ایران اروپاییها را میدان داد و وسط انداخت در مذاکره با آمریکا، اقدام مناسبی نبود و اثر مثبتی نداشت. اما باید توجه داشته باشیم که اروپا هرچند نمیتواند شفا بدهد، ولی میتواند کور کند و بنابراین نباید آنها را به کلی کنار بگذاریم و در عین حال باید به سمت شرق برویم چراکه با آنها بیشتر میتوانیم همکاری تعریف کنیم.
فرصت محدود ایران برای بهرهمندی از کریدور شمال-جنوب
وی افزود: بحث کریدورها نیز یکی دیگر از موضوعات مهم است که میتواند به ایران کمک کند؛ مشخص نیست اگر روسیه مشکل اوکراین را حل کند، بازهم کریدور شمال-جنوب را از مسیر ایران جدی بگیرد، بنابراین این کریدور یک فرصت است که ممکن است هر لحظه از دست برود. راه ابریشم چین یا توسعه بندر چابهار نیز از دیگر مواردی است که باید آن را جدی بگیریم.
معاون مدیرکل مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه در ادامه گفت: بعد از حمله اسرائیل به ایران و بعد از آن به قطر، اسرائیل امروز به موضوع امنیت ملی کشورهای منطقه تبدیل شده است و همه از ناحیه اسرائیل احساس ناامنی میکنند که یک دارایی برای ایران محسوب میشود و قابل توجه است.
وی به عنوان جمعبندی سخنان خود در پایان گفت: رفع تحریمها نیازمند تحول قدرت هم در عرصه داخلی و هم در عرصه خارجی است. ایران باید یک بازیگر قابل اعتماد برای شرکای خارجی باشد؛ باید امنیتی سازی را خنثی کنیم و با کشورهای دیگر منافع مشترک تعریف کنیم. در عین حال باید مذاکرات برای رفع تحریم را ادامه بدهیم هرچند از این مسیر به طور مستقیم آوردهای حاصل نشود. پیدا کردن نظام پرداخت جایگزین نیز در این زمینه اهمیت ویژهای دارد.
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
