به گزارش مسیر اقتصاد عضویت ایران در بریکس پلاس، نشان دهنده قصد این کشور برای گسترش نفوذ خود از طریق سازوکارها چندقطبی، حتی با وجود تحریم‌های اقتصادی است. هرچند، این امر دستاوردهای فوری محدودی دارند، اما پروژه‌های زیرساختی مانند کریدور شمال-جنوب (INSTC) می‌توانند ارتباطات منطقه‌ای را تغییر شکل دهند.
اتصال تهران به بازیگران اصلیی جهانی
در ژانویه ۲۰۲۴، ایران به همراه مصر، امارات متحده عربی و اتیوپی به عضویت بریکس پلاس درآمد. همچنین، اگرچه عربستان سعودی نیز دعوت شده بود، اما عضویت خود را نهایی نکرد. این گام در راستای ادغام تدریجی تهران در سایر چارچوب‌های چندجانبه، از جمله توافق‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) و سازمان همکاری شانگهای (SCO) برداشته شد. ایران از طریق بریکس پلاس، اکنون در کنار بازیگران اصلی جهانی مانند چین، هند و روسیه قرار دارد، گروهی که بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان و حدود ۲۶ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص می‌دهند. نمادگرایی قوی است، اما تأثیر عملی آن پیچیده‌تر است. بنیامین پوغوسیان، پژوهشگر ارشد اندیشکده «APRI» در ارمنستان، اظهار داشت: «بریکس عمدتاً بستری برای گفتگو و به اشتراک گذاشتن دیدگاه‌ها است تا یک بازار مشترک یا اتحادیه اقتصادی».
کاهش تاثیر تحریم‌های نفت از طریق چین
اقتصاد ایران همچنان تحت تحریم‌ها بوده و دسترسی به بازارهای مالی جهانی و سرمایه‌گذاری را محدود کرده است. با این وجود، این کشور توانسته صادرات نفت را در سطوح قابل توجهی حفظ کند. در ژوئیه ۲۰۲۵، صادرات نفت خام به طور متوسط حدود ۱.۸ میلیون بشکه در روز بود که تقریباً ۹۵ درصد آن به چین صادر شد. همچنین، براساس برآوردهای صندوق بین‌المللی پول درآمدهای نفتی در سال ۲۰۲۲ از ۲۵ میلیارد دلار فراتر رفته است. البته، اتکا به صادرات انرژی اقتصاد را آسیب‌پذیر می‌کند، زیرا تورم و بیکاری به ویژه جوانان، همچنان چالش‌های پایدار هستند. به باور کارشناسان «اگرچه ایران تحریم شده است، اما یکی از بزرگترین منابع درآمد آن صادرات نفت به ویژه به چین است. عضویت بریکس پلاس مستقیماً تأثیر تحریم‌ها را کاهش نمی‌دهد، اما زمینه‌ای برای گفتگو و هماهنگی بالقوه ایجاد می‌کند.»
هرچند راه‌اندازی ارز مشترک بین کشورهای عضو بریکس در کوتاه مدت بعید است، اما کاربرد یوان، روبل و درهم در حال حاضر رو به افزایش است. برای ایران محروم از سیستم سوئیفت، این روند بسیار مهم است. تسویه حساب‌ها با ارزهای محلی به تهران انعطاف‌پذیری بیشتری می‌دهد و قرار گرفتن در معرض کانال‌های مبتنی بر دلار که در برابر تحریم‌ها آسیب‌پذیر هستند، کاهش می‌دهد.
کریدورها؛ مهمترین مزیت بریکس پلاس
بخش زیرساخت‌ها احتمالا مزایای ملموس‌تری برای ایران دارد. کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC)، یک مسیر چندوجهی ۷۲۰۰ کیلومتری که هند را از طریق ایران به روسیه متصل می‌کند، در حال تبدیل شدن به محور برنامه‌های بلندمدت تهران است. این کریدور می‌تواند زمان حمل و نقل را از ۴۵ تا ۶۰ روز به حدود ۲۵ تا ۳۰ روز و هزینه‌های حمل و نقل را حدود ۳۰ درصد کاهش دهد. همچنین، این کریدور حجم بار را از ۱۴.۵ میلیون تن در سال ۲۰۲۲ به ۴۵ میلیون تن پیش‌بینی شده تا سال ۲۰۳۰ افزایش می‌دهد دهد. در فوریه ۲۰۲۵، ایران و روسیه تأمین مالی راه‌آهن رشت-آستارا به عنوان حلقه مفقوده تصویب کردند که می‌تواند ظرفیت مسیر را تکمیل کند. به باور کارشناسان، بخش کریدوها و زیرساخت‌ها در چارچوب بریکس پلاس موجب رشد ایران خواهد شد.
ابعاد منطقه‌ای و انرژی پیوستن ایران به بریکس
عضویت ایران در بریکس پلاس بر روابط آن به سایر کشورها مانند عربستان و امارات نیز آن در پیش گرفته‌اند. آشتی ایران و عربستان سعودی در سال ۲۰۲۳ با میانجیگری چین، راه را برای چنین تعاملی هموار کرد. در حالی که رقابت‌ها همچنان پابرجاست، اما مشارکت در یک گروه، کانالی را برای گفتگو و رایزنی می‌گشاید. همچنین، انرژی اهمیت این بلوک را بیش از پیش افزایش می‌دهد. کشورهای عضو بریکس پلاس در مجموع بیش از ۴۳ درصد از تولید نفت جهان و ۳۶ درصد از تولید گاز طبیعی (IEA) را به خود اختصاص می‌دهند. برای ایران که از برخی نهادهای غربی کنار گذاشته شده است، بریکس بستری را فراهم می‌کند تا بخشی از رایزنی جهانی در مورد مدیریت انرژی باشد.
عضویت ایران در بریکس پلاس اقتصاد این کشور را در کوتاه‌مدت متحول نخواهد کرد. زیرا تحریم‌ها همچنان پابرجا هستند، تنوع‌بخشی محدود و اصلاحات ساختاری در حال انجام است. اما عضویت در این گروه، به رسمیت شناخته شدن را به همراه دارد، بستری برای گفتگو فراهم و تهران را به تحولات حوزه‌های مانند انرژی، زیرساخت‌ها و همکاری‌های مالی پیوند می‌دهد. در مجموع، بریکس اقتصاد ایران را یک شبه موجب تحول چشمگیری نخواهد شد، اما به ایران حق اظهار نظر می‌دهد و مسیرهای بلندمدتی را در زیرساخت‌ها و اتصالات می‌گشاید.
منبع: دیده‌بان قفقاز
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
