به گزارش مسیر اقتصاد چنانچه در مطالب قبلی بیان شد امروزه با وجود پیشرفت‌های فراوان حاصل شده در رشته‌های صنعتی مختلف، همچنان بخش کشاورزی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و برخلاف تصور رایج، هرچه کشوری پیشرفته‌تر باشد، اهمیت بیشتری برای بخش کشاورزی قائل است و حمایت‌های بیشتری از این بخش انجام می‌دهد.
در دنیای امروز کشورهای جهان، خصوصا کشورهای پیشرفته به روش‌های متعدد و متنوعی از بخش کشاورزی خود حمایت می‌کنند تا در تأمین بخش قابل توجهی از نیاز غذایی خود به دیگر کشورهای جهان وابسته نباشند.
روش‌هایی که دولت‌ها برای حمایت از بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌دهند، روش‌های گوناگونی است. یکی از این روش‌ها اعمال تعرفه واردات بالا برای کالاهای کشاورزی است که در یادداشتی جداگانه مورد بررسی قرار گرفت.
روش دیگر حمایتی که میتوان گفت در حال حاضر تنها روش حمایتی مؤثر در داخل کشور است، روش خرید تضمینی است که با وجود مشکلاتی که دارد توانسته در تولید تعدادی از محصولات اساسی، کشاورزان را مورد حمایت قرار دهد. اما همانطور که در یادداشت قبلی بیان شد نیازمند اصلاحاتی است تا اثرگذاری آن بهتر گردد.
علاوه بر این در شرایط فعلی لازم است روش‌های حمایتی مؤثر و کاربردی به منظور حمایت از کشاورزان در دستور کار مسئولین قرار بگیرد. ازجمله این روش‌های مناسب‌تر حمایتی میتوان به موارد زیر اشاره کرد: «ساماندهی زنجیره توزیع محصولات کشاورزی از تولید تا مصرف»، «روش‌های حمایتی در حین تولید»، «حمایت از صادرات محصولات کشاورزی»، «تقویت صنایع تکمیلی و تبدیلی کشاورزی» و «اصلاح روش تسهیلات بانک‌ها دهی به بخش کشاورزی».
در ادامه به بررسی اقدامات لازم برای تحقق هریک از روش‌های فوق پرداخته میشود:
۱- ساماندهی زنجیره توزیع محصولات کشاورزی از تولید تا مصرف
به طور طبیعی تولیدکنندگان محصولات کشاورزی امکانات لازم برای فروش محصولات خود در بازار خرده فروشی را ندارند. از طرف دیگر کشاورزان بعد از تولید محصولات خود، نیاز دارند به سرعت محصولات خود را به فروش برسانند تا منابع مالی لازم برای تولید دوره بعدی خود را تأمین نمایند و نمیتوانند در مدتی طولانی برای فروش محصولات خود صبر نمایند.
در چنین شرایطی نبودن بستر لازم توزیع محصولات از تولید تا مصرف و همچنین ضرورت تسریع در تأمین مالی، موجب می شود کشاورزان مجبور باشند دست رنج تلاش‌های خود را با قیمتی به مراتب پایین‌تر از قیمت بازار به واسطه ها بفروشند.
وجود واسطه ها عملا شرایط را برای فروش سریعتر محصولات توسط کشاورزان فراهم کرده، اما به دلیل عدم شفافیت و نظارت و همچنین نبود زیرساخت‌های لازم، شرایط برای سوء استفاده هرچه بیشتر آن‌ها و تفاوت قیمت بیشتر تولید تا مصرف فراهم شده است.
به طور طبیعی وقتی به قیمت برخی محصولات کشاورزی در بازار خرده فروشی نگاه کنیم، تولید محصولات کشاورزی و فروش آن‌ها فعالیت بسیار سودده به نظر میرسد. اما در عمل از آنجا که نظام توزیع محصولات کشاورزی اسیر انحصار و عدم شفافیت است و با مشکلات فراوانی مواجه است، کشاورزان امکانات لازم برای رساندن محصولات خود بدون عبور از لایه دلالان سودجو را ندارند.
در حال حاضر شرایط تولید محصولات کشاورزی به‌گونه‌ایست که کشاورزان زحمت کش بهره چندانی از تولید محصولات کشاورزی خود نمی‌برند و عمده سود تولید و فروش محصولات کشاورزی به جیب واسطه گرانی میرود که از عدم شفافیت و نبود زیرساخت‌های لازم سوء استفاده می‌کنند.
بنابراین در چنین شرایطی بهترین حمایت از کشاورزان ساماندهی نظام توزیع محصولات کشاورزی از تولید تا مصرف است. نظام توزیع محصولات کشاورزی باید به‌گونه‌ای اصلاح شود که در نهایت شرایط زیر بر آن حاکم گردد:
- تفاوت قیمت بین مبلغ پرداختی به کشاورزان و قیمت بازاری محصولات در بازارهای خرده فروشی، متناسب با هزینه حمل و نقل و انبارداری تعیین شود و برخلاف وضع موجود چندان قابل توجه نباشد.
- کشاورزان بتوانند در زمان عرضه محصولات خود پیش پرداخت لازم برای آغاز فرآیندهای تولیدی دوره بعدی خود را دریافت نمایند و برای این کار مجبور نباشند محصولات خود را با قیمتی نازل به واسطه گران بفروشند.
برای تحقق این دو شرط، لازم است سامانه‌هایی از سوی نهادهای دولتی طراحی شود که در آن کشاورزان محصولات خود را عرضه نمایند و در یک سازوکار شفاف قیمت محصولاتشان تعیین گردد. این سامانه‌ها عملا «بورس عرضه محصولات کشاورزی توسط کشاورزان» هستند.
برای این منظور لازم است شبکه‌ای برای شناسنامه‌دار کردن کشاورزان کشور تشکیل شود و تنها به کشاورزان شناسنامه‌دار اجازه عرضه محصولات در این بورس داده شود تا امکان حضور واسطه گران در این بورس به عنوان فروشنده محصولات کشاورزی محدود گردد و منافع حاصل از قیمت گذاری محصولات کشاورزی به خود کشاورزان برسد.
در زمان عرضه محصولات کشاورزان نیز لازم است بعد از تأیید کیفیت محصولات از سوی مسئولین، با مشارکت بانک‌های تجاری بخشی از قیمت محصولات به شکل پیش پرداخت به کشاورزان پرداخت شود تا دغدغه تسریع در تأمین مالی برای دوره‌ی تولیدی بعدی را نداشته باشند.
این روش موجب میشود زنجیره توزیع محصولات کشاورزی از آغاز تا پایان شفاف شود و بتوان هر محصول کشاورزی عرضه شده در این بورس را تا زمان خرده فروشی ره‌گیری نمود. اما در عین حال از آنجا که دولت نقشی در تأمین مالی برای واسطه‌گری محصولات کشاورزان ندارد، بار مالی چندانی برای دولت درپی ندارد.
از طرف دیگر در این روش کشاورزان در منافع فروش محصولات تولیدی خودشان سهم بیشتری خواهند داشت و سود دلالان کاهش می‌یابد. همچنین به دلیل حذف سوداگران از بازار قیمت خرده فروشی محصولات در بازار نیز کاهش می‌یابد و مصرف‌کنندگان نیز از این جهت منتفع میشوند.
اما از آنجا که اجرایی شدن این روش منافع بسیاری از دلالان و سودجویان را با خطر مواجه میکند، اجرایی شدن آن نیازمند عزم جدی مسئولین و آمادگی آن‌ها در مواجهه با کارشکنی‌های احتمالی است.
در یادداشت های بعدی به دیگر موارد حمایتی از کشاورزی اشاره می گردد.
