مسیر اقتصاد/ اولین و پربسامدترین عرصه‌ی مواجهه مکران و جنوب شرق ایران با تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا به کشور، مساله حضور طرف هندی در چابهار و آن چیزی است که این روزها به صراحت لهجه بیشتری تحت عنوان اخراج هندی‌ها از چابهار خوانده می‌شود. ریشه یابی جزییات این حضور فرآیندی طولانی است اما می‌توان محورهای کلی زیر را از شناخت تاریخی مساله تا به حال حاضر احصا نمود:
- توسعه در امتداد تاریخی خط‌کشی‌های بریتانیایی گلداسمیت و دیورند در سه ضلع افغانستان، پاکستان و ایران و همچنین بازی بزرگ روسیه-بریتانیا در بلوچستان؛
- نسبت سنجی تاریخی ایران با اختلافات همیشگی و اشتراکات تمدنی پاکستان و هندوستان از پیمان سنتو در دوران پهلوی دوم؛
- اعلام علاقه، تبلیغات و ذهنیت سازی بین المللی پیرامون چابهار از سوی وزارت خارجه هندوستان از سال ۲۰۰۳ میلادی تاکنون در امتداد ادبیات تفاهم نامه کریدور شمال-جنوب امضا شده در سال ۲۰۰۰ سنت‌پترزبورگ؛
- همکاری‌های اطلاعاتی و امنیتی ایران و هندوستان در پرونده‌های مشترک و قول بهره‌برداری از بندر چابهار به طرف هندی در تعاملات فی‌مابین؛
- ظهور پدیده‌های کریدوری BRI ، آیمک، ترانس افغان، سیپک و کریدورهای مشابه و جدی شدن تقابل چین و آمریکا در پرونده مکران پس از سال ۲۰۱۳؛
- تفاهم‌نامه سه جانبه چابهار ۲۰۱۶ میان حسن روحانی- ناندرا مودی- اشرف غنی و رسمیت یافتن حضور طرف هندی با امضای قرارداد ۲ ساله در ابتدای ۲۰۱۸؛
- اعلام درخواست توسط سفارت آمریکا در دهلی‌نو و ثبت معافیت تحریمی کنگره به صورت خاص فقط برای «بهره برداری طرف هندی از بندر چابهار جهت ارسال کمک‌های بشردوستانه به افغانستان» در دسامبر ۲۰۱۹؛
- معطلی و سردرگمی قریب به ۸ ساله‌ی بهره برداری از اپراتوری فاز یک بندر شهید بهشتی در اتهام‌زنی‌های شرکت IPGL و سازمان بنادر و دریانوردی به یکدیگر؛
- سردرگمی طرف ایرانی در نسبت کلان با سند ۲۵ ساله همکاری‌های راهبردی ایران و چین در سالیان پس از ۲۰۱۶ و بلاتکلیفی چابهار در همین نسبت؛
- اعلام عضویت رسمی ایران در بریکس در آگوست ۲۰۲۳ و آغاز بده بستان‌های جدید در پسای تعاملات مرسوم امنیتی با طرف هندی؛
- امضای قرارداد ۱۰ ساله‌ی می ۲۰۲۴ و نهایی شدن حقوقی بهره‌برداری IPGL از اپراتوری بندر شهید بهشتی؛
- اعلام تغییر موضع آمریکا در یادداشت امنیت ملی ترامپ و بیانیه کاخ سفید و لغو معافیت تحریمی آمریکا در مورد چابهار در ژانویه ۲۰۲۵.
به ۱۲ مورد ذکر شده می‌توان مواردی را افزود و مواردی را کاست، اما سابقه حضور در دنیای جدیدی که تعاملات آن نو به نو متغیر است و دچار تحول می‌شود به ما نشان می‌دهد که باید بدانیم در هر لحظه چه ابزارهایی در دست داریم و از کدام یک با توجه به شرایط حاضر چه استفاده‌ای خواهیم کرد.
موافقین حضور هند در بندر چابهار چه می‌گویند؟
اکنون و در لحظه‌ی تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا به خاک ایران عزیز، مساله شدن چابهار دوباره بیش از پیش عیان شده است. آنقدر که مخالفین واگذاری به طرف هندی از تغییر مسیر این پرونده از یک فوریت عادی به یک فوریت آنی در دوران پساجنگ سخن می‌گویند. این در حالی است که موافقین واگذاری که عمر حداقل ۵ دولت را در جمهوری اسلامی از سر گذرانده‌اند، بعضا سکوت کرده‌اند و سخنی در دفاع یا رد این مساله به زبان نمی‌آورند. از زمامداری محمود احمدی نژاد تا مسعود پزشکیان موافقین حضور طرف هندی در دستگاه‌های تصمیم‌گیر و اجرایی کشور به کارسازی این حضور پرداخته‌اند. شورای عالی امنیت ملی، وزارت اطلاعات، معاونت سیاسی رییس جمهور، معاونت اقتصادی وزارت خارجه، اداره کل آسیای جنوبی وزارت خارجه وزارت راه و شهرسازی، سازمان بنادر و دریانوردی و… از دستگاه‌هایی بوده‌اند که در این سال‌ها هر یک به اندازه قدرت و نفوذ خود در این مساله نقش‌آفرینی نموده و سهمی از این صحنه نزاع را تصاحب نموده‌اند.
از جمله دلایل موافقین حضور هند در اپراتوری بندر چابهار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
+ بازاریابی بندر چابهار توسط طرف هندی جهت توسعه آن؛
+ اهمیت راهبردی این منطقه برای طرف هندی در اتصال به افغانستان و آسیای میانه (محور شرقی کریدور شمال جنوب)؛
+ تلقی طولانی مدت دستگاه محاسباتی برخی نهادهای کشور مبنی بر رقابت گوادر و چابهار و تلاش برای ممانعت از توسعه گوادر توسط طرف چینی؛
+ همکاری‌های سابق امنیتی و نظامی دو کشور در پرونده‌های مشترک؛
+ تلقی تحریم ناپذیری چابهار به دلیل حضور طرف هندی و استفاده از این ابزار جهت کاهش فشار تحریم‌ها؛
+ ایجاد توزان منطقه‌ای بین رقبای منطقه‌ای و بین المللی ایران ناظر به چابهار؛
+ بیان و ابراز علاقه فراوان هندی‌ها نسبت به توسعه چابهار از سال ۲۰۰۳؛
+ نبود هیچ پروژه بزرگ مقیاس همکاری با طرف هندی بعد از خروج آن‌ها از میدان گازی فرزادB پس از آغاز تحریم‌ها؛
+ ابراز علاقه طرف افغان به اتصال به اقیانوس هند با مشارکت طرف هندی؛
مخالفین حضور هند در بندر چابهار چه می‌گویند؟
در طرف مقابل کارشناسان متعددی حضور دارند که با تخصص‌های مختلف، از اقتصاد گرفته تا روابط بین‌الملل، در طول سال‌های اخیر بر ضرورت اخراج طرف هندی و جایگزینی آن با چین سخن به میان آورده‌اند. از جمله دلایل مخالفین واگذاری به طرف هندی نیز موارد زیر حائز اهمیت است:
– ایفای نقش پروکسی آمریکا و اسراییل توسط طرف هندی در چابهار؛
– ارسال پالس منفی به طرف چینی در انسداد مسیر سیپک، کنترل امنیتی گوادر (تشدید تقابل گوادر- چابهار) و بازی در زمین آمریکا جهت سنگ اندازی در مسیر BRI؛
– بهانه تراشی طرف چینی جهت توقف هرگونه سرمایه‌گذاری در منطقه مکران و در سطح بالاتر مقوم بی‌توجهی به سند همکاری ۲۵ ساله؛
– واگذاری اپراتوری بندر چابهار به متحد آمریکا و اسراییل؛
– تخصیص بودجه توسعه بندر ذیل گرنت طرف هندی و نه سرمایه‌گذاری واقعی؛
– پذیرش و ایفای نقش توسعه‌ای ذیل معافیت تحریمی آمریکا از سوی ایران و ارسال پالس قرارگیری ذیل این معافیت به طرف چینی؛
– برهم خوردن همکاری‌های آتی ایران و پاکستان؛
– کمک به تسهیل فرآیند توسعه آیمک در ادامه توقف ادامه احتمالی سیپک ( توسعه جنوب خلیج فارس در برابر عدم توسعه شمال خلیج فارس)؛
– و در نهایت افزایش مرگبار حملات تروریستی جنوب شرق ایران پس از امضای این قرارداد؛
زمان تصمیم گیری فرا رسیده است
در شرایط کنونی زمان آن رسدیه است که مقامات تصمیم گیر ایران «تصمیم» مطلوبی بگیرند و از این «معطلی استراتژیک» رهایی یابند. مسیر این جمع بندی می‌تواند از پرسش‌های خوب آغاز شود. پرسش‌هایی که در جنگ معنای دیگری یافته‌اند:
⁉️ آیا ایران به گزینه‌های اخراج یا ادامه مسیر فعلی فکر نموده و برای هر کدام برنامه‌ای دارد؟
⁉️اگر ایران ادامه مسیر فعلی را برمی‌گزیند برای خیل سوالات و اشکالات سیاسی-امنیتی مطروحه پاسخ‌های درخور دارد؟ تجربه حداقل ۱۰ سال گذشته متاسفانه نشان از بی‌اهمیت بودن زمان و از دست دادن پیاپی فرصت‌ها دارد.
⁉️ اگر ایران ادامه مسیر را با اصلاحاتی می‌پذیرد، آیا توان دیپلماتیک اصلاحات را داراست؟ آیا می‌تواند طرف‌های مقابل را هر یک به نحوی از قِبَل این پروژه همراه سازد؟ آیا سیاست توازن آنگونه که بیان می‌شود برای این پرونده راهگشاست؟
⁉️آیا ایران به فرض پیشبرد سناریوی اخراج، امکان طراحی مابه‌ازای مشخص سیاسی-امنیتی با طرف مقابل خواهد داشت؟ هزینه‌های این اخراج چیست؟
⁉️آیا در صورت تحقق اراده اخراج، ایران به طرحی برای چگونگی اخراج و سپس جایگزینی برای سرمایه گذاری و توسعه فکر میکند؟ آیا معطلی آینده بیش از زمان حاضر خواهد بود؟
⁉️ شاید در زمانه‌ی فعلی از همه‌ی سوالات مهمتر این است که در دوران جنگی که ادامه خواهد داشت آیا ایران می‌تواند اخراج را به اهرم فشاری بر رژیم صهیونیستی و آمریکا جهت انتفاع بیشتر کشور از این مساله تبدیل سازد؟ آیا این اهرم کاراست؟ اثرات واضح آن روی جنگ چیست؟
سوالاتی از این دست البته بسیار می‌توان مطرح نمود و احتمالا هر یک از کارشناسان پاسخ‌هایی برای آن داشته باشند. اما مهم است که دستگاه تصمیم ساز جمهوری اسلامی حرکتی جهت طرح سوالات و جست‌وجوی پاسخ‌های این اقدام انجام دهد.
دبیر شورای عالی امنیت ملی مسئول تصمیم گیری برای اخراج یا همکاری با هند در چابهار است
نگارنده سطور البته این طور فکر میکند که جمع بندی نهایی را باید شخص «دبیر شورای عالی امنیت ملی» کشور انجام داده و پیشنهادهای مشخص، سنجش پذیر و همه جانبه روی میز حاکمیت بگذارد. متاسفانه تاکنون این شکل از اقدامات از سوی جناب آقای احمدیان مشاهده نشده است و ایشان همچنان نسبت به بی‌تصمیمی نظام در این پرونده فعالانه عمل نمی‌کنند.
جنگی که به کشور تحمیل شده است پرونده‌ای بس سترگ و انباشتی از دلایل پیشینی و سناریوهای پسینی است. اما «اراده جنگیدن»، اقتضای بازخوانی، بازبینی و استفاده از هر ابزاری را مهیا می‌سازد. بازیگری فعال در کرانه‌ی مرتفع اقیانوس هند ابزاری از ابزارهای نزاع هویتی با اشغالگران کرانه مدیترانه است اگر قدر بدانیم.
ان شاالله.
منبع: کانال مکُ‌ایران، با تلخیص
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
