مسیر اقتصاد/ اغلب محصولات پتروشیمیایی موجود در بورس کالا در دسته‌ی محصولات بهین‌یابی قرار می‌گیرند و دریافت سهمیه بهین‌یاب، پیش‌نیاز خرید این محصولات از بورس کالا است. عدم بازنگری صحیح در سهمیهبندی محصولات پتروشیمیایی توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت یکی از چالش‌های اصلی بازار محصولات پتروشیمیایی در سمت تقاضا به‌شمار می‌رود.
نظام فعلی سهمیهبندی، یکی از عوامل شکل‌گیری بازار غیررسمی است
در خصوص سهمیهبندی محصولات پتروشیمیایی و سهمیه‌های بهین‌یاب تخصیص داده شده به متقاضیان، ممکن است چندین حالت رخ دهد که به شرح زیر است:
- سهمیه به واحد تولیدی دارای نیاز واقعی تخصیص داده می‌شود و مجموعه تولیدی نیز پس از دریافت سهمیه و خرید محصولات از بستر بورس کالا، مواد اولیه را روانه تولید محصولات تکمیلی می‌کند؛
- سهمیه به واحد تولیدی دارای نیاز واقعی تخصیص داده می‌شود اما مجموعه تولیدی پس از مدتی تولید و مشاهده شرایط بازار، به دلیل اختلاف قیمتی بستر رسمی عرضه محصولات و بازار غیررسمی و به بهانه کسب سود بیش‌تر، پس از دریافت سهمیه و خرید محصولات از بستر بورس کالا، محصولات خریداری شده را با قیمتی بالاتر در بازار غیررسمی به فروش می‌رساند؛
- سهمیه اساساً به افراد بدون نیاز واقعی و مجموعه‌های بدون هرگونه تولید تخصیص داده می‌شود و این افراد صرفاً با فروش محصولات خریداری شده در بازار غیررسمی کسب سود می‌کنند؛
طبیعتاً فقط حالت اول، با آنچه از طراحی چنین سازِکاری برای تأمین محصولات پتروشیمیایی مد نظر بوده، منطبق است و سایر حالت‌ها، انحرافات به‌وجود آمده در این سازِکار محسوب می‌شود.
به‌دلیل مشکلات تخصیص سهمیه در حالات دوم و سوم، بخش زیادی از محصولات عرضه شده در بورس کالا از دست تولیدکنندگان به‌ویژه واحدهای تولیدی کوچک و متوسط، دور مانده است. در این بین ضعف دستگاه‌های تنظیم‌گر از جمله وزارت صنعت، معدن و تجارت که متولی اصلی سامانه بهین‌یاب و تخصیص سهمیه‌ها است، مشهود است.
خرید مازاد بر نیاز صنایع پایین‌دستی برای جلوگیری از حذف شدن سهمیه
نحوه فعلی سهمیهبندی محصولات پتروشیمیایی و تخصیص سهمیه‌ها به صنایع پایین‌دستی یکی از مصادیق برخورد غیرهوشمند با بازار محصولات پتروشیمیایی محسوب می‌شود؛ فارغ از نحوه تخصیص و چگونگی احراز واحد متقاضی، بعضاً اعمال تغییراتی به بهانه بازنگری سهمیه‌ها و تنظیم‌گری بازار صورت می‌گیرد که ممکن است صنایع پایین‌دستی را با مشکل مواجه سازد. حذف سهمیه بهین‌یاب در صورت عدم استفاده از سهمیه ولو در بازه زمانی کوتاه، یکی از نمونه‌های این موضوع است.
به‌عنوان مثال تعدادی از واحدهای تولیدی در برخی مقاطع زمانی نیاز به پلی‌پروپیلن شیمیایی ندارند اما به دلیل دارا بودن سهیمه، مجبور به خرید آن هستنند؛ چراکه طبق قوانین وضع شده اگر واحد تولیدی از سهمیه خود استفاده نکند، سهمیه‌ی تولیدی مذکور از بین می‌رود. یا در موردی دیگر، کارخانه‌ای به ۱۰۰ تن پلی‌پروپیلن نساجی نیاز دارد اما وی به اجبار و بر اساس سهمیهبندی نادرستی که صورت گرفته است باید ۵۰ تن پلی‌پروپیلن شیمیایی نیز خریداری کند و این کارخانه فارغ از نیاز خود و به دلیل جلوگیری از حذف سهمیه‌اش ناچار به خرید پلی‌پروپیلن شیمیایی می‌شود. از تبعات اتفاق فوق باید گفت که این کارخانه نیز در نهایت پلی‌پروپیلن شیمیایی خریداری شده را با رصد قیمت‌های بازار غیررسمی و با لحاظ نمودن سود مدنظر خود به فروش می‌رساند.
موارد فوق، از مصادیق ایجاد التهاب در بازار به دلیل چالش‌ها و معایب فرایند تخصیص سهمیه‌های بهین‌یابی به‌شمار می‌رود. چنین چالش‌هایی سبب می‌شود که برخی محصولات پتروشیمیایی به دست مصرف‌کننده واقعی نرسد و به دلیل افزایش واسطه‌ها در زنجیره تأمین، قیمت مواد اولیه مورد نیاز صنایع پایین‌دستی رشد کرده و به تبع آن نیز قیمت محصول نهایی مورد نیاز مردم افزایش می‌یابد.
سازِکار فعلی، نیازمند بازنگری در تخصیص و پایش سهمیه است
اساساً در یک سیستم سهمیه‌ای مطلوب، صحت‌سنجی نیاز صنایع باید در یک چارچوب شفاف و با تعریف شرایطی مشخص برای احراز متقاضیان صورت گیرد. به‌عنوان مثال در دفاتر استانی وزارت صنعت، معدن و تجارت، ممکن است به دلایل مختلف، سهمیه‌ای برای متقاضی تعیین گردد که تطابقی با نیاز و تولید آن مجموعه ندارد.
با توجه به چالش‌های مطرح شده، بازبینی فرایندهای تخصیص سهمیه و پایش مستمر سهمیه‌ها از جمله بزرگ‌ترین نقاط مغفول سازِکار تأمین محصولات پتروشیمیایی از بستر بورس کالا به‌شمار می‌رود. بنابراین تدوین دستورالعملی یکپارچه برای تخصیص سهمیه‌های صنایع پایین‌دستی باید در دستور کار قرار گیرد، به شکلی که منجر به حذف سهمیه واحدهای بدون تولید و افزایش سهمیه واحدهایی که با مشکل کمبود مواد اولیه مواجه هستند شود تا به مرور از سازِکار فعلی که صرفاً به مقدار مشخصی از ظرفیت تولید، تخصیص سهمیه صورت می‌گیرد، فاصله گرفت.
منبع: گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «آسیب‌شناسی سازِکار تأمین محصولات پتروشیمیایی از بورس کالا»
انتهای پیام/ انرژی
