مسیر اقتصاد/ ساختار کلی بورس کالای ایران دربرگیرنده انواع بازارها، قراردادها و ابزارهای معاملاتی به جهت تسهیل معاملات و بهره‌مندی فعالان بازار از مزایایی نظیر تأمین مالی و پوشش ریسک است؛ با این حال در معاملات محصولات پتروشیمیایی تنها از سه نوع قرارداد نقدی، نسیه و سلف استفاده می‌شود و سایر قراردادها و ابزارهایی که قابلیت استفاده در معاملات محصولات پتروشیمی را دارند مغفول مانده‌اند.
سهم بیش از ۷۰ درصدی قراردادهای نقدی در معاملات محصولات پتروشیمی
ساختار کلی بازارهای بورس کالای ایران به همراه انواع روش‌ها و قراردادهای معاملاتی در شکل زیر نشان داده شده است.
مطابق شکل فوق، علی‌رغم وجود بازارهای مشتقه و مالی در کنار بازار فیزیکی بورس کالا، در حال حاضر عرضه بورسی محصولات پتروشیمیایی فقط از طریق بازار فیزیکی و در قالب قراردادهای نقدی، سلف و نسیه صورت می‌گیرد؛ در مقطع کوتاهی نیز قراردادهای کشف پریمیوم در معاملات محصولات پتروشیمیایی استفاده شد که مورد استقبال قرار نگرفت.
طی سال ۱۴۰۳، نزدیک به ۶ میلیون و ۶۲۰ هزارتن محصولات پتروشیمیایی به ارزش حدود ۳۰۷ هزار میلیارد تومان در معاملات محصولات گروه شیمیایی و پلیمری بورس کالا به فروش رفته است. این فروش داخلی محصولات پتروشیمیایی به تفکیک نوع قرارداد در نمودار زیر نشان داده شده است.
مطابق نمودار فوق، در قراردادهای گروه شیمیایی و پلیمری سهم قراردادهای نقدی به‌ترتیب ۶۶ و ۷۲ درصد است و از مجموعِ ۱۲,۲۶۴ قرارداد منعقد شده در این دو گروه کالایی طی سال ۱۴۰۳، سهم قراردادهای نقدی از ۷۰ درصد فراتر می‌رود. در این بین هیچ‌گونه قرارداد نسیه در گروه شیمیایی منعقد نشده و در گروه پلیمری فقط حدود ۰.۱ درصد از معاملات در قالب قراردادهای نسیه صورت گرفته است.
مهلت سه روزه جهت انجام تعهدات در قراردادهای نقدی
در انعقاد قراردادهای نقدی، خریدار و شرکت پتروشیمی در مهلت زمانی کوتاهی به ترتيب ملزم به تسویه وجه و تحویل کالا خواهند بود. پس از انعقاد قرارداد در معاملات نقدی، خریدار سه روز کاری مهلت دارد که تسویه معامله منعقد شده را به صورت نقدی یا اعتباری انجام دهد. در تسویه نقدی کل مبلغ ارزش قرارداد و کارمزدهای تخصيص‌یافته به خریدار، توسط وی ظرف سه روز پرداخت خواهد شد. پس از انجام تسویه توسط خریدار، فروشنده تا سه روز کاری فرصت خواهد داشت که کالا را به خریدار تحویل دهد. معاملات نقدی با تسویه اعتباری تا مرحله انجام معامله و انعقاد قرارداد همانند معاملات با تسویه نقدی صورت گرفته و پس از انعقاد قرارداد، خریدار و فروشنده تسویه را براساس اطلاعیه عرضه انجام خواهند داد که ماحصل آن سند تسویه اعتباری است که به اتاق پایاپای تحویل داده می‌شود. در روش سوم و تسویه ترکيبی نيز بخشی از مبلغ ارزش قرارداد و کارمزدهای تخصيص‌یافته به خریدار توسط وی طی سه روز پرداخت شده و مابقی ارزش قرارداد مطابق با شرایط مندرج در اطلاعیه عرضه به صورت اعتباری و از طریق امضای سند تسویه اعتباری با فروشنده و ارائه سند آن به اتاق پایاپای، تسویه می‌شود.
نسیه و سلف، ابزاری برای تأمین مالی و تأمین مواد اولیه
معاملات سلف، از جمله ابزارهای تأمین مالی در بورس کالای ایران به‌شمار می‌رود. در این معاملات، فروشنده متعهد می‌شود در زمان مشخصی در آینده کالا را به خریدار تحویل دهد. قراردادهای سلف نيز مانند قراردادهای نقدی به صورت تسویه نقدی، اعتباری یا ترکيب این دو امکانپذیر است. این معاملات از تمامی ویژگی‌های معاملات نقد برخوردار است، به علاوه این‌که قراردادهای سلف با تسویه نقدی، یکی از ابزارهای تأمين مالی پتروشیمی‌ها است.
در قراردادهای نسیه، پرداخت وجه در سررسيد مشخص در آینده صورت می‌گيرد، اما کالا در زمان عقد قرارداد تحویل داده می‌شود. یکی از مزایای این روش معاملاتی، تأمين مواد اوليه برای توليدکنندگان در صنایع پایين‌دستی و رفع مشکلات مربوط به تنگناهای مالی برای آن‌ها است. عرضه‌های اعتباری محصولات پتروشیمیایی را می‌توان در این دسته قرار داد؛ عرضه اعتباری جزء معاملات مبتنی بر قرارداد نسیه است که برای مقابله با چالش کمبود نقدینگی در گردش صنایع پایین‌دستی به اجرا درآمده است.
منبع: گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «آسیب‌شناسی سازِکار تأمین محصولات پتروشیمیایی از بورس کالا»
انتهای پیام/ انرژی
