به گزارش مسیر اقتصاد یکی از اصول اساسی اقتصاد مقاومتی عدم وابستگی ایران به کشورهای دیگر در زمینه انجام فعالیت‌های مهم و حیاتی است. انجام تبادلات مالی جهانی نیز یکی از همین امور مهم و حیاتی محسوب میشود. در شرایط فعلی نظام تجارت خارجی ایران بر اساس دلار پایه‌ریزی شده و ایران در اغلب مبادلات خارجی خود با تمامی کشورهای جهان از دلار آمریکا استفاده میکند.
در یادداشت‌های قبل به توضیح درخصوص چگونگی حذف دلار و یا هر ارز واسط دیگری از مبادلات دوجانبه تجاری کشور با استفاده از ظرفیت پیمان‌های پولی دوجانبه پرداخته شد. همچنین به مسائل مطرح شده درخصوص کارکرد پیمان‌های پولی دوجانبه نیز پاسخ داده شد. در این یادداشت به مزایایی که آمریکا از جهان روا بودن دلار و استفاده از آن در تجارت جهانی بدست می‌آورد اشاره می‌گردد.
درحال حاضر کشور آمریکا به همراه متحدان خود مواضعی خصمانه علیه جمهوری اسلامی ایران دارد و از هیچ اقدامی در جهت ضربه زدن به ایران دریغ نمی‌کند. در چنین شرایطی لازم است جمهوری اسلامی نیز با شناخت کامل از عرصه‌ی رقابت و دشمنی آمریکا، شرایط را به نحوی تدارک ببیند که دست کم در تعاملات جهانی منافع آمریکا را تأمین ننماید.
از زمان جنگ جهانی دوم کشور آمریکا موفق شد دلار خود را به عنوان ارز جهان روا به دیگر کشورهای جهان تحمیل نماید. از آن زمان تابحال استفاده کشورهای جهان از دلار در تجارت خارجی مزایای بسیار زیادی چه از نظر اقتصادی و چه از نظر اطلاعاتی برای آمریکا به همراه داشته‌است.
در ادامه به مزایایی که آمریکا از رواج دلار در تجارت جهانی میبرد اشاره می‌گردد:
امکان چاپ دلار بیش از نیاز داخلی و خرید کالا از دیگر کشورهای جهان
رواج دلار به معنی تقاضا برای دلار آمریکاست که توسط بانک مرکزی این کشور چاپ و منتشر میشود. وقتی دو کشور مانند چین و ژاپن در گوشه‌ی دیگر دنیا از دلار برای تجارت دوجانبه خود استفاده می‌کنند، در عمل قبل از تجارت با یکدیگر لازم است دلار مورد نیاز برای این تجارت را تهیه نمایند. تهیه دلار نیز تنها یک راه دارد: فروش کالا به آمریکا و گرفتن دلار چاپ شده توسط این کشور در ازای فروش کالا.
این مسئله موجب میشود تقاضای دلار در جهان زیاد شود و آمریکا بتواند در ازای چاپ دلار، خریدهای زیادی از کشورهای جهان انجام دهد. بنابراین رواج دلار این امکان را برای آمریکا فراهم کرده که بدون نیاز به تلاش و زحمت، از تولیدات دیگر کشورهای جهان که حاصل تلاش و زحمت آن‌هاست، بهره‌مند گردد.
امکان پرداخت وام دلاری
امتیاز دیگر امکان پرداخت وام دلاری به دیگر کشورهاست که در عمل هزینه‌ی آن برای آمریکا تنها چاپ آن است. اما این کشور میتواند در ازای پرداخت وام به دیگر کشورها شروط متعددی را برای آن‌ها در نظر بگیرد و در عمل سرنوشت کشورها را به نفع خود تغییر دهد. شروط در نظر گرفته شده توسط آمریکا دامنه گسترده‌ای دارد. این شروط جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارند و در نهایت آمریکا میتواند با استفاده از شروطی که تعیین میکند بر بخش‌های مختلف کشوری که به آن وام میدهد تسلط یابد.
تأمین مالی و تسلط بر نهادهای بین‌المللی
درحال حاضر نهادهای بین‌المللی همچون سازمان ملل متحد و نهادهای زیرمجموعه آن، سازمان تجارت جهانی، بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول به تأمین مالی نیاز دارند. تفاوت آمریکا با دیگر کشورهای جهان در تأمین مالی این کشورها این است که آمریکا برای این کار تنها به چاپ دلار نیاز دارد درحالیکه دیگر کشورهای جهان برای بدست آوردن دلار به منظور تأمین مالی این نهادها، باید از حاصل دسترنج و زحمات ملت خود هزینه نمایند.
نتیجه این تفاوت آن است که در سال‌های اخیر آمریکا بزرگترین منبع تأمین مالی این نهادهای جهانی بوده و این نهادها نیز در عمل تحت سلطه آمریکا بوده‌اند و در بسیاری از موارد ناعادلانه و به نفع آمریکا و متحدانش عمل کرده‌اند.
اشراف کامل اطلاعاتی آمریکا بر تبادلات مالی جهانی
استفاده از دلار در مبادلات جهانی موجب میشود که تمامی تبادلات مالی جهان زیر نظر آمریکا انجام شود. در عمل بانک مرکزی آمریکا به تمامی تراکنش‌های دلاری اشراف دارد و با تدابیری که اندیشیده شده، هیچ انتقال وجه دلاری بین دیگر کشورهای جهان بدون مجوز بانک مرکزی آمریکا ممکن نیست.
برای تقریب به ذهن میتوان این حالت را با تبادلات مالی داخل یک کشور مقایسه کرد؛ درحال حاضر در داخل کشورمان هیچ نقل و انتقال بانکی بدون نظارت بانک مرکزی انجام نمی‌گیرد و بانک مرکزی میتواند تمامی تراکنش‌ها را رصد نماید.
اشراف اطلاعاتی بر تبادلات مالی دیگر کشورها امتیاز بسیار بزرگی است که اکنون آمریکا از آن بهره‌مند است و با استفاده از اطلاعات آن میتواند اقدامات متعددی از جمله تحریم را علیه دیگر کشورها و به نفع خود ساماندهی نماید.
امکان تحریم و قطع اتصال کشورها به نظام پرداخت دلاری
یکی از مزایای رواج دلار در تجارت خارجی برای آمریکا، امکان تحریم کشورها در استفاده از دلار در تبادلات خارجی است. چنانچه گفته درحال حاضر آمریکا بر تمامی تبادلات دلاری اشراف دارد و میتواند مجوز برخی از تبادلات را با دلایل گوناگون صادر ننماید.
بنابراین گرچه رواج دلار در تجارت خارجی دیگر کشورهای جهان امتیازاتی برای آمریکا ایجاد کرده، اما این کشور میتواند این نیاز خود را به عنوان امتیاز به دیگر کشورها بفروشد؛ به این معنی که برای امکان دسترسی دیگر کشورها به نظام پرداخت دلاری شرط و شروطی تعیین کند و دیگر کشورها را مجبور نماید برای استفاده از دلار در تجارت خارجی، اقداماتی را که مد نظر آمریکاست انجام دهند.
آمریکا مدت‌هاست که از تحریم‌های مالی و دلاری خود به عنوان ابزاری کارآمد برای مقابله با دشمنان خود استفاده میکند؛ درحالیکه استفاده از دلار توسط دیگر کشورها در عمل مزایای فراوانی برای آمریکا داشته است.
در ابتدا آمریکا در ازای جهان روا بودن دلار و بهره‌مند شدن از مزایای فوق، این تضمین را به دیگر کشورهای جهان داده بود که قیمت دلاری هر اونس طلا را ثابت نگه دارد و از چاپ بدون پشتوانه آن جلوگیری نماید. اما این قول آمریکا نیز در سال ۱۹۷۱ رسما توسط رئیس جمهور وقت آمریکا لغو شد و از آن زمان به بعد قیمت هر اونس طلا از کمتر از ۴۰ دلار به بیشتر از ۱۲۶۰ دلار رسیده است.
لغو تعهد آمریکا مبنی بر ثابت نگه‌داشتن قیمت دلاری هر اونس طلا، در عمل به این معنی است که دیگر کشورهای جهان نیز الزامی بر استفاده از دلار در تجارت خارجی خود ندارند. بنابراین در سال‌های اخیر نیز کشورهای جهان برای جلوگیری از انتفاع آمریکا از رواج دلار، تدابیر زیادی اندیشیده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها حذف دلار از تجارت دوجانبه با استفاده از پیمان‌های پولی دوجانبه است.
بنابراین به طور خلاصه میتوان گفت درحال حاضر در نظام تجاری جهانی یکی از نظامات حاکمی که بزرگترین منفعت را برای آمریکا درپی دارد، جهان روا بودن دلار در مبادلات بین‌المللی است. جهان روا بودن دلار مزیت‌های اقتصادی و اطلاعاتی متعددی برای آمریکا به همراه دارد. از طرف دیگر حذف دلار از تبادلات خارجی مزایای دیگری نیز برای تمامی کشورها و همچنین ایران دارد که در یادداشتی جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بنابراین لازم است ایران از طریق بانک مرکزی و وزارت اقتصاد مانند دیگر کشورها، با حذف دلار از تبادلات خارجی خود علاوه بر بهره‌مندی از مزایای آن، به منافع آمریکا پایان دهد و زمینه اثرگذاری تحریم ها را از بین ببرد.
