مسیر اقتصاد/ همان‌طور که در گزارش قبل بیان شد، اساساً هرگونه بازتعریف سازِکار تأمین محصولات پتروشیمیایی کشور، در ابتدا نیازمند بررسی فرایند عرضه بورسی و سپس آسیب‌شناسی این سازِکار است. در همین راستا، شناخت دقیق مراحل اجرایی فرایند حراج در بازار معاملات کالای فیزیکی بورس کالا، به‌عنوان بخش محوری این سازِکار ضرورت دارد.
چهار مرحله حراج در بازار معاملات کالای فیزیکی
تالار پتروشیمی بورس کالا به‌طور معمول از ساعت ۱۳:۳۰ روزهای کاری فعالیت خود را آغاز کرده و عرضه محصولات طبق اطلاعیه‌های عرضه، یکی پس از دیگری صورت می‌گیرد.
فرایند حراج در بازار معاملات کالای فیزیکی شامل چهار مرحله اصلی است که هر کدام با رنگ خاصی نمایش داده می‌شود. این چهار مرحله در شکل زیر قابل مشاهده است:
- پیش گشایش: در مرحله‌ی پیش گشایش یا دوره‌ی زمانی سبز، امکان ثبت سفارش خرید برای متقاضیان محصولات فراهم می‌شود و در این دوره است که حجم و نرخ تقاضا از سوی کارگزاران خریداران ثبت می‌شود. ضمن این‌که به‌واسطه‌ی اطلاعیه‌های عرضه منتشر شده در سایت بورس کالا و اعلام قیمت‌های پایه محصولات پتروشیمی به صورت هفتگی توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی، حجم و قیمت پایه عرضه کالا، پیش از آغاز معاملات مشخص است اما از لحاظ فرایندی، حجم و نرخ عرضه کالا نیز در هنگام پیش گشایش توسط کارگزار پتروشیمی ثبت می‌شود.
در این دوره صرفاً ثبت سفارش‌ها و مشخص شدن عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد و معامله‌ای انجام نمی‌شود. این دوره بسته به صلاح‌دید ناظر بازار ۳ الی ۱۵ دقیقه به طول می‌انجامد.
- حراج: در مرحله حراج یا دوره‌ی زمانی زرد، امکان ثبت یا حذف سفارش وجود ندارد. مرحله حراج یا مظنه‌یابی در ۶۰ ثانیه و در قالب دو زمان ۲۰ و ۴۰ ثانیه‌ای انجام می‌شود.
در بازه زمانی زرد انجام موارد زیر امکان‌پذیر است:
۱) افزایش نرخ از سوی خریدار به‌گونه‌ای که بالاتر از قیمت پیشنهادی پتروشیمی[۱] نباشد.
۲) کاهش حجم تقاضا به شکلی که تا پایان دوره و قبل از پذیرفتن نرخ فروشنده (قیمت پایه) باشد.
- رقابت: دوره زمانی قرمز یا رقابت هنگامی شکل می‌گیرد که در زمان زرد، تقاضا از عرضه فراتر رود یا اصطلاحاً مازاد تقاضا وجود داشته باشد. هنگام رقابت، امکان واردکردن قیمت‌هایی بالاتر از قیمت پایه وجود دارد و قیمت‌های پیشنهادی بالاتر در اولویت قرار می‌گیرند.
در این دوره زمانی که ۶۰ ثانیه به طول می‌انجامد، تنها سفارش‌هایی که در هنگام مظنه‌یابی نرخ پایه را پذیرفته‌اند می‌توانند وارد رقابت شوند، ضمن این‌که عرف بازار نیز رقابت در ۱۵ ثانیه آخر معامله است. پس از اتمام رقابت، سفارش‌ها با اولویت نرخ مرتب می‌شوند و در صورت وجود سفارش‌های هم‌نرخ، مرتب‌سازی با اولویت زمانی انجام می‌شود و کالا به اولویت‌های بالاتر تخصیص داده می‌شود.
- نظارت: آخرین مرحله از فرایند حراج معاملاتی، دوره زمانی آبی یا نظارت است که طی آن صحت و سقم معاملات توسط ناظر بازار بررسی می‌شود و در صورت وجود مشکل، معامله در حالت تصمیم‌گیری قرار می‌گیرد.
افزایش دقت کشف نرخ محصولات پتروشیمی در تالار حراج باز
با توجه به روند معاملات و زمان محدود ۱۵ ثانیه‌ای رقابت، محصولاتی که وضعیت نامشخص‌تری دارند شاهد تغییر قیمت و رقابتی نامتعارف خواهند بود که این امر می‌تواند سبب بروز اختلال در کشف نرخ شود و از سوی دیگر امکان اشتباه معاملاتی و تحلیلی معامله گران نیز افزایش یابد. بنابراین نیاز است در راستای کاهش ریسک معاملات، زمان بیشتری برای رقابت این محصولات در نظر گرفته شود.
تفاوت عمده نحوه معامله در این تالار با سایر تالارها به زمان رقابت مربوط می‌شود. به این ترتیب که در زمان قرمز در تالار حراج باز اگر سفارش خریدی با قیمتی بالاتر از سفارش‌های موجود ثبت شود، مجدداً زمان رقابت (زمان قرمز) تمدید می‌شود. این فرایند تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که سفارشی با قیمتی بالاتر در زمان رقابت ثبت نشود و بالاترین قیمت‌های ثبت شده در سیستم به عنوان خریدار محسوب می‌شوند. معاملات این تالار در دو قالب حراج تک محموله‌ای و چند محموله‌ای قابل انجام است.
در حراج تک محموله‌ای، خریداران با سفارش‌گذاری تمام حجم عرضه با هم رقابت می‌کنند؛ اما در حراج چند محموله‌ای، سفارش‌گذاری بر اساس محدوده‌ای از حداقل تا حداکثر میزان خرید مشخص‌شده در اطلاعیه عرضه صورت می‌گیرد. معاملات محصولات پتروشیمیایی جزء حراج چندمحموله‌ای طبقه‌بندی می‌شود.
در حراج چند محموله‌ای، فارغ از ترتیب تخصیص، تنها اگر ترکیب تخصیص عوض شود زمان رقابت تمدید می‌شود. محصولاتی مانند ارتوزایلن، دی‌اتیل‌هگزانول، استایرن منومر و پلی‌وینیل‌کلراید نمونه‌هایی از محصولات پتروشیمیایی هستند که عرضه آن‌ها در تالار حراج باز بورس کالا صورت می‌گیرد.
فرصت بیش‌تر خریداران برای تأمل در خصوص سفارش‌گذاری هنگام رقابت از مزایای اصلی حراج باز محصولات است؛ چرا که سفارش‌گذاری سریع و زمان کم برای پایش و تغییر قیمت در تالار عادی می‌تواند منجر به پرداخت هزینه بیش‌تر برای خرید محصول گردد. بنابراین کاهش خطای کارگزاران و افزایش دقت در کشف نرخ از نکات قابل توجه در تالار حراج باز است.
پی‌نوشت:
[۱] در عرضه محصولات پتروشیمیایی، قیمت پیشنهادی پتروشیمی‌ها به‌عنوان فروشنده، در واقع همان قیمت پایه اعلامی توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی است.
منبع: گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «آسیب‌شناسی سازِکار تأمین محصولات پتروشیمیایی از بورس کالا»
انتهای پیام/ انرژی
