مسیر اقتصاد/ طی سال‌های گذشته کشور عراق همواره به عنوان یکی از مقاصد صادرات کالا و خدمات ایرانی بوده است؛ به‌طوری که مطابق آمارهای گمرکی، سهم ایران از بازار این کشور از ۶۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۸۲، به حدود ۱۲ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۳ رسیده است.
افزایش روابط تجاری ایران و عراق از سال ۱۳۸۴
روابط تجاری ایران و عراق پس از سقوط نظام سابق این کشور و به‌ویژه از سال ۱۳۸۴ همزمان با شکل‌گیری کمیسیون عالی هدایت روابط ایران و عراق در زمینه‌های اقتصادی و تجاری [۱]، رشد چشم‌گیری به خود دید.
همچنین با امضای قرارداد صادرات گاز ایران به عراق در سال ۱۳۹۲ و تکمیل زیرساخت‌های مورد نیاز، اولین مرحله صادرات گاز ایران به عراق به طور عملیاتی در خرداد سال ۱۳۹۶ با انتقال ۷ میلیون متر مکعب گاز در روز آغاز و از سال ۱۳۹۷، گاز به یکی از بخش‌های اصلی آمار صادرات ایران به عراق تبدیل شد.
نمودار زیر روند صادرات کالا و گاز از ایران به عراق را نشان می‌دهد [۲]:
طی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ نیز، ارزش کالاهای صادراتی کشور کمتر از بیشینه صادرات در سال ۹۷ بوده است و تنها در سال گذشته بود که مجدداً ارزش کالاهای صادراتی ایران به همان میزان صادرات در سال ۹۷ رسید. به عبارت دیگر، طی چهار سال گذشته، کالاهای ایرانی نتوانستند سهمی که پیش از بحران کرونا در بازار عراق داشتند را ارتقا دهند.
گفتنی است بررسی آمار صادرات ایران به عراق نیز حاکی از آن است که در سال گذشته، معادل ۳.۹ میلیارد دلار گاز به این کشور صادر شده است که تقریباً معادل ارزش گاز صادراتی در سال ۱۴۰۱ است.
افزایش ۹ برابری کل واردات عراق طی دو دهه گذشته
از سوی دیگر و همزمان با بهبود شرایط سیاسی و اقتصادی در عراق، میزان واردات این کشور نیز با افزایش قابل توجهی روبرو بوده است. آمار رسمی بانک مرکزی عراق از تراز پرداخت‌های این کشور نشان می‌دهد طی سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۴، واردات عراق از ۱۰ به ۸۷ میلیارد دلار افزایش یافته است.
کاهش ۶۰ درصدی سهم کالاهای ایرانی در بازار عراق
بررسی میزان صادرات ایران به عراق در مقایسه با کل واردات این کشور نشان می‌دهد سهم ایران از بازار عراق طی سه سال گذشته با کاهش جدی مواجه شده است؛ به‌طوریکه در سال گذشته علی‌رغم صادرات ۱۲ میلیارد دلاری (شامل ۴ میلیارد گاز و ۸ میلیارد سایر کالاها)، سهم ایران از بازار عراق تنها ۱۳.۷ درصد بوده است که در مقایسه با سهم ۲۱.۸ درصدی در سال ۱۴۰۰، کاهش ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد.
زنگ خطر حذف ایران از بازار عراق در غیاب زیرساخت‌های مالی
یکی از دلائل اصلی کاهش سهم کالاهای ایرانی در بازار وارداتی عراق، نبود زیرساخت‌های مالی و بانکی بین دو کشور است. در حال حاضر دولت عراق برای تأمین ارز واردات، اقدام به تخصیص ارز دولتی با نرخ هر دلار ۱۳۲۰ دینار می‌کند. این ارز دولتی تنها به صورت حواله‌های بانکی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و با توجه به نبود روابط بانکی بین دو کشور ایران و عراق، واردکنندگان از ایران، ارز مورد نیاز خود را از بازار غیر رسمی عراق تهیه می‌کنند که بین ۱۰ تا ۱۵ درصد گران‌تر از ارز دولتی است؛ در نتیجه کالاهای صادراتی از ایران در مقایسه با سایر کالاها نیز ۱۰ تا ۱۵ درصد گران‌تر خواهند بود.
در چنین شرایطی بدیهی است واردات آن دسته از کالاهای ایرانی که صرفاً به دلیل مزیت قیمتی به عراق صادر می‌شوند، در معرض چالش جدی قرار گیرند و سهم خود را از بازار این کشور از دست دهند. همچنین این شرایط مانعی جدی سر راه توسعه صادرات به بازار در حال رشد این کشور به شمار می‌رود.
بنابراین ضرورت دارد برقراری روابط بانکی با این کشور در قالب «پرداخت به کمک ارزهای ملی»، «پایاپای‌سازی وجوه تجاری» و «تسویه به کمک ارزهای ثالث خارج از نظام پرداخت دلاری» در اولویت دستور نهادهای متولی قرار گیرد.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] مصوبه «اتخاذ تصمیماتی به منظور هدایت عالی روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عراق در زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و مشارکت در بازسازی عراق»، تاریخ تصویب: ۱۸/۰۳/۱۳۸۴
[۲] منبع: آمارهای گمرک جمهوری اسلامی. گفتنی است در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹، بنابر مصوبه شورای عالی امنیت ملی، آمار صادرات فصل ۲۷ کتاب تعرفه محرمانه اعلام شد و به همین دلیل آماری از صادرات این فصل به تفکیک کالاها، از جمله گاز طبیعی، وجود ندارد.
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
