مسیر اقتصاد/ کریدور واخان با برخوداری از اهمیت راهبردی، نوار باریکی در استان بدخشان افغانستان است که از مرز شرقی این کشور به استان سین کیانگ چین متصل می‌شود. این کریدور به عنوان بخشی از جاده ابریشم تاریخی، چین و افغانستان را به هم متصل می‌کرد. در شمال این کریدور تاجیکستان و در جنوب آن خیبر پختونخوا و گلگت-بلتستان (کشمیر تحت کنترل پاکستان) قرار دارد. این کریدور حدود ۳۵۰ کیلومتر طول و در قسمت‌های مختلف ۲۰ تا ۶۰ کیلومتر عرض دارد و مساحت تقریبی ۱۰۳۰۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد. زمین ناهموار و دسترسی محدود آن، حرکت در سراسر آن را چالش برانگیز می‌کند، به طوری که گذرگاه اصلی آن از میان کوه‌های تقریباً صعب العبور در شرق پامیر کوچک می‌گذرد.
ارزش کریدور واخان برای چین
در سال ۲۰۰۸، حامد کرزی، رئیس جمهور وقت افغانستان، به همتای چینی خود، هو جینتائو، پیشنهاد داد که برای تقویت امنیت و تجارت بین دو کشور، جاده‌ای از طریق کریدور واخان ساخته شود. در آن زمان، پکن علاقه‌ای به این پیشنهاد نداشت و استدلال می‌کرد که چالش‌های فنی و شرایط نامساعد جوی مانع ساخت و ساز می‌شود. چین در آن زمان عمدتاً بر منافع امنیتی خود در افغانستان متمرکز بود. بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۳، مبلغ ناچیز ۲۴۰ میلیون دلار کمک مالی برای بازسازی این کشور ارائه داد. با این حال، در سال ۲۰۱۳، پس از اعلام طرح کمربند و جاده توسط شی، چین از طریق کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC)، سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی را در کشورهای همسایه آسیای مرکزی و در پاکستان آغاز کرد. کمک‌های این کشور به افغانستان نیز تنها در سال ۲۰۱۳ به ۳۲۷ میلیون دلار آمریکا افزایش یافت. در سال ۲۰۱۶ نیز ۱۰۰ میلیون دلار دیگر به این مبلغ اضافه شد.
در ادامه این روند، چین برای تقویت روابط اقتصادی و دیپلماتیک خود با دولت طالبان، در سپتامبر ۲۰۲۲، سرویس قطاری را از کاشغر (در استان سین کیانگ) به حیرتان در استان بلخ در شمال افغانستان، با عبور از قزاقستان و ازبکستان، آغاز کرد. در این میان، تهران با توجه به روابط رو به رشد خود با پکن، ایده اتصال ایران-افغانستان-چین و ایجاد یک خط ریلی مستقیم برای تقویت تجارت و بازرگانی را مطرح کرده است. در حال حاضر، چین و ایران خدمات قطار را از طریق قزاقستان و ترکمنستان به اینچه برون در شمال شرقی ایران ارائه می‌دهند.
پس از پیروزی دولت دوم طالبان در آگوست ۲۰۲۱، سرمایه‌گذاری‌های چین در افغانستان به طور قابل توجهی افزایش یافت و در پی آن، راهبرد توسعه وسیع‌تر به ویژه در استخراج مواد معدنی از منطقه اتخاذ شد. در سپتامبر ۲۰۲۳، طالبان اعلام کرد که بازسازی جاده ۵۰ کیلومتری برای اتصال بدخشان به سین کیانگ، با هزینه ۵.۱۶ میلیون دلار آغاز کرده است. سفیر طالبان در پکن مذاکراتی را با چین برای آغاز تردد و تجارت در طول این مسیر آغاز کرد که نشان‌دهنده تعهد طالبان به احیای این پیوند باستانی حیاتی است. در ژانویه ۲۰۲۴، اعلام کرد که این جاده تقریباً تکمیل شده و آسفالت آن به زودی آغاز خواهد شد. با توجه به موقعیت راهبردی، کریدور واخان آماده است تا تجارت مستقیم بین افغانستان و چین را به طور چشمگیری افزایش دهد و مسیرهای پرهزینه‌تر از طریق آسیای مرکزی را دور بزند. با این حال، دولت طالبان بودجه کافی برای ساخت جاده‌ها و پل‌ها در امتداد کریدور واخان را ندارد و بارها از پکن درخواست کمک مالی کرده است.
دیدگاه ژئواکونومیکی طالبان برای واخان
طالبان، ساخت کریدور واخان را به عنوان یک فرصت اقتصادی حیاتی، به ویژه در تقویت روابط اقتصادی و تجاری قوی با کشورهای همسایه چین، آسیای مرکزی و ایران، محسوب می‌کند. با افزایش سرمایه‌گذاری‌های چین در منابع طبیعی افغانستان، طالبان از پکن می‌خواهد که در این کریدور راهبردی سرمایه‌گذاری کند تا از تمام پتانسیل آن استفاده بهینه شود. طالبان همچنین مصمم است که با توسعه این کریدور، استقرار سریع نیروهای خود را در پاسخ به هرگونه تهدید از سوی پاکستان تضمین کند. در جریان تغییر دولت در سال ۲۰۲۱، پاکستان با ایجاد پست‌های امنیتی در این کریدور حیاتی، به دنبال دسترسی مستقیم به آسیای مرکزی و در عین حال دور زدن افغانستان بود.
هرچند چین آمادگی گنجاندن افغانستان در CPEC است، اما طالبان اصرار دارد که بخشی از طرح بزرگتر BRI باشد. طالبان همواره در تلاش است وابستگی خود را به بنادر و گذرگاه‌های پاکستان کاهش دهد. آن‌ها، کریدور واخان را به عنوان یک مسیر راهبردی برای ایجاد ارتباط تجاری مستقیم با چین به رسمیت می‌شناسد. طالبان معتقد است که دسترسی مستقیم از طریق واخان، پاکستان را دور می‌زند و زمان سفر بین آسیای مرکزی و چین را به طور چشمگیری کاهش می‌دهد.
این کریدور همچنین چین را قادر می‌سازد تجارت خود را با ایران، غرب آسیا و اروپا تقویت کند. این کریدور از طریق هزینه‌های ترانزیت و عوارض گمرکی درآمد ایجاد و حتی وابستگی پاکستان به افغانستان را برای دسترسی به آسیای مرکزی ایجاد می‌کند و فرصت‌های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی مهم برای طالبان را آشکار می‌کند.
نگرانی‌های امنیتی و ژئوپلیتیکی چین
هرچند طالبان بسیاری از شورشیان اویغور را از پایگاه‌های نزدیک مرز چین و افغانستان خارج کرده است، اما پکن هنوز از سرایت فعالیت‌های جدایی‌طلبانه و شورشی به سین کیانگ بیم دارد. چین از این هراس دارد که این گروه‌ها و سایر گروه‌ها بتوانند از کریدور واخان برای ورود به سین کیانگ استفاده کنند و همچنین توسعه این کریدور، رفت و آمد کنترل نشده بین پاکستان و آسیای مرکزی را تسهیل کند که می‌تواند به دلیل مرزهای نفوذپذیر منطقه، چالش‌هایی را برای سرمایه‌گذاری‌های چین در طرح کمربند و جاده ایجاد کند.
این ترس‌ها اغراق‌آمیز هم نیستند. از سال ۲۰۲۱، افزایش قابل توجهی در حمله به کارگران چینی در پاکستان و افغانستان مشاهده شده است. به عنوان مثال، در ۱۴ ژوئیه ۲۰۲۱، حزب تحریک طالبان پاکستان (TTP) بمبی را در اتوبوسی حامل نه کارگر چینی فعال در پروژه CPEC در استان خیبر پختونخوا پاکستان منفجر کرد و همه آن‌ها را به همراه چهار نفر از مردم محلی کشت. در ۲۶ آوریل ۲۰۲۲ نیز یک معلم چینی در موسسه کنفوسیوس دانشگاه کراچی در یک بمب‌گذاری انتحاری کشته شد.
همچنین، وخامت روابط بین افغانستان و پاکستان، چین را در مورد سرمایه‌گذاری در کریدور واخان محتاط‌تر کرده است. از آنجایی که پاکستان همچنان یک شریک مهم ژئواستراتژیک برای چین است، پکن می‌خواهد تمام مسائل امنیتی بین طالبان و اسلام‌آباد یا حل شود یا حداقل برای حفظ CPEC و سرمایه‌گذاری‌هایش، صبر را در پیش بگیرد. به دلیل همین نگرانی‌های ژئوپلیتیکی و امنیتی است که چین باور دارد کریدور واخان به دلیل زمین ناهموار و کوهستانی، هیچ توجیه اقتصادی ندارد. از طرف چین، هیچ تأسیسات گمرکی در گذرگاه واخجیر وجود ندارد، که این امر نشان می‌دهد پکن در مورد این کریدور بیشتر به ملاحظات امنیتی اهمیت می‌دهد تا فرصت‌های اقتصادی.
ناهمسویی رویکردی بین پکن و کابل
ارتباط با چین از طریق کریدور واخان فقط یک فرصت ژئوپلیتیکی و اقتصادی برای افغانستان نیست؛ بلکه یک هدف اساسی است. این کریدور ظرفیت کابل را برای استقرار نیروها با دور زدن پاکستان افزایش می‌دهد و در عین حال درآمد قابل توجهی ایجاد می‌کند. برای چین، این کریدور یک پیوند استراتژیک در طرح یک کمربند یک جاده (BRI) به اوراسیا و غرب آسیا فراهم می‌کند. با این حال، تهدیدات امنیتی فزاینده ناشی از گروه‌های مختلف و روابط نزدیک چین با پاکستان، یک محیط ژئوپلیتیکی پیچیده و چالش برانگیز ایجاد می‌کند که نمی‌توان آن را نادیده بگیرد.
چین در تلاش است تا از کریدور واخان نه به عنوان پلی برای ارتباط با افغانستان، بلکه به عنوان یک حائل استراتژیک در برابر بی‌ثباتی منطقه‌ای استفاده کند. رویکرد این کشور ناشی از نگرانی‌های امنیتی حیاتی در سین‌کیانگ و منافع ژئواستراتژیک مربوط به سرمایه‌گذاری‌های CPEC و BRI چین و پاکستان در آسیای مرکزی است. هرچند آینده کریدور واخان نامشخص است، اما مزایای بالقوه آن برای هر دو کشور قابل توجه است. تعهد چین به تعمیق مشارکت اقتصادی خود در افغانستان، این کریدور را در موقعیتی قرار می‌دهد که نقش مهمی در شکل‌دهی به منافع آن در سراسر اوراسیا ایفا کند.
منبع: بنیاد تحقیقاتی آبزرور
انتهای پیام/ حمل و نقل
