مسیر اقتصاد/ صنعت پتروشیمی چین در دهه‌های اخیر با سرعتی چشمگیر توسعه یافته و جایگاه این کشور را از یک واردکننده محصولات پتروشیمی به رهبر جهانی این صنعت تغییر داده است. تحول صنعت پتروشیمی چین نه‌تنها بازتابی از رشد اقتصادی این کشور، بلکه نمونه‌ای از سیاست‌گذاری دقیق، سرمایه‌گذاری هدفمند و تعامل هوشمندانه با فناوری‌های بین‌المللی است. از وابستگی شدید به واردات در دهه‌های گذشته، تا تبدیل‌شدن به بزرگ‌ترین تولیدکننده بسیاری از محصولات پتروشیمی و صادرکننده محصولات صنایع وابسته به پتروشیمی، الگویی مهم برای کشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود.
سیاست‌های دولتی و برنامه‌ریزی راهبردی در صنعت پتروشیمی چین
روند توسعه صنعت پتروشیمی چین از دهه ۱۹۵۰ با حمایت دولت و به‌منظور دستیابی به خودکفایی انرژی آغاز شد. در ابتدا با توسعه منابع داخلی مانند میدان نفتی داکینگ[۱]، پایه‌گذاری و طی دهه‌های ۷۰ و ۸۰ با اصلاحات اقتصادی، جذب فناوری خارجی و تشکیل شرکت‌های بزرگی مانند شرکت ملی نفت چین[۲] و شرکت ملی پتروشیمی چین (ساینوپک[۳]) وارد مرحله نوسازی شد. از دهه ۹۰ به‌بعد، این صنعت با آزادسازی تدریجی، گسترش سرمایه‌گذاری داخلی و بین‌المللی و توسعه پالایشگاه‌های یکپارچه، به رشد چشمگیری دست یافت و جایگاه خود را در سطح جهانی تثبیت کرد.
با وجود آزادسازی‌ها همچنان رشد صنعت پتروشیمی چین به‌طور مستقیم به نقش فعال دولت در هدایت و برنامه‌ریزی برمی‌گردد. برخلاف کشورهای غربی که عمدتاً بر بازار آزاد تکیه دارند، دولت چین با اتخاذ سیاست‌های هدفمند، زیرساخت رشد پایدار و فناورانه را فراهم کرده است. در برنامه‌هایی مانند «ساخت چین ۲۰۲۵[۵]»، تمرکز بر تأمین نیاز داخلی، تولید مواد با ارزش افزوده بالا، کاهش وابستگی به واردات و توسعه فناوری‌های سبز و نوین است. ابزارهای حمایتی مانند یارانه، وام کم‌بهره، معافیت مالیاتی و ایجاد مناطق آزاد تجاری نیز در این مسیر به‌کار گرفته شده‌اند.[۶]
در سال‌های اخیر نیز، این کشور با وضع مقررات سخت‌گیرانه محیط‌زیستی و اجرای سیستم تجارت گازهای گلخانه‌ای، شرکت‌ها را به فناوری‌های پاک و بهره‌وری بالاتر سوق داده است. در مجموع، دولت چین با مداخله مؤثر، نقش کلیدی در تبدیل این صنعت به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی ایفا کرده است.
حرکت به‌سوی محصولات با ارزش افزوده بالا و نوآوری
در سال‌های اخیر، صنعت پتروشیمی چین به‌جهت پاسخ‌گویی به نیاز داخلی، جلوگیری از واردات و توسعه زنجیره ارزش، رویکرد تولید مواد پتروشیمی با ارزش افزوده بالا و فناوری‌محور حرکت کرده و متناسب با آن، ظرفیت تولید محصولات پایه خود را افزایش داده است.[۷]
به‌عنوان نمونه، چین تا سال‌های اخیر در حوزه مواد پیشرفته مانند پلیمرها و رزین‌های مهندسی و افزودنی‌های تخصصی وابستگی زیادی به واردات داشت.[۸] در واکنش به این ضعف، برنامه‌های هدف‌گذاری شده و افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، در دستور کار قرار گرفت و شرکت‌های بزرگ پتروشیمی با همکاری مراکز تحقیقاتی، پروژه‌های فناورانه راه‌اندازی کردند.
نوآوری در فرایند تولید، توسعه فناوری‌های سبز و استفاده از هوش مصنوعی نیز به بهره‌وری و کاهش آلایندگی کمک کرده است. همچنین، همکاری‌های بین‌المللی برای انتقال فناوری و ورود به حوزه‌هایی مانند مواد شیمیایی صنعت الکترونیک، بخشی از راهبرد چین برای گسترش نفوذ جهانی در بازارهای تخصصی بوده است.[۹] این رویکرد چندجانبه، گامی در جهت کاهش شکاف فناورانه و تقویت موقعیت چین در صنعت جهانی پتروشیمی و زمینه‌ساز رسیدن به هدف ۵۰ درصد مواد شیمیایی فناورانه و با ارزش از سهم کل تولید چین است.[۱۰]
چالش‌ها و فرصت‌های جهانی‌شدن صنعت پتروشیمی چین
حضور چین در زنجیره ارزش جهانی پتروشیمی با فرصت‌ها و چالش‌هایی همراه بوده است. از یک‌سو، ظرفیت بالای تولید و بازار داخلی گسترده محصولات پتروشیمی مورد نیاز صنایع دیگر، این کشور را به تولیدکننده اصلی بسیاری از محصولات پتروشیمیایی نهایی تبدیل کرده است؛ اما از سوی دیگر، با موانعی مانند کاهش بهره‌وری ناشی از مازاد ظرفیت[۱۱]، وابستگی به واردات مواد پیشرفته[۱۲] و فشارهای محیط‌زیستی مواجه است.
مازاد تولید در موادی چون پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن، همراه با افت تقاضای جهانی، قیمت‌ها را کاهش داده و رقابت را به‌علت کاهش قیمت مواد اولیه سخت‌تر کرده است.[۱۳] همچنین قوانین سخت‌گیرانه کربنی در اروپا، چین را به‌سمت شفاف‌سازی رد پای کربن و استفاده از فناوری‌های کم‌کربن سوق داده است.[۱۴]
در مقابل، فرصت‌هایی چون رشد تقاضای داخلی، افزایش نیاز کشورهای در حال توسعه، مزیت مقیاس تولید و بهره‌گیری از توافق‌های تجاری، زمینه گسترش حضور چین در بازارهای بین‌المللی را فراهم کرده است. توانایی چین در انطباق با مقررات جهانی و توسعه فناوری، عامل اصلی در تثبیت موقعیت این کشور در صنعت جهانی پتروشیمی خواهد بود. در کنار آن توجه دولت به چالش‌ها، فرصت‌ها و برنامه ریزی برای آن‌ها عامل مهمی در توسعه این صنعت در چین است.
در مجموع مسیر توسعه صنعت پتروشیمی چین، نشان‌دهنده اهمیت ترکیب دولت‌محوری هوشمند، سرمایه‌گذاری در نوآوری و حضور هدفمند در بازار جهانی است؛ الگویی که می‌تواند برای کشورهای در حال توسعه مفید باشد.
پی‌نوشت:
[۱] Daqing Oil Field
[۲] China National Petroleum Corporation (CNPC)
[۳] China Petroleum and Chemical Corporation (Sinopec)
[۴] The structure of China’s oil industry: Past trends and future prospects
[۵] Made In China 2025
[۶] How Innovative Is China in the Chemicals Industry?
[۷] The structure of China’s oil industry: Past trends and future prospects
[۸] Seizing the day: capitalising on opportunity in China
[۹] Catalogue of Technologies Prohibited from Export and Restricted for Export
[۱۰] How Innovative Is China in the Chemicals Industry?
[۱۱] Seizing the day: capitalising on opportunity in China
[۱۲] The structure of China’s oil industry: Past trends and future prospects
[۱۳] Seizing the day: capitalising on opportunity in China
[۱۴] Seizing the day: capitalising on opportunity in China
انتهای پیام/ انرژی
