سید روح الله وحیدکیانی کارشناس انرژی در خصوص سبد محصولات پایه پتروشیمی در گفتگو با مسیر اقتصاد گفت: تا اواسط دهه ۱۳۸۰، نقطه آغاز جهش صنعت پتروشیمی، توسعه مجتمع‌های پتروشیمی در کشور با ترکیب نسبتاً متوازن خوراک مایع و گاز دنبال شد. اما با تصویب و اجرای سیاست خصوصی‌سازی بر اساس اصل ۴۴، نقش دولت در توسعه کمرنگ شد و هدایت سرمایه‌گذاری‌ها به بخش غیردولتی، بدون تعریف ابزارهای تنظیم‌گری، مشوق‌های هدفمند یا سیاست صنعتی مشخص، واگذار شد.
سیاست خوراک‌محور، نه زنجیره‌محور
این کارشناس انرژی گفت: پس از آغاز دوره خصوصی‌سازی، با این تصور که کشور دارای مازاد گاز است، سیاست‌ها به سمت تشویق سرمایه‌گذاری در پروژه‌های گازمحور رفت و نرخ خوراک‌گازی بسیار پایین، منجر به هجوم سرمایه به سمت تولید محصولات خوراک گازی شد؛ محصولاتی همچون متانول، که لایسنس ساده‌تری داشتند و عمدتاً بدون حلقه‌های تکمیلی در زنجیره ارزش، وارد بازارهای صادراتی به‌ویژه چین می‌شدند.
وحیدکیانی ادامه داد: در واقع علت اصلی عدم‌توازن سبد محصولات پایه پتروشیمی، فقدان یک راهبرد توسعه صنعتی مبتنی بر زنجیره ارزش است. تصمیم‌گیری‌ها نه بر اساس نیاز بازار داخلی یا مزیت‌های رقابتی کشور، بلکه بر اساس اولویت‌های کوتاه‌مدت مانند دسترسی ارزان به خوراک گاز اتخاذ شده‌اند. در نتیجه، تمرکز بیش از حد بر محصولات پایه خوراک‌گازی ارزان‌قیمت و غفلت از توسعه صنایع میانی و پایین‌دستی با ارزش افزوده بالا بوده است.
ضرورت بازنگری در پروژه‌ها و بازگشت به خوراک مایع
وی گفت: طی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳، ظرفیت تولید متانول در صنعت پتروشیمی به‌شکل چشم‌گیری افزایش یافته، در حالی‌که توسعه‌ی محصولات مهمی مانند آروماتیک‌ها و الفین‌ها به‌مراتب محدودتر بوده است. این روند نشان می‌دهد که پروژه‌های مبتنی بر خوراک گازی همچنان ادامه دارند؛ در حالی‌که مصرف داخلی متانول کمتر از یک میلیون تن است و بازارهای صادراتی نیز به دلیل اشباع با چالش مواجه‌اند.
وحیدکیانی تصریح کرد: تداوم سرمایه‌گذاری بر واحدهای متانول و اوره در شرایط فعلی منطقی نیست و بسیاری از این واحدها با بهره‌وری پایین و فشار منابع مالی اداره می‌شوند. برای اصلاح مسیر، لازم است پروژه‌های غیراقتصادی متوقف و توسعه‌ی زنجیره‌های پایین‌دستی و میانی در اولویت قرار گیرد.
این کارشناس انرژی افزود: تمرکز بر خوراک مایع همچون نفتا، گاز مایع و میعانات‌گازی، به‌همراه توسعه‌ی صنایعی مانند پلیمرهای مهندسی، مواد شیمیایی، و محصولات با ارزش افزوده بالا، می‌تواند تعادل را به سبد پتروشیمی بازگرداند. همچنین بهره‌برداری از پروژه‌های PDH[۱] برای تأمین پروپیلن و تکمیل زنجیره‌هایی نظیر اپی‌کلروهیدرین و ایزوپروپانول که نیاز کشور است، اولویت دارد.
خوراک مایع و زنجیره‌های ناقص؛ فرصت‌هایی که می‌سوزند
وحیدکیانی با اشاره تامین خوراک به عنوان مسئله اصلی پتروشیمی افزود: در شرایطی که شرکت ملی نفت کنترل خوراک را در اختیار دارد و تأمین آن با اولویت تولید سوخت صورت می‌گیرد، بخشی از خوراک پتروشیمی‌ها در پالایشگاه‌ها بلاتکلیف مانده یا حتی به عنوان سوخت مصرف می‌شود. این مسئله ناشی از غلبه نگاه سوخت‌محور و تولید سوخت در پالایشگاه‌ها است.
این کارشناس ادامه داد: از سوی دیگر، پتروشیمی‌ها برای تضمین خوراک، به سرمایه‌گذاری در بالادست تمایل پیدا کرده‌اند؛ در حالی‌که سازوکار فعلی پالایشگاه‌ها که بر پایه‌ی «حق‌العمل‌کاری» است، اجازه‌ی تعامل اقتصادی مؤثر میان دو بخش را نمی‌دهد.
وحیدکیانی در پایان، با تاکید بر آزادسازی تأمین خوراک از انحصار شرکت ملی نفت به عنوان راهکار کلیدی توسعه پتروشیمی‌های خوراک مایع افزود: سرمایه‌گذاری مدیریت‌شده پتروشیمی‌ها در بالادست، اصلاح الگوی مصرف انرژی در کشور و حرکت پالایشگاه‌ها از مدل حق‌العمل‌کاری به سمت خلق ارزش اقتصادی در اجرای این امر موثر است. در میان خوراک مایع نیز نفتا و میعانات گازی باید در اولویت قرار گیرند. توسعه زنجیره‌های ارزش اتیلن و پروپیلن که در حال حاضر ناقص و لازم هستند، می‌تواند موتور اصلی ایجاد ارزش افزوده در صنایع پایین‌دستی مانند مواد شیمیایی، دارویی و محصولات تخصصی باشد.
پی‌نوشت:
[۱] تبدیل پروپان به پروپیلن
انتهای پیام/ انرژی
