مسیر اقتصاد/ هنگام استخراج نفت خام، معمولاً گاز نیز به‌صورت همراه از مخزن خارج می‌شود. در بسیاری از مناطق جهان که فاقد زیرساخت‌های لازم مانند خطوط لوله، تأسیسات ذخیره و انتقال گاز هستند، این گاز همراه به‌عنوان منبع غیرقابل بهره‌برداری تلقی شده و سوزانده می‌شود. در واقع، گاز فلر یا گازهای مشعل به گازهایی اطلاق می‌شود که در فرایند استخراج نفت، تولید می‌شوند و به دلیل نبود امکانات لازم برای استفاده مطلوب، ناگزیر در مشعل‌ها سوزانده می‌گردند.
در صنعت نفت و گاز کشور، پدیده سوزاندن گازهای مشعل همواره یکی از چالش‌های جدی با تبعات اقتصادی و محیط زیستی قابل توجه بوده است. از این‌رو، کاهش و حذف این گازها از فرایند بهره‌برداری به عنوان یک ضرورت مطرح است. در همین راستا، هدف‌گذاری برنامه هفتم توسعه بدین شکل است که تا پایان دوره، حدود ۱۶ میلیارد مترمکعب در سال، معادل ۴۳.۸۳ میلیون مترمکعب در روز از گازهای مشعل به طور کامل جمع‌آوری و مدیریت شود.
گازهای مشعل در ایران و کشورهای منتخب منطقه
بر اساس داده‌های ماهواره‌ای منتشرشده و گزارش سال ۲۰۲۴ شرکت BP، در سال ۲۰۲۳، میزان گازهای سوزانده‌شده در سطح جهان به ۱۵۷ میلیارد مترمکعب در سال رسیده است؛ رقمی که معادل روزانه ۴۳۰ میلیون مترمکعب برآورد می‌شود.
با این حال، کشورهای دارای منابع عظیم نفتی همچنان با چالش مدیریت گازهای همراه روبه‌رو هستند. در میان آن‌ها ایران، عراق و عربستان به ترتیب با بیش از ۲۱.۳، ۱۷.۶ و ۳.۴ میلیارد مترمکعب، در صدر فهرست کشورهای دارای بیش‌ترین میزان گاز سوزانده‌شده در سال ۲۰۲۳ قرار دارند. پس از این دو کشور امارات و قطر در جایگاه‌های بعدی دیده می‌شوند.
ایران که رتبه دوم جهانی در سوزاندن گازهای همراه را به خود اختصاص داده، با از دست دادن این منابع فرصت‌های اقتصادی ارزشمندی را از دست می‌دهد؛ از این رو، ضرورت دارد که سیاست‌گذاری‌ها و اقدامات اجرایی مشخصی برای کاهش فلرینگ در کشور در دستور کار قرار گیرد.
راهکارهای پیشنهادی کاهش گازهای مشعل
تدوین و اجرای راهبردهای جامع جهت مهار و بهره‌برداری از گازهای همراه، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در مسیر توسعه پایدار صنعت نفت و گاز کشور به شمار می‌رود. در این راستا، مجموعه‌ای از راهکارهای فنی و سیاستی به شرح زیر پیشنهاد می‌شود:
- ایجاد الزامات قانونی برای کاهش فلرینگ و اعمال جرایم بر تخطی از آن: تدوین مقررات الزام‌آور و نظارت دقیق بر عملکرد شرکت‌های بهره‌بردار می‌تواند نقش بازدارنده‌ای در ادامه روند سوزاندن گازهای همراه ایفا کند.
- بهره‌برداری از گازهای فلر برای تولید برق در محل: استفاده از فناوری‌های تولید برق مقیاس کوچک (مانند میکروتوربین‌ها) در میادین نفتی می‌تواند گازهای مشعل را به منبعی مطمئن برای تأمین انرژی محلی تبدیل کند.
- توسعه صادرات گازهای همراه به‌صورت LNG یا CNG: در میادین فاقد زیرساخت انتقال، تبدیل گاز به حالت مایع یا فشرده و صادرات آن به بازارهای منطقه‌ای، گزینه‌ای اقتصادی و محیط زیستی برای مهار گازهای فلر خواهد بود.
- تزریق گاز به مخازن در راستای افزایش ضریب بازیافت: با توجه به ناترازی گاز در کشور و عدم تحقق تزریق مستمر به مخازن نفتی، اجرای این راهکار می‌تواند نقش مؤثری در افزایش ضریب بازیافت و بهبود تولید ایفا کند.
- اختصاص گاز به صنعت پتروشیمی با هدف کاهش کمبود خوراک: با توجه به چالش‌های موجود در تأمین پایدار خوراک واحدهای پتروشیمی، اختصاص بخشی از گازهای جمع آوری شده به این بخش می‌تواند در کاهش کمبود خوراک و افزایش ظرفیت بهره‌برداری صنایع پتروشیمی مؤثر واقع شود.
انتهای پیام/ انرژی
