مسیر اقتصاد/ تولید، ستون فقرات هر اقتصاد پویا است و سرمایه‌گذاری، نیرویی است که این ستون را استوار نگه می‌دارد. در ایران، با وجود منابع عظیم انسانی و طبیعی، بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌ها به جای تولید، در حوزه‌های غیرمولد مانند سفته‌بازی یا انباشت دارایی متمرکز شده است. بر اساس گزارش بانک مرکزی ایران، حجم نقدینگی کشور در پایان پاییز ۱۴۰۳ به بیش از ۸,۰۸۰ هزار میلیارد تومان رسیده است، اما شواهد نشان می‌دهد که تنها بخش محدودی از آن به تولید اختصاص یافته است. این گزارش به تحلیل وضعیت فعلی و ارائه راهکارهایی برای هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید می‌پردازد.
آمارها چه می‌گویند؟
داده‌های مستند، تصویر روشنی از وضعیت سرمایه‌گذاری در تولید ارائه می‌دهند:
- حجم نقدینگی و تخصیص آن: بر اساس آخرین گزارش بانک مرکزی ایران (پاییز ۱۴۰۳)، حجم نقدینگی به ۸,۰۸۰ هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به سال قبل حدود ۲۶.۱ درصد رشد داشته است؛ با این حال، گزارش رسمی درصد دقیق تخصیص به تولید یا فعالیت‌های غیرمولد را ارائه نکرده است. تحلیل‌های اقتصادی نشان می‌دهند که بخش زیادی از این نقدینگی به دلیل تورم بالا و سود سپرده‌های بانکی (حدود ۲۰ درصد)، به سمت فعالیت‌های غیرمولد مانند بازار مسکن، ارز و طلا هدایت شده است.
- اعتبار به بخش خصوصی: داده‌های بانک جهانی نشان می‌دهند که اعتبار داخلی به بخش خصوصی در ایران در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۴.۹ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) بوده است. این رقم نشان‌دهنده حمایت مالی از بخش خصوصی است، اما تفکیک آن بین تولید و غیرمولد مشخص نیست.
- سرمایه‌گذاری ثابت در تولید: وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) اعلام کرده که سرمایه‌گذاری ثابت داخلی در بخش صنعت و معدن در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۵۰ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به سال قبل رشد ۱۰ درصدی داشته است، اما این مقدار تنها حدود ۵ درصد از کل نقدینگی را تشکیل می‌دهد.
- سرمایه‌گذاری خارجی: بر اساس گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD) در سال ۲۰۲۳، ایران ۱.۴۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) جذب کرده که بخشی از آن در بخش‌های تولیدی مانند پتروشیمی و صنایع سنگین به کار گرفته شده است.
اهمیت سرمایه‌گذاری در تولید
سرمایه‌گذاری در تولید، فراتر از اعداد، تأثیرات عمیقی بر اقتصاد و جامعه دارد:
- ایجاد اشتغال پایدار: بر اساس برآوردهای مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۱ هر ۱۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در بخش صنعت و تولید، حدود ۴۵ هزار شغل مستقیم ایجاد کرده است.
- کاهش وابستگی به واردات: گمرک ایران گزارش داده که در سال ۱۴۰۲، واردات کالاهای صنعتی و مصرفی حدود ۴۵ میلیارد دلار بوده است؛ تقویت تولید داخلی می‌تواند این رقم را کاهش دهد.
- توسعه فناوری و تاب‌آوری: سرمایه‌گذاری در تولید، به‌ویژه در بخش‌های دانش‌بنیان، به توسعه فناوری بومی و افزایش تاب‌آوری در برابر تحریم‌ها کمک می‌کند.
روش‌های جذب و هدایت سرمایه‌های داخلی
برای هدایت سرمایه‌های داخلی به تولید، راهکارهای عملی متعددی وجود دارد:
- مشوق‌های مالیاتی و تسهیلات بانکی: بانک مرکزی گزارش داده که در سال ۱۴۰۲، حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات بانکی به بخش تولید اختصاص یافته است (منبع: بانک مرکزی)؛ افزایش این رقم و ارائه معافیت‌های مالیاتی هدفمند می‌تواند انگیزه سرمایه‌گذاری را تقویت کند.
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری تولیدی: ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سود تضمین‌شده می‌تواند سرمایه‌های خرد مردمی را به سمت تولید هدایت کند.
- بهبود فضای کسب‌وکار: ایران در شاخص سهولت کسب‌وکار بانک جهانی در سال ۲۰۲۰ (آخرین گزارش موجود) رتبه ۱۲۷ از ۱۹۰ را دارد (Doing Business 2020)؛ کاهش بروکراسی و شفافیت قوانین می‌تواند این رتبه را بهبود بخشد.
- حکمرانی ریال و مالیات بر سوداگری: اعمال مالیات بر عایدی سرمایه (CGT) و شفافیت تراکنش‌ها از طریق حکمرانی ریال می‌تواند بازدهی بازارهای غیرمولد را کاهش داده و سرمایه‌گذاری در تولید را جذاب‌تر کند.
نقش مکمل سرمایه‌گذاری خارجی
هرچند تمرکز اصلی بر سرمایه‌های داخلی است، سرمایه‌گذاری خارجی نیز می‌تواند نقش مکملی ایفا کند. در سال ۲۰۲۳، ایران ۱.۴۵ میلیارد دلار FDI جذب کرد که در مقایسه با ترکیه (۱۱.۵ میلیارد دلار) اندک است (UNCTAD). این سرمایه‌ها با انتقال فناوری و دانش، می‌توانند تولید داخلی را تقویت کنند. با این حال، سهم FDI از GDP ایران کمتر از ۱ درصد است که نشان‌دهنده نیاز به اصلاحات ساختاری برای جذابیت بیشتر است.
چالش‌ها و راه‌حل‌های سرمایه‌گذاری برای تولید
چالش‌ها: تورم ۳۲.۵ درصدی در اسفند ۱۴۰۳ (منبع: مرکز آمار ایران) و نوسانات ارزی، سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های امن مانند طلا و مسکن سوق داده است. کمبود زیرساخت‌های صنعتی و بروکراسی پیچیده نیز موانع دیگر هستند.
راه‌حل‌ها: تثبیت سیاست‌های پولی، ارائه تضمین‌های سرمایه‌گذاری، و توسعه شهرک‌های صنعتی می‌توانند این چالش‌ها را کاهش دهند. تجربه استان اصفهان، که در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان سرمایه داخلی در بخش تولید جذب کرده، موفقیت این رویکرد را نشان می‌دهد (منبع: وزارت صمت).
چشم‌انداز آینده سرمایه‌گذاری برای تولید
اگر تنها ۲۰ درصد از نقدینگی موجود (حدود ۱,۶۱۶ هزار میلیارد تومان) طی پنج سال به تولید هدایت شود، با فرض ایجاد ۴۵ هزار شغل به ازای هر ۱۰۰ هزار میلیارد تومان، بیش از ۷۲۷ هزار شغل ایجاد خواهد شد. همچنین، این سرمایه‌گذاری می‌تواند رشد GDP را تا ۸-۱۰ درصد افزایش دهد. جذب هدفمند ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی تا سال ۱۴۰۵ نیز می‌تواند ایران را به یک اقتصاد تولیدی قوی‌تر تبدیل کند.
سرمایه‌گذاری، راهی به سوی شکوفایی
سرمایه‌گذاری برای تولید، نه‌تنها یک استراتژی اقتصادی، بلکه یک ضرورت ملی است. با تکیه بر منابع داخلی و استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌های خارجی، ایران می‌تواند به خودکفایی و توسعه پایدار دست یابد. این هدف نیازمند اصلاحات ساختاری، اعتمادسازی و همکاری جمعی است تا سرمایه‌ها به جای انباشت در حوزه‌های غیرمولد، به خدمت تولید و آینده کشور درآیند.
انتهای پیام/ دولت و حکمرانی
