به گزارش مسیر اقتصاد و به نقل از اکونومیست نانا آکوفو-آدو، رئیس جمهور غنا، در سال ۲۰۱۷ با مطرح کردن سیاست غنا فراتر از کمک، استقلال اقتصادی را نه تنها راهی برای رفاه، بلکه کلید احترام به هویت ملی دانست. هشت سال پس از آن سخنرانی، غنا شاید واقعاً در حال فاصله گرفتن از کمک‌های خارجی باشد، اما نه آن‌طور که انتظار می‌رفت.
پایان کمک‌های غرب به آفریقا؛ آیا زمان خوداتکایی فرا رسیده است؟
به نظر می‌رسد دوران کمک‌های غرب به آفریقا پس از جنگ سرد به پایان خود نزدیک می‌شود. کاهش کمک‌ها از سوی کشورهای غربی، از جمله انحلال آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده (USAID) و کاهش کمک‌های بریتانیا، فرانسه و آلمان، گواهی بر این مدعاست. حتی قبل از اینکه ایلان ماسک، USAID را به طور کامل حذف کند، کارشناسان از «عصر پسا-کمک» سخن می‌گفتند.
جان ماهاما، که اخیراً به عنوان جانشین نانا آکوفو-آدو در غنا انتخاب شده است، در زمان نامناسبی زمام امور را به دست گرفته است. سیاست‌های سلف او در غنا، فراتر از کمک‌های خارجی، با شکست مواجه شد و به جای رفاه، این کشور را به ورشکستگی کشاند و مجبور به دریافت هفدهمین بسته کمک مالی از صندوق بین‌المللی پول کرد. با این حال، ماهاما همچنان امیدوار است و معتقد است که این وضعیت می‌تواند پیامی به آفریقا بفرستد که زمان خوداتکایی فرا رسیده است.
تأثیر کاهش کمک‌های خارجی بر آفریقا
اگرچه کاهش کمک‌های خارجی می‌تواند در کوتاه‌مدت چالش‌برانگیز باشد، اما جان ماهاما و برخی دیگر از رهبران آفریقایی این وضعیت را فرصتی برای رهایی قاره از وابستگی و کسب استقلال بیشتر در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری می‌دانند. با این حال، این سوال مطرح است که آیا این دیدگاه، نشان‌دهنده غرور و خودبزرگ‌بینی برخی نخبگان آفریقایی است یا تعهد به مسئولیت‌پذیری بیشتر در قبال مردم؟
کاهش کمک‌های خارجی مزایا و معایبی دارد. در سال ۲۰۲۳، کشورهای غربی حدود ۶۰ میلیارد دلار به کشورهای آفریقایی کمک کردند که ۲۷ درصد از کل کمک‌های جهانی آنها را تشکیل می‌دهد. برای یک کشور آفریقایی متوسط، کمک‌های خارجی حدود ۴ درصد از تولید ناخالص ملی (GNI) را تشکیل می‌دهد. البته این رقم در کشورهای مختلف آفریقایی متفاوت است؛ از کمتر از ۰.۵ درصد در کشورهای مرفه مانند آفریقای جنوبی تا ۲۷ درصد در کشورهای فقیر مانند جمهوری آفریقای مرکزی.
رهبران آفریقایی از کاهش وابستگی به کمک‌های خارجی استقبال می‌کنند
ماکامبا، نماینده مجلس تانزانیا و وزیر امور خارجه پیشین، شاهد تغییرات در نحوه ارائه کمک‌های بین‌المللی است. او، مانند بسیاری از رهبران آفریقایی، نسبت به این تغییرات دیدگاه‌های متفاوتی دارد. او می‌داند که کمک‌های خارجی می‌توانند مفید باشند، اما وابستگی بیش از حد به آنها می‌تواند مخرب باشد. او می‌گوید: «ما، مردم آفریقا، از این تحولات ناراضی نیستیم. این دقیقاً همان چیزی است که ما همیشه برای آن تلاش کرده‌ایم: کاهش وابستگی به دیگران.»
به باور کن اوپالو، پژوهشگر کنیایی، کمک‌های خارجی اغلب انگیزه‌های نادرستی را در میان رهبران ایجاد می‌کند. این کمک‌ها باعث می‌شوند که سیاست‌گذاران به جای پاسخگویی به مردم خود، بیشتر به دنبال جلب رضایت کشورهای اهداکننده باشند و از مسئولیت توسعه کشورشان شانه خالی کنند. اوپالو معتقد است که کمک‌های خارجی با تضعیف اراده و جاه‌طلبی رهبران، مانع پیشرفت اقتصادی می‌شوند.
دبلیو. گایود مور، وزیر سابق کابینه لیبریا، می‌گوید: «وابستگی بیش از حد به کمک‌های خارجی، قدرت تصمیم‌گیری را از دولت‌ها سلب می‌کند. اهداکنندگان به حدی نفوذ پیدا می‌کنند که حتی وزرا هم بدون رضایت آنها نمی‌توانند تصمیم بگیرند. هرچه کشوری فقیرتر و کوچک‌تر باشد، این وابستگی و نفوذ بیشتر خواهد بود.»
آفریقا به سوی خوداتکایی با تأکید بر استقلال
خوداتکایی، ایده‌ای قدرتمند در سراسر آفریقا است که رهبران برای رسیدن به استقلال و توسعه بدون اتکا به کمک‌های خارجی، به آن روی آورده‌اند. در غنا، عبارت «فراتر از کمک» یادآور سخنان کوامه نکرومه، رئیس جمهور بنیانگذار غنا است که با مطرح کردن ایده «آفریقای جدید»، بر توانایی مردم آفریقا در اداره امور خود تاکید داشت.
در بورکینافاسو نیز، ابراهیم ترائوره، رهبر نظامی، از میراث توماس سانکارا، رئیس جمهور پیشین که به «چه گوارای آفریقا» شهرت داشت و مبلغ خوداتکایی بود، الهام می‌گیرد. ساموئل کالکومدو، مشاور آقای ترائوره، می‌گوید: «ما باید تلاش کنیم تا بدون اتکا به کشورهای دیگر توسعه پیدا کنیم.»
رهبران آفریقایی، مدت‌هاست که بر اهمیت رهایی ذهنی تاکید می‌کنند. این ایده، که به معنای رهایی از الگوهای فکری تحمیل‌شده توسط استعمار است، در میان نسل جدید رهبران آفریقایی نیز طنین‌انداز شده است. جیتو کایومبا، مشاور رئیس‌جمهور زامبیا، معتقد است که کاهش کمک‌های خارجی می‌تواند دولت‌های آفریقایی را به مدیریت بهتر منابع خود تشویق کند و به آنها فرصت دهد تا استقلال اقتصادی خود را تقویت کنند.
دیدگاه مردم آفریقا درباره استقلال مالی و کمک‌های خارجی
مردم آفریقا نیز خواهان استقلال مالی بیشتر هستند. طبق نظرسنجی موسسه آفریقابارومتر، ۶۵ درصد از شرکت‌کنندگان ترجیح می‌دهند کشورهایشان به جای اتکا به وام‌های خارجی، توسعه خود را از منابع داخلی تامین کنند. این دیدگاه در اکثر کشورها (به جز چهار کشور) مشترک بود.
برایت سیمونز، از اندیشکده ایمانی در غنا، می‌گوید: مردم آفریقا ممکن است از کاهش کمک‌های مالی ناراحت نباشند زیرا مدل کمک‌رسانی غربی «نتوانسته است به استانداردهای پاسخگویی خود عمل کند». کمک‌های مالی خارجی باعث کاهش پاسخگویی دولت در برابر مردم می‌شود.
با این حال، ساده‌لوحانه است اگر فکر کنیم که قطع کمک‌ها به سادگی آسیب‌های ناخواسته آن را جبران می‌کند. تنها تعداد کمی از کشورهای آفریقایی توان مالی پرداخت هزینه خدماتی را دارند که قبلاً توسط اهداکنندگان ارائه می‌شد. حدود ۲۰ کشور فقیر آفریقایی در وضعیت نکول قرار دارند یا در معرض خطر بالای بحران بدهی هستند.
آیا کاهش کمک‌ها واقعاً منجر به مسئولیت‌پذیری بیشتر می‌شود؟
اگرچه این ایده که کمک مالی کمتر به معنای مسئولیت‌پذیری بیشتر است منطقی به نظر می‌رسد، اما خطر خوش‌بین بودن بیش از حد وجود دارد. کاهش کمک‌ها به خودی خود دولت‌های آفریقایی را مجبور به عملکرد بهتر نخواهد کرد. شاید نخبگان آفریقایی انگیزه جدیدی پیدا کنند تا نسبت به شهروندان خود پاسخگوتر شوند. اما دولت‌ها در گذشته مخالفان را سرکوب کرده‌اند به جای اینکه عملکرد بهتری داشته باشند. بسیاری از آفریقایی‌ها انتظارات بسیار پایینی از دولت دارند.
ماویس اوسو-جیامفی، از مرکز تحول اقتصادی آفریقا، معتقد است که کشورهای آفریقایی باید با ادغام بازارهای خود و تمرکز بر تولید و صادرات محصولات فرآوری‌شده به جای مواد خام، به دنبال رشد و توسعه اقتصادی باشند. پایان دوران کمک‌های مالی باید هشداری برای رهبران آفریقا باشد تا به فکر چاره‌ای اساسی باشند. در غیر این صورت، قاره آفریقا با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد شد.
منبع: اکونومیست
انتهای پیام/ دولت و حکمرانی
