مسیر اقتصاد/ در سال‌های اخیر، صنعت پتروشیمی کشور با صادرات نهادههای پتروشیمیایی به یکی از مهم‌ترین منابع درآمد غیرنفتی ایران تبدیل شده است. آمار‌های مربوط به ۹ ماه نخست سال نشان از صادرات ۱۰ میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی دارد.
کاهش قیمت متوسط نهادههای صادراتی در سال ۱۴۰۲
در سال ۱۴۰۰، از مجموع ۶۵.۳ میلیون تن تولید صنعت پتروشیمی، ۲۵.۵ میلیون تن به ارزش ۱۴.۸ میلیارد دلار صادر شد. در سال ۱۴۰۱، صادرات محصولات پتروشیمی به ۲۷.۵۸ میلیون تن با ارزشی معادل ۱۵.۵۸ میلیارد دلار افزایش یافت. این روند در سال ۱۴۰۲ نیز ادامه یافت و از مجموع ۷۴.۳ میلیون تن تولید، ۲۹.۴ میلیون تن به ارزش ۱۲.۶ میلیارد دلار صادر شد. مابقی تولید در قالب فروش خالص داخلی، فروش بین‌مجتمعی و مصرف درون‌مجتمعی مورد استفاده قرار گرفت.
نمودار زیر، ارزش، میزان و متوسط قیمت هر تن از محصولات صادراتی طی ۵ سال گذشته را نشان می‌دهد:
همان‌طور که در نمودار فوق مشخص است، مقدار صادرات نهادههای پتروشیمیایی طی ۵ سال اخیر روند صعودی داشته است اما متوسط قیمت هر تن و ارزش کلی صادرات در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۲ به دلایلی مانند شیوع کرونا، کاهش تقاضا و کاهش قیمت‌های جهانی نفت و محصولات پتروشیمیایی، نزولی بوده است.
سهم کم مواد پلیمری در سبد نهادههای صادراتی پتروشیمی
به‌طور کلی با وجود نقش پررنگ پتروشیمی‌ها در صادرات و درآمدهای غیرنفتی کشور، متوسط قیمت هر تن محصول صادراتی در قیاس با محصولات وارداتی و محصولاتی که در داخل به فروش می‌رود مقدار کم‌تری دارد. در واقع دلیل اصلی این مسئله را باید در نوع نهادههای پتروشیمیایی صادراتی و وارداتی، روش تولید، کیفیت و همچنین نوع محصولات پتروشیمی که در داخل به فروش می‌رسند جستجو کرد. این تفاوت قیمت‌ها در نمودار زیر قابل مشاهده است.
طبق نمودار فوق، نهادههای پتروشیمیایی صادراتی از ارزش‌افزوده کم‌تری نسبت به نهادههای وارداتی و فروش داخلی محصولات برخوردار هستند. بررسی نهادههای پتروشیمیایی صادراتی کشور نشان می‌دهد که عمده این محصولات را موادی نظیر متانول، اوره، پروپان، بوتان و برش‌های سنگین تشکیل می‌دهد؛ این در حالی است که محصولات پتروشیمی وارداتی به کشور به‌طور نسبی از ارزش‌افزوده بالاتری برخوردار هستند. در همین راستا بررسی آمار نشان می‌دهد که در بازه‌ای از سالیان اخیر، محصولات وارداتی کم‌تر از ۲۰ میلیون دلار، متشکل از ۲۰۰ نوع ماده مختلف بوده است.
ضمن این‌که محصولات صادراتی ذکر شده، ممکن است در کشورهای مقصد به کالاهای با ارزش‌افزوده بالاتر تبدیل شده و مجدد به ایران صادر شوند.
در خصوص نهادههای صادراتی با ارزش‌افزوده بالاتر باید گفت محصولاتی مانند مواد پلیمری که به‌طور نسبی از ارزش‌افزوده بالاتری برخوردار هستند، در سال ۱۴۰۲ تنها حدود ۱۰ درصد از مجموع صادرات را به خود اختصاص دادند. این در حالی است که با وجود سهم تنها ۱۰ درصدی مواد پلیمری در مقدار نهادههای صادراتی، ۲۱ درصد از ارزش صادرات طی این سال، مربوط به این گروه از محصولات بوده است.
کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی با توسعه زنجیره ارزش
طی سالیان اخیر نهادههای صادراتی صنعت پتروشیمی سهم بالایی از کل تولید این صنعت را به خود اختصاص داده‌اند. در سال ۱۴۰۲، فارغ از مصارف درون مجتمعی و فروش بین مجتمعی، ۷۰ درصد از نهادههای نهایی قابل فروش، صادر شده‌اند. این عدد برای سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ نیز به‌ترتیب مقادیر ۷۱ و ۷۰ درصد را نشان می‌دهد. شاید بتوان از این موضوع نتیجه گرفت که صنعت پتروشیمی ایران به نوعی راهبرد صادرات‌محوری را اتخاذ کرده است یا توسعه این صنعت طی سالیان گذشته بر مبنای خوراک در دسترس صورت گرفته است و نه بر اساس سیاست صنعتی مشخص.
صنعت پتروشیمی یکی از ارکان اساسی درآمدهای غیرنفتی کشور محسوب می‌شود؛ با این حال ایران همچنان به‌عنوان یکی از کشورهای دارای ذخایر عظیم نفت و گاز، وابستگی زیادی به درآمدهای نفتی دارد. با توسعه زنجیره ارزش و افزایش ارزش افزوده محصولات صادراتی، می‌توان به تدریج این وابستگی را کاهش داد و درآمدهای پایدارتر با تحریم‌ناپذیری بیش‌تری از طریق صادرات غیرنفتی ایجاد کرد.
رشد درآمدهای صادراتی با افزایش ارزش افزوده نهادههای پتروشیمیایی
در حال حاضر بسیاری از نهادههای پتروشیمیایی صادراتی ایران با ارزش‌افزوده پایین به فروش می‌رسند. پایین بودن ارزش‌افزوده محصولات صادراتی یکی از چالش‌های اساسی است که مانع از دستیابی به درآمدهای بالاتر و رقابت‌پذیری بیش‌تر در بازارهای جهانی می‌شود.
ذکر این نکته ضروری است که به‌طور مطلوب، توسعه صنایع بالادستی باید بر مبنای نیاز صنایع پایین‌دستی صورت گیرد؛ اما با توجه به راهبرد توسعه بر مبنای خوراک که طی دهه‌های گذشته در کشور پیاده‌سازی شده است، باید مطالعه و امکان‌سنجی جدیدی نیز برای حرکت در راستای افزایش ارزش‌افزوده و توسعه واحدهای پایین‌دستی با توجه به مواد پایه در دسترس انجام شود؛ این امر باعث می‌شود که محصولات نهایی با کیفیت بالاتر و ارزش افزوده بیش‌تر تولید شوند. این اقدامات نه تنها درآمدهای صادراتی ایران را افزایش می‌دهد، بلکه به ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی پایدار نیز کمک می‌کند.
منبع: شرکت ملی صنایع پتروشیمی
انتهای پیام/ انرژی
