مسیر اقتصاد/ بورس کالا به‌عنوان بستر اصلی عرضه نهاده‌های پتروشیمیایی به صنایع پایین دستی کشور به‌شمار می‌رود. در فرایند عرضه نهاده‌های پتروشیمیایی، ابتدا پتروشیمی‌ها با انتشار اطلاعیه عرضه، متقاضیان و صنایع پایین‌دستی را از شرایط عمومی عرضه شامل شرایط تحویل و مسائل مالی مطلع می‌کنند. پس از اعلام اطلاعیه عرضه، متقاضیان حائز شرایط برای خرید کالا رقابت نموده و در صورت موفقيت در رقابت، قرارداد معامله میان پتروشیمی به عنوان عرضه‌کننده و صنعت پایین‌دستی به‌عنوان خریدار منعقد می‌گردد.
مازاد تقاضا؛ عامل اصلی رقابت در بورس کالا
رقابت برای خرید نهاده‌های پتروشیمیایی در بورس کالا هنگامی شکل می‌گیرد که میزان تقاضا از حجم عرضه فراتر رود یا به عبارتی مازاد تقاضا ایجاد شود. به‌واسطه این اتفاق، قیمت پایانی نهاده‌ی عرضه شده که بیانگر میانگین موزون قیمت معاملات است، از قیمت پایه فراتر می‌رود. هرچه میزان رقابت برای خرید نهاده‌های پتروشیمیایی بیش‌تر باشد، اختلاف میان این دو مقدار در پایان معاملات افزایش خواهد یافت.
دلایل رقابت خرید نهاده‌های پتروشیمیایی؛ از کمبود عرضه تا تقاضای فصلی
یکی از مسائلی که صنایع پایین‌دستی هنگام خرید از بورس کالا با آن مواجه می‌شوند رقابت‌های سنگین و بعضاً بیش از صد درصدی برای برخی محصولات است. بررسی آمار معاملات بورس کالا نشان می‌دهد در مقاطعی از سالیان اخیر، خرید محصولاتی مانند پلی‌پروپلین[۱] و پلی‌اتیلن ترفتالات[۲] با رقابت‌های سنگین و بیش از ۱۰۰ درصدی مواجه بوده است.
نمودار زیر، میانگین رقابت ماهانه برخی نهاده‌های پتروشیمیایی را در سال جاری نمایش می‌دهد. در این نمودار، رقابت برخی از محصولات دارای بازار ملتهب مورد بررسی قرار گرفته است. تحلیل روند رقابت خرید این محصولات در بورس کالا، بیانگر نکات مهمی است.
رقابت مونو اتانول آمین[۳] و تری اتانول آمین[۴] در فصل بهار روند صعودی داشته و در خرداد ماه با عبور از ۹۰ درصد به اوج خود رسیده است. پس از آن این رقابت با کاهش تدریجی تا شهریور ماه به کمتر از ۲۰ درصد رسیده و در ادامه، مجدداً روند افزایشی نشان داده است. افزایش رقابت این محصول در نیمه دوم سال را می‌توان به افت تولید آن، که حدود ۲۰ درصد کمتر از سال گذشته بوده، نسبت داد.
رقابت بر سر پلی‌اتیلن [۵]LMP به‌طور عمده به دلیل حجم عرضه کم توسط پتروشیمی‌ها ایجاد شده است. آمارها نشان می‌دهند که از ابتدای سال تا پایان دی‌ماه، ۸۴ عرضه برای این پلیمر انجام شده است، به‌طوری که حجم هر عرضه به‌طور میانگین ۳۳ تن بوده است. در مقابل، تقاضای این محصول به‌طور متوسط ۹۲ تن ثبت شده است.
رقابت زایلن مخلوط[۶] در پنج ماه ابتدایی سال، مقدار کمی داشته و تنها در اردیبهشت ماه از ۱۰ درصد فراتر رفته است. با این حال در ماه‌های بعدی، روند رقابت افزایش یافته و در آبان ماه به اوج خود یعنی ۶۳ درصد رسیده است. دلیل اصلی افزایش رقابت در این بازه زمانی، کاهش عرضه بوده است؛ زیرا در پاییز سال جاری به‌واسطه‌ی افزایش نیاز به سوخت، بخشی از این ماده به شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی عرضه شد که سبب افزایش رقابت در عرضه بورسی آن گردید.
نمودار رقابت استایرن مونومر[۷] از ابتدای سال، تنها در آبان ماه رقمی بالاتر از ۳۰ درصد را نشان می‌دهد. در عین حال ۵۴ درصد از عرضه‌های این محصول از ابتدای سال تا پایان دی ماه بدون رقابت به فروش رسیده است. با این وجود، عرضه‌هایی با رقابت بالای ۸۰ درصد و میانگین ماهانه ۴۰ درصدی در آبان ماه، بیانگر امکان وجود التهاب در بازار این محصول است. از مهم‌ترین دلایل شدت گرفتن رقابت در برخی مقاطع، انحصار عرضه این ماده توسط یک واحد پتروشیمی بوده که امنیت تأمین را کاهش داده است.
ایزوبوتانول[۸] نیز مشابه استایرن مونومر تنها توسط یکی پتروشیمی عرضه می‌شود و کاهش رقابت آن، نیازمند افزایش ظرفیت و بهره‌برداری از طرح‌های جدید است. این نهاده طی سال جاری از ملتهب‌ترین نهاده‌های شیمیایی بورس کالا بوده و میانگین رقابت آن از ابتدای سال بیش از ۵۰ درصد ثبت شده است.
در مورد پلی‌اتیلن ترفتالات بطری، تأثیر تقاضای فصلی ناشی از بسته‌بندی محصولات نوشیدنی و خوراکی به‌وضوح در میزان رقابت آن مشهود است. میانگین قیمت پایانی عرضه این محصول در فروردین ماه بیش از ۲ برابر قیمت پایه بوده که نشان‌دهنده رقابت بالای ۱۰۰ درصد است. با این حال پس از چهار ماه ابتدایی سال، روند رقابت به تدریج کاهش یافته و در پاییز به میانگین حدود ۱۳ درصد رسیده است. این نهاده نیز تنها یک تولیدکننده داخلی دارد که ظرفیت آن پاسخگوی تقاضای بازار نیست. بنابراین، تسهیل واردات و افزایش ظرفیت تولید آن از ضرورت‌های بازار به شمار می‌رود.
کاهش رقابت خرید با تنظیم‌گری عرضه و بهره‌برداری از طرح‌های توسعه ظرفیت
رقابت در خرید نهاده‌های پتروشیمیایی در بورس کالا تحت تأثیر عوامل عرضه و تقاضا قرار دارد. افزایش تقاضای ناشی از کاربردهای فصلی، کاهش عرضه و عدم تولید پتروشیمی‌ها به دلایلی نظیر تعمیرات اساسی و کمبود خوراک، کمبود ظرفیت تولید، سیاست‌های ارزی اثرگذار بر قیمت نهاده‌ها و تغییرات تقاضا در صنایع پایین‌دستی نمونه‌هایی از موارد مؤثر بر رقابت محصولات است.
به‌عنوان نمونه، نوسانات نرخ دلار تا اوایل مهرماه محدود بوده، اما از اواسط مهر با ورود به کانال صعودی، شوک قیمتی در بازار نهاده‌های پتروشیمیایی ایجاد کرده که منجر به افزایش رقابت در مهر و آبان شده است. بررسی عوامل مؤثر بر تقاضا، مدیریت و تنظیم‌گری عرضه پتروشیمی‌ها بر اساس روندهای تقاضا، پیش‌بینی تحولات بازار، تحلیل داده‌ها و بهره‌برداری از طرح‌های توسعه ظرفیت متناسب با نیاز صنایع پایین‌دستی و سیاست‌های صنعتی، نه‌تنها به کاهش رقابت در بازار کمک می‌کند، بلکه برای تعمیق و پویایی بازار نهاده‌های پتروشیمیایی ضروری است.
پی‌نوشت:
[۱] Polypropylene (PP)
[۲] Polyethylene terephthalate (PET)
[۳] Monoethanolamine (MEA)
[۴] Triethanolamine (TEA)
[۵] Low Molecular Polymer (LMP)
[۶] Mixed Xylene
[۷] Styrene monomer
[۸] Isobutanol
منبع: بورس کالا
انتهای پیام/ انرژی
