مسیر اقتصاد/ مصرف انرژی در ایران به‌ویژه در بخش حمل‌ونقل، طی سال‌های اخیر با رشد قابل توجهی همراه بوده است. بنزین، به‌عنوان سوخت اصلی در این بخش، با چالش‌هایی نظیر ناترازی تولید و مصرف، فشار بر زیرساخت‌های پالایشی، و وابستگی به واردات مواجه است. این ناترازی نه‌تنها هزینه‌های اقتصادی بالایی را برای دولت به همراه دارد، بلکه پیامدهای زیست‌محیطی ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا را تشدید کرده است. در این راستا، گاز مایع (LPG) به‌عنوان یک سوخت جایگزین، پتانسیل قابل توجهی برای کاهش این چالش‌ها دارد. زمانی که LPG به عنوان سوخت در بخش حمل و نقل مورد استفاده قرار گیرد با نام اوتوگاز (Autogas) شناخته می‌شود. استفاده از این سوخت در حمل‌ونقل، علاوه‌بر کاهش تقاضای بنزین، می‌تواند بهبود کیفیت هوا، کاهش هزینه‌های انرژی، و افزایش بهره‌وری اقتصادی را به همراه داشته باشد.
بررسی وضعیت استفاده از گاز مایع (LPG) در بخش حمل و نقل جهان
بازار استفاده از سوخت اوتوگاز همچنان محدود بوده و به برخی کشورها اختصاص دارد. بر اساس آمار سال ۲۰۲۲، پنج کشور اصلی شامل روسیه، ترکیه، کره جنوبی، لهستان و اوکراین حدود نیمی از مصرف جهانی اوتوگاز را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، پنج کشور دیگر شامل ایتالیا، مکزیک، قزاقستان، چین و الجزایر مجموعا ۲۰ درصد از مصرف جهانی اوتوگاز را تشکیل می‌دهند. در مجموع، در این سال، ۸۰ درصد از مصرف جهانی اوتوگاز به ۲۵ کشور برتر این حوزه اختصاص داشته است.
سهم اوتوگاز از سوخت حمل‌ونقل زمینی در کشورهای مختلف تفاوت چشمگیری دارد. به عنوان نمونه، این سهم در ایالات متحده تنها ۰.۰۴ درصد و در اوکراین ۲۸ درصد است. تا پایان سال ۲۰۲۰، تعداد وسایل نقلیه فعال با سوخت اوتوگاز (شامل خودروهای سواری، تاکسی‌ها، ون‌ها، مینی‌بوس‌ها، کامیون‌ها و حتی دو یا سه‌چرخه‌ها) حدود ۲۹ میلیون دستگاه برآورد شده است. این رقم در سال ۲۰۱۳ برابر با ۱۶ میلیون دستگاه (از مجموع ۶۰۰ میلیون وسیله نقلیه) بوده است.
موفقیت اوتوگاز در رقابت با سوخت‌های معمولی همچون بنزین و دیزل به شدت به سیاست‌های تشویقی دولت‌ها وابسته است. علاوه بر این، توسعه بازار اوتوگاز به رقابت‌پذیری آن در مقابل بنزین و دیزل و نیز دسترسی به مدل‌ها و زیرساخت‌های مناسب برای سوخت‌گیری اوتوگاز بستگی دارد.
در دهه گذشته، مصرف جهانی اوتوگاز رشد قابل توجهی را تجربه کرده و با افزایش ۴۰ درصدی مواجه بوده است. همچنین، در بازه زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۱، این رشد به حدود ۶۰ درصد (معادل ۱۰ میلیون تن) رسید. در سال ۲۰۲۰، هم‌زمان با شیوع همه‌گیری کرونا و کاهش تقاضای جهانی برای سوخت‌های حمل‌ونقل، مصرف اوتوگاز نیز تحت تأثیر قرار گرفت. در این سال، تقاضای بنزین و دیزل به ترتیب ۱۲ و ۶ درصد کاهش یافت، در حالی که کاهش مصرف اوتوگاز حدود ۱۰ درصد بود. به این ترتیب، مصرف اوتوگاز در سال ۲۰۲۰ به ۲۷.۵ میلیون تن رسید.
مانع اصلی توسعه اتوگاز در ایران
وزارت نفت، به‌عنوان متولی اصلی توسعه LPG و اتوگاز در کشور، علاوه بر مسئولیت توسعه این سوخت‌ها، از طریق صادرات مازاد LPG به بازارهای بین‌المللی نیز به دنبال کسب درآمد ارزی است. ثبات قیمت LPG در داخل کشور، در مقایسه با افزایش قیمت‌های جهانی این محصول، فرصتی مناسب برای افزایش درآمدهای ارزی از طریق صادرات فراهم کرده است. این شرایط منجر به گرایش بیشتر به فروش در بازارهای بین‌المللی می‌شود. در صورت حرکت به سمت مصرف LPG به‌عنوان سوخت در بخش حمل‌ونقل و کاهش صادرات آن، وزارت نفت یک منبع درآمد باثبات و دلاری را از دست خواهد داد. ازاین‌رو، تدوین سیاست‌های متوازن برای توسعه پایدار و ارتقای وضعیت اقتصادی این صنعت ضروری به نظر می‌رسد.
یکی از چالش‌های مهم این حوزه، تعارض منافع ناشی از تفاوت قیمت LPG در بازار داخلی و قیمت صادراتی آن است. این تعارض نشان می‌دهد که وزارت نفت، با توجه به ثبات قیمت‌های داخلی، ممکن است انگیزه کافی برای پیشبرد اهداف توسعه اتوگاز نداشته باشد، زیرا تغییر تقاضای داخلی می‌تواند تعادل درآمدهای ارزی را مختل کند.
راهکارهای پیشنهادی جهت ورود گاز مایع به سبد سوخت کشور
- اصلاح ساختار قیمتی LPG: برای افزایش جذابیت LPG در مقایسه با بنزین و ورود آن به سبد سوخت کشور، اصلاح قیمت این سوخت ضروری است، زیرا درحال حاضر LPG تفاوت قیمتی کمی با بنزین دارد که مانع استفاده گسترده از آن می‌شود.
- حمایت مالی برای گسترش استفاده از LPG: هزینه‌های اولیه نصب تجهیزات لازم برای استفاده از LPG مانع استقبال رانندگان می‌شود. ارائه وام‌ها و کمک‌های مالی می‌تواند این هزینه‌ها را کاهش داده و انگیزه بیشتری برای تبدیل خودروها به سوخت LPG ایجاد کند.
- توسعه شبکه توزیع: توسعه شبکه توزیع LPG و زیرساخت‌های مرتبط با آن، عامل اصلی در پذیرش این سوخت پاک است. صدور و تمدید مجوزهای جایگاه‌های LPG می‌تواند این فرآیند را بهبود بخشد.
انتهای پیام/ انرژی
