به گزارش مسیر اقتصاد چنانچه در مطلب قبل بیان شد سوئیفت «شبکه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی» است که از سال‌ها قبل به پیام رسان اصلی شبکه بانکی جهانی تبدیل شده است. تا پیش از تحریم ایران از سوی سوئیفت، نظام بانکی ایران نه تنها برای ارتباط با بانک‌های خارجی و به منظور تعاملات بین‌المللی، بلکه برای ارتباط بین بانک‌های داخلی نیز از سیستم سوئیفت استفاده می‌کرد.
به اذعان بسیاری از کارشناسان و مسئولین اجرایی، یکی از مهم‌ترین مشکلات کشور در دوران تحریم‌ها مسئله نقل و انتقال پول بوده است. هرچند در حال حاضر روش‌های دیگری همچون استفاده از ظرفیت پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه و سامانه‌های پیام رسان بومی، به منظور اتصال دوباره‌ی ایران به نظام بانکی جهانی و تسهیل نقل و انتقال پول بانک‌های ایرانی وجود دارد که لازم است بانک مرکزی از این روش‌ها برای کمتر کردن وابستگی ایران به کشورهای غربی استفاده نماید، اما با این حال انتظار میرفت به نتیجه رسیدن مذاکرات برجام و اجرایی شدن آن نیز بتواند تأثیری بسزا در تسهیل مبادلات بین‌المللی ایران داشته باشد.
اکنون یک سال و نیم از اجرایی شدن برجام گذشته و مسئولین بانک مرکزی ایران معتقدند به محض اجرای برجام، اتصال بانک‌های ایرانی به سامانه پیام رسان سوئیفت متصل شده است. طبق آخرین آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی مبادلات مالی انجام گرفته از طریق سامانه سوئیفت در سال ۱۳۹۵، بیش از ۵۵ هزار مورد گزارش شده است که به اندازه نیمی از مبادلات انجام شده پیش از تحریم هاست.
اما با این وجود برخی از کارشناسان و بازرگانان مطرح داخلی همچنان عنوان می‌کنند امکان ارتباط با بانک‌های معتبر اروپایی از طریق سامانه پیام رسان سوئیفت، دست کم بدون اخذ مجوز از آمریکا فراهم نیست و این بانک‌ها همچنان از برقراری ارتباط با بانک‌های ایرانی امتناع می‌کنند.
در این زمینه لازم است بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان مسئول مستقیم تسهیل تبادلات خارجی بازرگانان ایرانی، به ابهامات موجود در زمینه نقل و انتقال پول کشور و اتصال ایران به نظام بانکی جهانی پاسخ دهد:
۱- در سال گذشته چه مقدار از مبادلات خارجی ایران از طریق سوئیفت انجام گرفته است؟
در گزارش بانک مرکزی از اتصال ایران به سامانه سوئیفت، تنها به ذکر تعداد تراکنش‌هایی که از طریق سوئیفت انجام می‌گیرد بسنده شده است. این درحالیست که اولا در تبادلات خارجی تعداد تراکنش‌ها اهمیت چندانی ندارد، بلکه مهم حجم مالی تراکنش‌هاست؛ و دوما لازم است سهم سوئیفت از کل مبادلات خارجی ایران نیز گزارش شود تا مشخص شود اکنون چه سهمی از مبادلات خارجی با استفاده از شبکه بانکی رسمی جهانی صورت می‌گیرد.
۲- چرا با وجود اجرایی شدن برجام همچنان برای مردم عادی استفاده از صرافی‌ها ارزان‌تر از شبکه بانکی است؟
یکی از مسائل مهم در زمینه نقل و انتقال پول، امکان استفاده اشخاص و بازرگانان عادی از شبکه بانکی جهانی است. در واقع زمانی میتوان گفت اتصال ایران به شبکه بانکی جهانی برقرار است که مردم عادی بتوانند برای نقل و انتقال وجوه خرد خود به راحتی از شبکه بانکی جهانی استفاده نمایند.
در زمان تحریم‌ها و تا پیش از اجرایی شدن برجام، به دلیل عدم امکان دسترسی مردم ایران به شبکه بانکی جهانی، نقل و انتقال وجوه خرد از طریق انتقال چمدانی و یا صرافی‌ها انجام می‌گرفت که خطرات و هزینه‌های زیادی برای مردم ایران به همراه داشت.
اکنون نیز به اذعان رئیس کل بانک مرکزی «با وجود اتصال ایران به شبکه بانکی جهانی انتقال پول از طریق صرافی‌ها برای مردم به صرفه‌تر است، زیرا انجام این عملیات از طریق سیستم بانکی برای مردم ایران هزینه دارد». در واقع این واقعیت که همچنان استفاده از صرافی برای مردم به صرفه‌تر است بدین معناست که اجرایی شدن برجام نتوانسته استفاده از شبکه بانکی بین‌المللی را برای مردم ایران تسهیل نماید.
بنابراین بانک مرکزی باید به این سئوال پاسخ دهد که دستاورد برجام در خصوص نقل و انتقال پول توسط اتباع ایرانی چه بوده است و چرا همچنان استفاده از صرافی‌ها برای مردم ارزان تر است؟
۳- بانک مرکزی برای پوشش آسیب‌های قبلی و عدم امکان تحریم دوباره در اتصال به شبکه بانکی جهانی چه اقداماتی انجام داده است؟
چنانچه گفته شد تا پیش از تحریم سوئیفت حتی مبادلات داخلی ایران نیز با استفاده از این سامانه انجام می‌گرفت و مسئولین وقت بانک مرکزی با این توجیه که سوئیفت یک نهاد جهانی است و امکان ندارد ایران را تحریم کند، هیچ اقدامی برای کاهش وابستگی به این پیام رسان انجام ندادند. امروز نیز به نظر میرسد مسئولین بانک مرکزی با وجود سابقه تحریم از سوی سوئیفت، توجه چندانی به مقاوم سازی نظام تبادلات خارجی کشور ندارند و در پی رساندن وضعیت کشور به دوران پیش از تحریم‌ها هستند.
وضع تحریم سوئیفت نشان داد که برخلاف ادعای این شبکه پیام رسان بین‌المللی مبنی بر بی طرف بودن، این شبکه تحت نفوذ مستقیم آمریکا و متحدین اروپایی خود قرار داد و این کشورها هر زمان که اراده کنند، با کوچکترین بهانه‌ای امکان دسترسی ایران و یا هر کشور دیگری که با آن مشکل دارند را به این شبکه قطع خواهند کرد.
در چنین شرایطی وابستگی بیش از حد به این نهادها اقدامی منطقي نیست و لازم است تدابیری اتخاذ شود که ایران در تعاملات بین‌المللی خود کمترین وابستگی را به این کشورها داشته باشد. در این راستا لازم است ایران از وابستگی کامل به سامانه سوئيفت در مبادلات خارجی بپرهیزد.
۴- چرا بانک مرکزی اقدامی جدی در جهت توسعه نظام پیام رسان ملی و همچنین استفاده از دیگر سامانه‌های پیام رسان نوظهور در تعامل با کشورهای غیرغربی انجام نداده است؟
چنانچه گفته شد بعد از تحریم ایران از سوی سوئیفت، سامانه پیام رسان ملی «سپام» به منظور استفاده در نقل و انتقال‌های داخلی راه اندازی شد. اکنون بانک مرکزی می‌تواند این سامانه را توسعه دهد و امکان استفاده از آن را در تبادلات خارجی با برخی کشورها فراهم نماید.
علاوه بر این دیگر کشورهای دنیا چون چین و روسیه نیز به خطر قدرت انحصاری سامانه سوئیفت پی برده‌اند و در تلاشند با ایجاد سامانه‌های جایگزین، وابستگی خود را به این نهاد کاهش دهند. این کشورها توانسته‌اند سامانه‌هایی بومی طراحی نمایند و بخشی از تبادلات خارجی خود را از طریق آن‌ها ساماندهی کنند تا از وابستگی به سوئیفت بکاهند. این کشورها همچنین در نظر دارند تا با توسعه سامانه‌های پیام رسان خود امکان استفاده از آن در تبادلات بین‌المللی را فراهم کنند و به انحصار سوئیفت پایان دهند.
در چنین شرایطی توصيه مي‌شود بانک مرکزی تدابيری اتخاذ نماید تا در حد ممکن برای تعاملات مالی دوجانبه‌ی ايران با کشورهای مختلف، خصوصا کشورهای غير غربی، سيستم‌های پيام رسان دوجانبه‌ای مورد استفاده قرار بگيرد که مورد پذيرش سيستم بانکی هردو کشور قرار دارد. به اين ترتيب علاوه بر حل بخش عمده‌ای از مشکل پيام رسانی مبادلات مالی دوجانبه، اطلاعات اين تراکنش‌های مالی نيز در اختيار نهادهای بين‌المللی تحت سلطه کشورهای غربی قرار نمی‌گيرد.
