مسیر اقتصاد/ کریدور شمال-جنوب یک مسیر تجاری مهم بین‌المللی است که از دریای خزر آغاز شده و پس از عبور از ایران، به اقیانوس هند می‌رسد. این کریدور نقش بسیار مهمی در تسهیل تجارت بین کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی دارد. پس از پیوستن آذربایجان به کریدور شمال-جنوب در سال ۲۰۰۵ بازیگر و محرک جدیدی به این پروژه اضافه گردید. موقعیت خاص جغرافیایی به آذربایجان این فرصت را داده است که به طور همزمان در کریدور شمال-جنوب و کریدور شرق-غرب یا همان پروژه یک کمربند – یک جاده چین قرار بگیرد. آن چه قابل مشاهده است درک مقامات آذربایجان از این موقعیت انحصاری و خاص است. آن‌ها به خوبی موقعیت خود را درک کرده‌اند و سعی می‌کنند در بازی‌های ژئوپلیتیکی برای خود نقش و جایگاهی ایجاد کنند.
ابعاد اقتصادی و سیاسی تغییر رویکرد آذربایجان در کریدور شمال-جنوب
از سویی سرمایه‌های ناشی از نفت و گاز این موقعیت را به آذربایجان داده که با مشکلات اندک مالی بتواند زیرساخت‌های خود را توسعه دهد. بدین ترتیب علاوه بر موقعیت جغرافیایی شرایط مالی مساعد این کشور نقش مهم دیگری به این کشور داده که در سرمایه‌گذاری آذربایجان در پروژه رشت-آستارا قابل مشاهده بود.
مقامات آذربایجان نیز نگاه مثبت و با ثباتی به کریدور شمال-جنوب داشته‌اند. با این حال در سال‌های اخیر مقامات آذربایجان نگرش متفاوتی را مطرح کردند که قابل تامل است و آن هم جانمایی کریدور زنگزور در کریدور شمال-جنوب است که این امر نشان می‌دهد آن‌ها سعی دارند برای نیل به اهداف خود کریدور شمال-جنوب را با چالش‌هایی روبرو کنند. همچنین نیم نگاهی به تغییرات جهانی و افزایش نقش کریدورهای حمل و نقل از جمله شمال-جنوب قابل مشاهده است.
جمهوری آذربایجان از دوران شوروی سابق از زیرساخت‌های ریلی برخوردار بوده است. لیکن روند توسعه این زیرساخت‌ها طی دوره جنگ با ارمنستان، با کندی مواجه گردید. اما از سال ۲۰۱۵ با صدور فرمانی از سوی الهام علی‌اف روند توسعه زیر ساخت‌ها با هدف مشارکت در کریدور شمال-جنوب سرعت یافت.
به طور کلی از سال ۲۰۱۵ به بعد ثبات در نگاه به کریدور و اقدامات همکاری جویانه در قالب شمال-جنوب قابل مشاهده است. یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در این تحول، فراهم شدن فرصت افزایش نقش جمهوری آذربایجان در منطقه اوراسیا بوده است. علی‌اف، با تأکید بر اهمیت راهبردی کریدورهای دوگانه در توسعه منطقه‌ای و تقویت همکاری‌های اقتصادی، به طور ویژه بر گسترش همکاری با کشورهای حاشیه دریای خزر متمرکز شده‌اند.
کریدور زنگزور؛ گره کور جدید در مسیر توسعه کریدور شمال-جنوب
یکی از داشته‌های مهم آذربایجان در سازمان‌های فرامنطقه‌ای و بین‌المللی موقعیت خاصی است که آذربایجان در کریدورهای حمل و نقل دارد از این رو علی‌اف معتقد است کریدورها محور همکاری آذربایجان در سازمان‌هایی همچون کشورهای سازمان همکاری اسلامی، کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، اکو و سازمان شانگهای باشد.
علاوه بر این علی‌اف همواره بر لزوم افزایش توان زیرساختی آذربایجان برای مشارکت در کریدور شمال-جنوب اشاره داشته است. آذربایجان سعی می‌کند با حفظ شرایط مناسب زیرساختی، جایگاه خود در کریدور شمال-جنوب را حفظ کند. بدین ترتیب مشاهده می‌شود که آذربایجان در قبال کریدور عملکرد ثابت و رویکرد همکاری جویانه‌ای داشته است و حتی حوادثی همچون وقوع جنگ اوکراین تغییر شگرفی در نگرش مقامات آذربایجان نداشته است.
با وجود این که آذربایجان عملکرد با ثباتی را در قبال کریدور شمال-جنوب داشته اما در سال‌های گذشته مسائل مربوط به کریدور شمال-جنوب با کریدور دیگری آمیخته شده است. در واقع مقامات آذربایجان موضوع کریدور زنگزور را به کریدور شمال-جنوب گره می‌زنند. مسیر کریدور شمال-جنوب بر اساس عبور از کریدور زنگزور در شکل زیر نشان داده شده است:
با توجه به عدم تکمیل زیرساخت‌های ریلی در مسیر رشت-آستارا، جمهوری آذربایجان تلاش می‌نماید کریدور زنگزور را در کریدور شمال-جنوب جانمایی کند و به گونه‌ای ایران را مجاب کند تا به شکل‌گیری زنگزور تن دهد. با این حال مشخص است که استفاده از این مسیر برای کریدور شمال-جنوب می‌تواند این مسیر را دستخوش نوسانات سیاسی و امنیتی بین آذربایجان و ارمنستان کند.
در تحلیل اظهارات اخیر مقامات آذربایجانی تاکید بر تحولات ژئوپلیتیکی جهانی و جایگاه رو به رشد کریدور شمال-جنوب قابل مشاهده است. مقامات این کشور با بررسی تحولات اخیر در نظام بین‌الملل، بر اهمیت استراتژیک این کریدور در معادلات جدید منطقه‌ای و جهانی تأکید می‌نمایند. این رویکرد در نگاه علی‌اف رئیس جمهور، علی اسداف نخست وزیر و جیحون بایراموف وزیر امور خارجه آذربایجان منعکس شده است.
ایران و ضرورت حفظ هوشیاری در کریدور شمال-جنوب
جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در کریدور بین‌المللی شمال-جنوب، با برخورداری از ذخایر غنی نفت و گاز و موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز، نقش محوری در اجرای پروژه‌ها و همکاری‌های فرامنطقه‌ای ایفا می‌نماید. سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در این کشور، به ویژه در بخش انرژی و حمل‌ونقل، به تقویت جایگاه آذربایجان در این کریدور بین‌المللی کمک شایانی کرده است.
تحولات اخیر در سطح بین‌المللی، موجب شده است مقامات جمهوری آذربایجان نگاهی دقیق‌تر به موقعیت ژئوپلیتیکی کشور خود داشته باشند. در این راستا، کریدور شمال-جنوب به عنوان یک محور مهم ترانزیتی و اقتصادی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. با این حال، در برخی موارد، تغییراتی در رویکردهای پیشین این کشور در خصوص کریدور مذکور مشاهده می‌شود.
این موضوع که آذربایجان سعی می‌کند کریدور زنگزور را در مسیر شمال-جنوب جانمایی کند می‌تواند نشان این امر باشد که در آینده‌ای نزدیک آذربایجان ممکن است از موقعیت جغرافیایی خود سوء استفاده کرده و اهداف سیاسی خود را به کرسی بنشاند. بدین ترتیب لازم است ایران با حفظ هوشیاری لازم ضمن ادامه همکاری با آذربایجان در کریدور شمال-جنوب همواره آمادگی لازم برای جایگزینی شاخه غربی کریدور را در نظر داشته باشد.
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
