مسیر اقتصاد/ ایران و ارمنستان، دو کشور همسایه با پیوندهای تاریخی و تعاملات فرهنگی دیرینه هستند. با این حال، هنوز از «پتانسیل بزرگ» اقتصاد و سیاسی بین دو کشور بهره‌برداری لازم نشده و به ویژه در همکاری‌های اقتصادی استفاده بهینه از همه امکانات موجود صورت نگرفته است. باید توجه داشت که همکاری اقتصادی ایران و ارمنستان در یک منطقه مهم ژئوپلیتیکی برای روابط دوجانبه، ثبات و توسعه منطقه‌ای بسیار مهم است.
همکاری‌های اقتصادی و روابط تجاری ایران و ارمنستان
کمیسیون بین دولتی ارمنستان و ایران، در سال ۱۹۹۲ همزمان با برقراری روابط دیپلماتیک دو کشور ایجاد شد. این کمیسیون در این سال‌ها ۱۸ جلسه داشته که طی آن همواره بر لزوم تماس مستمر نمایندگان تجاری دو کشور و گسترش برنامه‌های سرمایه‌گذاری مشترک تاکید شده است. زمینه‌های اصلی همکاری‌های اقتصادی ایران و ارمنستان شامل بخش‌هایی مانند تجارت، انرژی و زیرساخت‌ها است. برنامه‌های اجرا شده در این راستا شامل: ایجاد پل ارتباطی ایران با ارمنستان بر روی رودخانه ارس، نیروگاه‌های بادی در گردنه پوشکین و قرارداد صادرات «گاز در مقابل برق» است.
روند کلی تجارت دوجانبه رشد قابل توجهی را به ویژه از سال ۲۰۲۱ (۵۰۴ میلیون) تا سال ۲۰۲۲ (۷۱۰ میلیون) و ۶۹۳ میلیون در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد. این افزایش را می‌توان به بهبود سیاست‌های اقتصادی، ثبات منطقه‌ای و افزایش توافقات دوجانبه آن نسبت داد. در حالی که صادرات ارمنستان به ایران با نوسانات مواجه شد، اما واردات از ایران روند رشد ثابتی داشته که نشان دهنده تقاضای قوی برای کالاهای ایرانی در ارمنستان است. عمده‌ترین محصولاتی که ایران به ارمنستان صادر می‌کند شامل: نفت‌گاز، نفت تصفیه شده و شمش‌های آهن خام است. طی ۷ سال گذشته، صادرات ایران به ارمنستان از ۷۸.۶ میلیون دلار در سال ۲۰۱۷ به ۵۹۷.۲۳ میلیون دلار در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. عمده محصولات صادراتی ارمنستان به ایران نیز شامل برق، تنباکو و سنگ مس است.
تاثیر توافقنامه تجارت آزاد با اوراسیا
ایجاد مناطق آزاد اقتصادی و پروژه‌های زیرساختی احتمالاً به افزایش حجم تجارت در سال ۲۰۲۲ کمک کرده است. توافق تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به عنوان عامل دیگر در تقویت همکاری کشورها معرفی می‌شود. در ژوئن ۲۰۲۴، دولت ارمنستان توافقنامه تجارت آزاد بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) و کشورهای عضو آن با ایران را تصویب کرد. این توافقنامه که در ۲۵ دسامبر ۲۰۲۳ در سن پترزبورگ روسیه امضا شد، حذف تعرفه برای ۸۷ درصد کالاهای مبادله شده را محقق می‌سازد. بر این اساس، ایران برای نخستین بار در عمل به قراردادهای تجاری بین‌المللی خود، متعهد به صفر کردن حقوق گمرکی واردات می‌شود.
در حوزه بانکی نیز همکاری دو کشور مناسب بود اما تحریم‌های اعمال شده علیه ایران، پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸، باعث ایجاد اختلال در روابط بانکی ایران و ارمنستان شد و از این رو شعب بانک‌های ایرانی در ایروان نیز با چالش مواجه شدند.
پتانسیل بالای همکاری در بخش انرژی
اهمیت همکاری‌های انرژی ایران و ارمنستان بر این واقعیت استوار است که ارمنستان در زمینه انرژی به شدت به روسیه وابسته بوده و ایران می‌تواند جایگزین مناسبی برای این وابستگی تلقی شود. منابع داخلی حدود ۳۱.۶ درصد از برق ارمنستان را تولید می‌کند که شامل، ۲۷.۹ درصد از برق آبی و ۳.۷ درصد از نیروگاه‌های خورشیدی است. علاوه بر این، ارمنستان برای اکثر نیازهای انرژی خود، گاز طبیعی و نفت، عمدتاً به روسیه وابسته است.
بر اساس داده‌های رسمی، روسیه ۸۷.۵ درصد از گاز مورد نیاز ارمنستان را از طریق خط لوله گرجستان تامین می‌کند. ایران نیز ۱۲.۵ درصد را از طریق یک توافق نامه مبادله‌ای پوشش می‌دهد که بر اساس آن در ازای دریافت گاز، برق صادر می‌کند. این احتمال وجود دارد که ایران در پی کاهش وابستگی انرژی ایروان به روسیه باشد. ارمنستان از سال ۲۰۰۹ در ازای تامین گاز طبیعی، برق ایران را تامین کرده است. بر اساس توافق اولیه این قرارداد در سال ۲۰۲۶ به پایان می‌رسید، اما طبق توافق آگوست ۲۰۲۳ دو کشور آن را حداقل تا سال ۲۰۳۰ تمدید کردند.
پروژه‌های مهم حمل و نقلی بین ایران و ارمنستان
در حال حاضر، بخش حمل و نقل و زیرساخت یک موضوع امنیتی مهم برای ارمنستان است. آذربایجان و ترکیه بر ایجاد کریدور فراسرزمینی از ارمنستان اصرار دارند و در مقابل، دولت ارمنستان آمادگی خود برای ایجاد یک مسیر ترانزیتی تحت حاکمیت خود جهت اتصال آذربایجان با منطقه نخجوان را اعلام کرد. ایران با اهمیت دادن ویژه به نقش خود در کریدور شمال-جنوب از آن پروژه استقبال کرد. همچنین برای اتصال بازارهای غرب آسیا به اروپا از طریق گرجستان، پروژه «کریدور خلیج فارس- دریای سیاه» راه‌اندازی شد. این ابتکار می‌تواند بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به ویژه ایران، ارمنستان، گرجستان، بلغارستان، یونان و هند را به هم پیوند دهد.
همچنین، کریدور شمال-جنوب به عنوان یک پل مهم بین شرق دور و اروپا محسوب می‌شود. در این زمینه، کریدور شمال-جنوب بخش ارمنستان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. این پروژه بخشی از یک برنامه کلی با هدف بهبود و ارتقاء کریدور جاده‌ای شمال-جنوب (NSRC) در ارمنستان است که ۵۵۶ کیلومتر از مرز گرجستان و ایران، در «مغری» ادامه دارد. به موازات آن، در اکتبر ۲۰۲۳، دولت ارمنستان قراردادی ۲۱۵ میلیون دلاری را به کنسرسیومی متشکل از دو شرکت ایرانی برای ارتقاء بخش ۳۲ کیلومتری بزرگراه اصلی منعقد کرد که ارمنستان را از طریق سیونیک به ایران متصل می‌کند.
روی آوردن ارامنه به امکان گردشگری ایران
یکی از حوزه‌های دارای پتانسیل بالا برای توسعه روابط تجاری و اقتصادی بین ارمنستان و ایران بخش گردشگری است. بیشتر گردشگران ورودی به ارمنستان در سال گذشته از روسیه، گرجستان، ایران، ایالات متحده آمریکا، آلمان، فرانسه، اوکراین، چین و بلاروس بوده‌اند. در این حوزه، بیشتر بازدید گردشگران ایرانی از ارمنستان در ماه مارس مصادف با نوروز ایرانی انجام می‌شود. در مقابل، ارامنه به طور سنتی ایران را به عنوان مقصد گردشگری انتخاب نمی‌کردند، اما در سال‌های اخیر بازدیدهای گروهی از اماکن فرهنگی ایران بیشتر مورد استقبال قرار گرفته است. باید توجه داشت که میراث فرهنگی ارامنه در ایران همواره تحت نظارت دولت بوده و این امر موجب تقویت ظرفیت گردشگری ایران و جذابیت بیشتر آن می‌شود.
در مجموع، اهمیت راهبردی روابط ارمنستان و ایران، در زمینه پویایی اقتصادی منطقه‌ای و جهانی همواره از سوی هر دو طرف مطرح شده، اما موانع و چالش‌هایی همچنان پابرجاست و اکثر آن‌ها به تحریم‌های اقتصاد ایران، مرتبط است. وابستگی اقتصاد ارمنستان به روسیه چالش دیگری برای همکاری است. بنابراین، ارمنستان که در پی کاهش نفوذ روسیه بر اقتصاد خود است و در راستای متنوع‌سازی سیاست خود به اتحادیه اروپا و ایالات متحده نزدیک‌تر می‌شود، ناگزیر به ایجاد موازنه در همکاری بین همسایگان است.
منبع: دیده‌بان قفقاز
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
