مسیر اقتصاد/ تراکم واحد مسکونی در سطح، تعداد واحدهای مسکونی (اعم از ویلایی، آپارتمانی و غیره) در مساحت معینی از سطح زمین را مشخص می‌کند و شاخص مؤثری به منظور کنترل جمعیت و محاسبه تعداد خانوار است. تنوع زیادی در ارائه استانداردهای مرتبط با تراکم واحد مسکونی در سطح، بین کشورها و شهرهای مختلف، دیده می‌شود که با اطلاق عناوین تراکم پایین و بالا، معمولا در ادبیات این حوزه معرفی می‌شوند اما تعریف درجه تراکم با عناوین مذکور، بسیار دشوار است.
تنوع در سبک‌های توسعه شهری با تنوع در تعریف تراکم ایده‌آل
«تراکم» یک مفهوم مطلق نیست بلکه یک مفهوم نسبی است. تراکم، بیشتر متوجه امر ادراک است؛ این مفهوم، ذهنی است و به قضاوت جامعه یا فرد در برابر هنجارهای خاص بستگی دارد. معمولا اینگونه استدلال می‌گردد که شهر، منطقه و کشوری که با تراکم بالا در نظر گرفته می‌شود، ممکن است در موقعیت و زمینه مشابه دیگری به عنوان تراکم بالا، معرفی نشود. همچنین این عقیده وجود دارد که نمی‌توان استانداردی ایده‌آل یا مناسبترین مقدار برای تعیین درجات تراکم را تخمین زد. از این‌رو در سرتاسر جهان، تنوع زیادی در بارگذاری تراکم دیده می‌شود و شکل و سبک توسعه شهری را در مناطق مختلف شهری به شدت متفاوت ساخته است.
۳۰ تا ۴۰ واحد مسکونی در هکتار، تعریف تراکم متوسط در انگلستان
به عنوان نمونه، در انگلستان، توسعه مسکونی در سطح محله با کمتر از ۲۰ مسکن در هکتار به عنوان تراکم خالص کم در نظر گرفته می‌شود؛ تراکم در بازه ۳۰ تا ۴۰ واحد مسکونی در هکتار به عنوان تراکم خالص متوسط در نظر گرفته می‌شود و تراکم بیش از ۶۰ واحد مسکونی در هکتار، به عنوان تراکم خالص بالا مطرح می‌شود. در ایالات متحده، تراکم خالص کم، بازۀ ۲۵ تا ۴۰ مسکن در هکتار، تراکم متوسط، بازۀ ۴۰ تا ۶۰ واحد مسکونی در هکتار و تراکم خالص بالا، توسعه بیش از ۱۱۰ واحد مسکونی در هکتار را در بر می‌گیرد. در هندوستان، تراکم بسیار کم، مقادیر ۱۰۰ یا کمتر از ۱۰۰ نفر در کیلومتر مربع، تراکم کم به ۱۰۱ تا ۲۵۰ نفر، تراکم متوسط به ۲۵۱ تا ۵۰۰ نفر و تراکم بالا به ۵۰۱ تا ۱۰۰۰ نفر در کیلومتر مربع اشاره دارد.
هفت دهه پیش، جین جیکوبز بر اساس مطالعه مناطقِ با کاربری مختلط در ایالات متحدۀ آمریکا، پیشنهاد کرد که تراکم ایده‌آل شهرهای بزرگ، مقادیری بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ مسکن در هر هکتار است. در استرالیا، معیار تعداد مسکن در هکتار توسط کمیسیون مشترک‌المنافع مسکن در سال ۱۹۴۴ تعیین گردید که تراکم خالص مطلوب را ۲۰ مسکن در هکتار برای محله های مسکونی، ۲۷ مسکن در هکتار برای خانه های متصل و ۱۰۰ مسکن در هکتار برای واحدهای چند طبقه باشد. همچنین برخی شهرها نیز سعی کرده‌اند، استانداردهای تراکم را برای حوزه‌های تحت مدیریت خود تعیین کنند؛ به عنوان مثال، استراتژی برنامه‌ریزی برای کلانشهر آدلاید، تراکمی را برای حوزه‌های حاکمیتی خود تعریف نموده است که در جدول به همراه ارائه سایر نمونه‌ها، معرفی شده است.
تناقض میان ضوابط و نیازهای واقعی با رویکرد تراکم بالا در شهرهای ایران
آنچه از استانداردهای مذکور قابل استنباط است، بر مناقشات مطرح در تعیین مقادیر بهینه در تراکم‌های شهری می‌افزاید. تحلیل تطبیقی تراکم واحد مسکونی در سطح شهرهای ایران با سایر کشورها نشان می‌دهد، با وجود آنکه ضوابط بارگذاری تراکم در طرح‌های توسعه هر یک از شهرهای کشور به صورت مستقیم انعکاس می یابد، انتظار می‌رود که با ملاحظات کل نگر و با توجه به اقتضائات و رویکردی زمینه‌گرا پیشنهاد شود. این موضوع ضمن ارائه الگوهای مشابه در سطح کشور و در تناقض با فرهنگ ایرانی است و تراکم جمعیتی بالا را ترویج می‌کند. به عنوان نمونه، تراکم کم در شهر قم با ۱۴۰ واحد مجاز مسکونی در هکتار تعریف می‌شود و این مهم حتی از تراکم بالای بسیاری از کشورها در الگوهای سرمشق بارگذاری تراکم، بالاتر است.
بنابراین با توجه به مشکلاتی که در تراکم‌های بالای جمعیتی رخ می‌دهد، توجه به تراکم بهینه و متناسب با فرهنگ و اقلیم شهرهای ایران ضروری است. باید مدنظر داشت که این امر بدون توجه به برنامه‌های آمایشی و کل‌نگر با هدف تمرکززدایی امکان‌پذیر نخواهد بود.
منبع:
مطالعه تطبیقی انواع تراکم جمعیتی در شهرسازی ایران و جهان؛ مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی (۱۴۰۲)
انتهای پیام/ مسکن
