مسیر اقتصاد/ پلی‌اتیلن[۱] نوعی پلیمر ترموپلاستیک است که در دسته رزین‌های پلی‌الفین قرار می‌گیرد. ترموپلاستیک بودن این پلیمر، ویژگی قالب‌پذیری و به تبع آن کاربردهای پلی‌اتیلن را افزایش می‌دهد. ظرفیت اسمی پیش‌بینی شده برای تولید این پلیمر در سال ۱۴۰۳ برابر با ۶.۴ میلیون تن گزارش شده است. همچنین مطابق با برنامه‌ریزی‌های انجام شده، قرار است ظرفیت اسمی تولید پلی‌اتیلن تا انتهای برنامه هفتم توسعه صنعت پتروشیمی یعنی تا انتهای سال ۱۴۰۶، به ۹.۹ میلیون تن برسد[۲].
ظرفیت تولید اتیلن کشور حدود ۷.۸ میلیون تن در سال[۳] است که بیش‌تر آن، صرف تولید پلی‌اتیلن می‌شود. این موضوع سبب شده است تا کشور علاوه بر تأمین نیاز داخلی، بازارهای صادراتی را نیز پیش روی خود ببیند و نزدیک به ۷۰ درصد از پلی‌اتیلن تولید شده را صادر کند.
فقدان مدل تأمین مطلوب؛ عامل ایجاد مازاد تقاضا
با وجود بالا بودن ظرفیت تولید پلی‌اتیلن اما همچنان بخشی از نیاز صنایع پایین‌دست این محصول بی‌پاسخ مانده است. دلایل این امر را باید در مدل تأمین حاکم بر محصولات پلیمری جستجو کرد. جدول زیر میزان تقاضا و حجم عرضه تعدادی از گریدهای پلی‌اتیلن طی سال ۱۴۰۲ در بورس کالا را که به عنوان اصلی‌ترین بستر عرضه محصولات پلیمری شناخته می‌شود؛ نشان می‌دهد[۴].
همان‌طور که در جدول فوق مشاهده می‌شود به‌دلیل مسائل موجود در مدل تأمین و بستر عرضه محصولات پلیمری، با وجود ظرفیت بالای تولید پلی‌اتیلن، کشور با مازاد تقاضا مواجه است. یکی از این مسائل، توسعه نامتوازن زنجیره ارزش است. در واقع بخشی از تولیدات پلی‌اتیلن فقط اشکال ابتدایی پلیمر را در بر می‌گیرد و تولید کامپاندهای پلیمری و محصولات با ارزش افزوده بالاتر در زنجیره ارزش مغفول مانده است.
به‌‌عنوان مثال تعدادی از گریدهای خاص پلی‌اتیلن پزشکی که در ایمپلنت‌های ارتوپدی کاربرد دارد، در داخل کشور تولید نمی‌شود و پلی‌اتیلن‌های وارداتی این دسته از محصولات را شامل می‌شود.
توسعه زنجیره ارزش پلی‌اتیلن باید هدفمند و متناسب با نیاز صنایع پایین‌دست باشد
برای رفع نیاز صنایع پایین‌دست پتروشیمی به پلی‌اتیلن، باید توسعه مبتنی بر احصاء نیاز این صنایع باشد و از توسعه تهاجمی بدون سیاست صنعتی مشخص و صرفاً در راستای افزایش ظرفیت تولید خودداری کرد.
همان‌طور که در قبل نیز اشاره شد، در حال حاضر حدود ۷۰ درصد از پلی‌اتیلن تولیدی کشور صادر می‌شود. این در حالی است که قیمت هر کیلوگرم از پلی‌اتیلن صادراتی نسبت به پلی‌اتیلن وارداتی مقدار کمتری دارد که علت آن صادرات محصولات به صورت نیمه‌خام و واردات محصولات میان‌دست و پایین‌دست است. در صورتی‌که می‌توان از حجم صادرات پلی‌اتیلن کاست و بر توسعه زنجیره ارزش اتیلن مانند تولید پلی‌اتیلن سبک خطی، پلی‌وینیل کلراید و پلی‌استایرن انبساطی که نسبتاً در کشور مغفول مانده‌اند؛ تمرکز کرد.
این اتفاق علاوه بر کمک به مثبت شدن اختلاف ارزش صادرات و واردات هر کیلوگرم از محصولات زنجیره ارزش اتیلن، می‌تواند گام مهمی برای بهبود مدل تأمین موجود باشد.
نقش طرح‌های برنامه هفتم و هشتم صنعت پتروشیمی در توسعه زنجیره ارزش اتیلن
طرح‌های مربوط به زنجیره ارزش اتیلن که در برنامه هفتم توسعه صنعت پتروشیمی آمده، شامل ۲۱ طرح است. اتیلن، اتیلن‌گلایکول، اتیلن‌اکساید، پلی‌اتیلن و پلی‌اتیلن سنگین و متوسط از جمله محصولات تولیدی این طرح‌ها به شمار می‌آید. لازم به‌ذکر است؛ ۹ طرح از این ۲۱ طرح، با ظرفیت ۲.۹ میلیون تن به تولید پلی‌اتیلن سنگین اختصاص یافته که این امر می‌تواند به اشباع تولید پلی‌اتیلن سنگین در کشور منجر شود. این در حالی است که پلی‌اتیلن سبک خطی با وجود بازار و کاربرد بیش‌تر، همچنان جایگاه در خوری از لحاظ حجم تولید در برنامه‌های پیش روی کشور ندارد و تنها یک طرح با ظرفیت سالانه ۳۰ هزار تن در برنامه هشتم توسعه صنعت پتروشیمی برای تولید پلی‌اتیلن سبک خطی تعریف شده است[۵].
نکته قابل توجه این است که در برنامه و سرمایه‌گذاری‌های آتی نیز آن‌گونه که باید، توسعه بر مبنای نیاز صنایع پایین‌دست و بر اساس سیاست صنعتی مشخص، مشهود نیست. بنابراین در چنین شرایطی باز تعریف طرح‌های توسعه زنجیره ارزش با نگاه دستیابی به مدل تأمین مطلوب و استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود کشور، کمک‌کننده خواهد بود.
پی‌نوشت:
[۱] Polyethylene (PE)
[۲] کتاب سال صنعت پتروشیمی ایران، سال ۱۴۰۰
[۳] پایگاه خبری و تحلیلی مسیر اقتصاد؛ شناسه گزارش: ۱۷۸۷۳۵
[۴] بورس کالای ایران
[۵] کتاب سال صنعت پتروشیمی ایران؛ سال ۱۴۰۰
انتهای پیام/ انرژی
