مسیر اقتصاد/ مطابق تعریف سازمان جهانی گمرک (WCO)[۱] و کنوانسیون تجدید نظر شده کیوتو[۲]، گمرک به خدمات دولتی (یا یک دستگاه دولتی ارائه دهنده خدمت) اطلاق میشود که مسئولیت اجرای قوانین گمرکی، وصول عوارض و مالیات، و اجرای سایر قوانین و مقررات مربوط به واردات، صادرات، جابجایی یا نگهداری کالا را بر عهده دارد. از این رو فرایندها، ساختار و عملکرد گمرک تاثیر قابل توجهی بر تجارت هر کشور خواهد داشت.
کشورهای مختلف متناسب با سیاست‌های صنعتی و تجاری و همچنین با توجه به موقعیت اقتصادی و جغرافیایی خود، فرایندها و قواعد مختلفی را در حوزه ورود و خروج کالا وضع نموده و به‌روزرسانی می‌کنند. آشنایی با تجربه فعالیت گمرک در این کشورها در کنار توجه به شرایط اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، می‌تواند نقش موثری در بهبود فرایندهای گمرکی کشور داشته باشد.
بیش از ۷۰ درصد تجارت ایران با سه کشور چین، امارات و ترکیه صورت می‌پذیرد
مطابق آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد تجارت کشور اعم صادرات و واردات، با سه کشور چین، امارات و ترکیه صورت می‌پذیرد. از سوی دیگر تحول در شاخص‌ها و سیاست‌های تجاری و صنعتی سه کشور مذکور در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است. همچنین کشورهای امارات و ترکیه با عنایت به مجاورت با ایران، در برخی از شاخص‌ها و شرایط، دارای موقعیت مشابهی با ایران هستند.
یکی از ضروری‌ترین ابزارها برای بهبود عملکرد و نحوه ارائه خدمات توسط گمرک، سنجش و ارزیابی مستمر عملکرد گمرک‌های کشورها است. مطابق بررسی‌های انجام شده، بانک جهانی و مجمع جهانی اقتصاد شاخص‌هایی را به منظور ارزیابی عملکرد گمرک ارائه نموده‌اند؛ این شاخص‌های بین‌المللی عبارتند از تجارت فرامرزی، توانمندسازی تجارت، عملکرد لجستیک و کارآمدی رویه‌های گمرکی که در این گزارش به معرفی و ارزیابی شاخص تجارت فرامرزی پرداخته میشود.
عملکرد نامساعد گمرک ایران در شاخص «تجارت فرامرزی» در مقایسه با سه کشور چین، امارات و ترکیه
در نماگر تجارت فرامرزی که توسط بانک جهانی منتشر میشود، جزئیاتی از قبیل زمان مورد نیاز برای انجام صادرات و واردات، هزینه و تعداد اسناد مورد نیاز در فرایندهای تجاری ۱۹۰ کشور مورد ارزیابی قرار گرفته است. روند جایگاه و رتبه کشورهای مهم مرتبط با ایران در نماگر تجارت فرامرزی، در قالب نمودار زیر به تصویر کشیده شده است.
بررسی روند رتبه کسب شده در نماگر تجارت فرامرزی گویای این است که ایران در میان ۴ کشور مورد مطالعه، عملکرد نامناسبی را ثبت نموده و بهترین جایگاه ایران در سال ۲۰۰۷ با رتبه ۸۷ است. در سالهای ۲۰۱۶، ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ به ترتیب جایگاه ایران در رتبه‌های ۱۶۷، ۱۷۰ و ۱۶۶ را نشان می‌دهد. بر اساس آمار ارائه شده توسط بانک جهانی در سال ۲۰۲۰ ایران در زمینه نماگر تجارت فرامرزی در جایگاه ۱۲۳ قرار گرفته است.
بالاترین رتبه امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۶ و رتبه ۱۰۱ بوده و بهترین رتبه این کشور مربوط به سال ۲۰۱۱ و قرارگیری در جایگاه سوم رقم خورده است. بر مبنای گزارش سال ۲۰۲۰ این کشور از نظر نماگر تجارت فرامرزی در جایگاه ۹۲ قرار گرفته است. کاهش زمان صادرات و واردات با دیجیتالی کردن کامل گواهی مبدا و گواهی‌های انطباق با قابلیت پوشش چندین محموله، از جمله اقداماتی است که توسط گمرک امارات جهت تسهیل تجارت فرامرزی به کار گرفته شده است.
در رابطه با چین بهترین رتبه کسب شده مربوط به سال ۲۰۰۷ است که این کشور موفق شد جایگاه ۴۴ را به دست آورد و بدترین جایگاه، رتبه ۹۸ در سال ۲۰۱۵ است؛ اما طبق گزارش منتشر شده توسط بانک جهانی در سال ۲۰۲۰ چین در جایگاه ۵۰ دنیا قرار گرفته است. این کشور برای بهبود شاخص تجارت فرامرزی اقداماتی از قبیل ارتقای زیرساخت‌های بندری، بهینه‌سازی مدیریت گمرکی و انتشار جدول هزینه‌ها را اتخاذ کرده است.
ترکیه نیز از نظر نماگر تجارت فرامرزی بهترین عملکرد خود را در سال ۲۰۱۹ با کسب رتبه ۴۲ و بدترین عملکرد خود را در سال ۲۰۱۵ و قرار گرفتن در جایگاه ۹۰ رقم زده است. این کشور از سوی بانک جهانی در سال ۲۰۲۰ در رده ۴۴ دنیا قرار گرفته است.
زمان تشریفات تجاری ایران نسبت به کشورهای طرف تجاری به طور قابل توجهی بالاتر است
جزئیات مربوط به زمان و هزینه صادرات و واردات ثبت شده در زیرشاخص تجارت فرامرزی شامل انطباق اسنادی و انطباق مرزی (بازرسی‌های کالا در مرزها) در قالب جدول زیر ارائه شده است.
همانطور که در جدول فوق مشاهده میشود، جهت ارزیابی و اسنادی و فیزیکی صادرات در ایران باید جمعا ۱۳۴ ساعت زمان صرف شود. در رابطه با واردات نیز مجموعا ۱۸۱ ساعت در سال ۲۰۲۰ ثبت شده است که نشان می‌دهد زمان مورد نیاز برای انجام تشریفات صادرات و واردات در ایران نسبت به کشورهای چین، امارات و ترکیه به طور قابل توجهی بالاتر است. موضوعی که به وضوح در کسب نمره ۶۶.۲ و قرارگیری در رتبه ۱۲۳ در میان ۱۹۰ کشور دنیا از عملکرد گمرک ایران انعکاس یافته است.
در بخش هزینه نیز مجموع هزینه صادرات در امارات برحسب انطباق اسناد و مرز ۶۰۲ دلار، در ایران ۴۷۵ دلار، چین ۳۲۹.۸ دلار و ترکیه ۳۹۳ دلار ثبت شده است. بنابراین ملاحظه میشود که تشریفات صادرات در امارات بیشترین هزینه و در چین کمترین هزینه را به همراه دارد.
در رابطه با هزینه واردات بر اساس انطباق اسناد و انطباق مرز نیز مجموعا در امارات ۸۳۶ دلار، ایران ۷۵۰ دلار، چین ۳۱۸.۵ دلار و ترکیه ۱۰۱ دلار مورد نیاز است. ملاحظه میشود که در بین کشورهای مورد مطالعه تشریفات واردات در امارات بیشترین هزینه و در ترکیه کمترین هزینه را به همراه دارد.
منبع: مرکز پژوهشهای مجلس، مطالعه تطبیقی و بررسی فرایندها، ساختار و عملکرد گمرک در کشورهای چین، ترکیه و امارات، ۲۵۶۲
پی‌نوشت:
[۱] GLOSSARY OF INTERNATIONAL CUSTOMS TERMS, World Customs Organization (WCO), 2018.
[۲] Revised KYOTO Convention.
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
