مسیر اقتصاد/ وینیل کلراید[۱]، یکی از محصولات زنجیره ارزش اتیلن و یک گاز با بوی شیرین، بی‌رنگ، سمی، قابل اشتعال و سرطان‌زا است. قبل از دهه ۱۹۷۰، وینیل کلراید به عنوان پیشرانه آئروسل و مبّرد استفاده می‌شد؛ اما در حال حاضر، به صورت عمده برای تولید پلی‌وینیل کلراید[۲] به کار می‌رود.
پلی‌وینیل کلراید (PVC)، پلیمری پرکاربرد در صنعت ساختمان‌سازی
پلی‌وینیل کلراید در میان بیست محصول برتر پتروشیمی از نظر میزان تولید قرار دارد. این ماده یک پلیمر ترموپلاستیک پرکاربرد و اقتصادی است. این پلیمر ویژگی‌هایی همچون مقاومت در برابر آتش، مقاومت الکتریکی، مقاومت در برابر آب و رطوبت، و مقاومت در برابر حرارت دارد. همچنین این قابلیت را دارد که فشار و آسیب را تحمل کند و در عین حال در مقیاس وزنی کم و سبک باشد. به دلیل این ویژگی‌ها، پلی وینیل کلراید در صنعت ساختمان از جمله نرده‌ها، درب و پنجره و کفپوش استفاده می‌شود.
به صورت کلی دو تکنیک پلیمریزاسیون سوسپانسیونی و پلیمریزاسیون امولسیونی با خوراک اتیلن و کلر حاصله از نمک طعام برای تولید پلی‌وینیل کلراید استفاده می‌شود. این ماده در ابتدا به صورت یک پودر سفید تولید شده و بر اساس نوع کاربرد بعدی فرآیندهای اضافی بر روی آن انجام می‌شود. به عنوان مثال در مواردی که نیاز به انعطاف باشد باید به آن نرم‌کننده[۳] اضافه شود.
۴۰ درصد از پلی‌وینیل کلراید تولید شده در جهان در صنایع تولید لوله مصرف می‌شود
پلی‌وینیل کلراید نسبت به سایر پلیمرها مقرون به صرفه بوده و در صنایع مختلفی به کار می‌رود. بر اساس صنعت مصرف‌کننده نهایی، بازار جهانی پلی‌وینیل کلراید به دسته‌های مختلفی از جمله لوله و اتصالات، پروفیل‌ها و لوله‌ها، فیلم‌ها و ورق‌ها، بطری‌ها، سیم‌ها و کابل‌ها و غیره تقسیم می‌شود. همانطور که در نمودار زیر نشان داده شده است، بیشترین سهم بازار این پلیمر به لوله و اتصالات اختصاص دارد و حدود ۴۰ درصد از بازار کل پلی‌وینیل کلراید را در سال ۲۰۲۲ تشکیل می‌دهد.
پلی‌وینیل کلراید استحکام بالاتری نسبت به پلی‌اتیلن ترفتالات دارد و می‌تواند در صنعت بسته‌بندی کاربرد مناسب‌تری داشته باشد. از این پلیمر در صنایع بسته‌بندی مواد غذایی، لوازم آرایشی و بهداشتی، لوازم پزشکی، صنعت نساجی و چرم مصنوعی استفاده می‌شود.متناسب با افزایش میزان تقاضای این پلیمر در صنایع مختلف، میزان تولید آن نیز رشد خواهد داشت. در سال ۲۰۲۲، میزان تولید پلی‌وینیل کلراید در حدود ۴۴.۵ میلیون تن بوده است و پیش‌بینی می‌شود این میزان با نرخ رشد ترکیبی ۴.۷۷ درصد رشد کند و تا سال ۲۰۳۲، به ۶۵ میلیون تن در سال برسد.
در شرایط رشد بازار جهانی، ایران یک واردکننده پلی‌وینیل کلراید است
پلی‌وینیل کلراید یکی از قدیمی ترین پلیمرهای جهان است و تکنولوژی‌های تولید این ماده به دهه ۱۹۶۰ میلادی باز می‌گردد. در شرایطی که ایران یک تولیدکننده بزرگ اتیلن بوده است، ظرفیت تولید این ماده را توسعه نداده و بر اساس نمودار زیر، به یک وارد کننده پلی‌وینیل کلراید تبدیل شده است. کشورهای چین، امارات، کره جنوبی و ترکیه اصلی ترین مبادی واردات این پلیمر به ایران هستند. این کشورها با وجود اینکه خود منابعی برای تولید نفت و گاز ندارند، حجم بالایی برای تولید پلی‌وینیل کلراید ایجاد کرده‌اند.
افزایش تولید پلی وینیل کلراید باید با رویکرد سیاست صنعتی باشد
با وجود ظرفیت بالای تولید اتیلن در کشور، تاکنون برنامه ریزی مناسبی برای افزایش تولید پلی وینیل کلراید صورت نگرفته و عمده اتیلن کشور به تولید پلی اتیلن‌ها اختصاص پیدا کرده است. در حال حاضر پلی وینیل کلراید تنها در دو پتروشیمی بندر امام و هگمتانه تولید می‌شود.
با توجه به وجود بازارهای جهانی و حجم بالای واردات، افزایش تولید پلی وینیل کلراید در کشور ضرورت پیدا می‌کند و بهتر است که طرح‌های تولید اتیلن که در سال‌های آتی به بهره‌برداری خواهند رسید، مقداری از محصولات خود را به تولید پلی‌وینیل کلراید اختصاص دهند.
البته توسعه صنایع پایین دستی و تولیدکنندگان محصولات نهایی نیز باید مورد توجه قرار بگیرد. به صورت کلی، توسعه صنعت پتروشیمی بدون توسعه صنایع پایین دستی، راهبرد صحیحی نیست. در واقع، باید همراه با توسعه صنعت پتروشیمی و افزایش تولید پلی‌وینیل کلراید صنایعی مانند تولید لوله و اتصالات در کشور توسعه پیدا کرده و از پلی‌وینیل کلراید برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالا استفاده کند. یعنی باید یک سیاست صنعتی در کشور تعیین شود که ابتدا صنایع پایین دستی رشد کنند و درکنار آن تولید محصولات پتروشیمی افزایش پیدا کند. این موضوع هم موجب رشد صنعت و اشتغال‌زایی حقیقی و هم موجب ایجاد ارزش افزوده بیشتری می‌شود.
منبع: گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «ارزیابی الگوی توسعه زنجیره ارزش اتیلن و بوتادین در ایران»
پی‌نوشت:
[۱] Vinyl chloride
[۲] Poly Vinyl chloride: (PVC)
[۳] Plasticizers
انتهای پیام/ انرژی
