مسیر اقتصاد/ میزان تولید پلی‌اتیلن ترفتالات در کشور کمتر از نیاز داخلی است. همچنین، فرصت بالایی برای صادرات این محصول به بازارهای جهانی و ایجاد ارزش افزوده وجود دارد که مغفول مانده است. به همین دلیل توسعه و افزایش تولید این محصول در کشور ضرورت دارد.
وضعیت پلی‌اتیلن ترفتالات ایران؛ کمبود عرضه و سهم ناچیز از بازار صادراتی
پلی‌اتیلن ترفتالات[۱] که به اختصار با PET نشان داده می‌شود، یک پلیمر شفاف است که در صنعت نساجی به عنوان الیاف برای تولید نخ و پارچه و در صنعت بسته‌بندی برای تولید بطری انواع نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود.
مطابق نمودار زیر، میزان تولید جهانی پلی‌اتیلن ترفتالات در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۴.۴ میلیون‌تن بود و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۲ با یک نرخ رشد پایدار در حدود ۵.۶ درصد افزایش یابد و به ۲۵ میلیون تن در سال برسد. ارزش بازار جهانی پلی‌اتیلن ترفتالات در سال ۲۰۲۲ هم ۳۰.۳ میلیارد دلار ارزش‌گذاری شد و پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۲ به ۵۴.۴ میلیارد دلار برسد.
در این شرایط نه‌تنها سهم ایران از بازار صادراتی این محصول ناچیز بوده، بلکه تولید این پلیمر در کشور کمتر از نیاز داخلی است. تنها پتروشیمی تولیدکننده پلی‌اتیلن ترفتالات، یعنی پتروشیمی تندگویان در حدود ۳۳۰ هزارتن گرید الیاف و به همین میزان گرید بطری تولید می‌کند. این میزان بسیار کمتر از نیاز داخلی است و موجب ایجاد رقابت شدید در بورس کالا می‌شود. به عنوان نمونه، درصد رقابت نسبت به قیمت در تاریخ ۱۳ دی ۱۴۰۲ برای پلی‌اتیلن ترفتالات گرید نساجی ۱۶۸ درصد و پلی‌اتیلن ترفتالات گرید بطری ۹۰ درصد بوده است.
۶۰۰ هزارتن اتیلن‌گلایکول صادراتی می‌تواند صرف تولید پلی‌اتیلن ترفتالات شود
در نتیجه روند افزایشی تقاضای این پلیمر در صنایع داخلی و خارجی موجب می‌شود تا تولید پلی‌اتیلن ترفتالات در کشور ضرورت پیدا کند. اما توسعه و افزایش تولید این ماده به سادگی صورت نمی‌پذیرد و نیازمند تأمین خوراک پایدار، تأمین لایسنس و تأمین مالی است.
به صورت کلی، پلی‌اتیلن ترفتالات از واکنش ترفتالیک اسید خالص[۲] و اتیلن‌گلایکول تولید می‌شود. این فرآیند در شکل زیر نشان داده شده است. اتیلن‌گلایکول، یک محصول از زنجیره اتیلن است که بیش از نیاز داخلی تولید می‌شود و مشکلی برای تأمین آن وجود ندارد. سالانه بیش از ۶۰۰ هزارتن از این محصول به شکل خام صادر می‌شود که می‌تواند به تولید پلی‌اتیلن ترفتالات اختصاص پیدا کند. در نتیجه می‌توان گفت که مسئله اصلی در تأمین خوراک پایدار برای تولید پلی‌اتیلن ترفتالات، تأمین ترفتالیک اسید خالص است. در حال حاضر، پتروشیمی تندگویان تنها تولیدکننده ترفتالیک اسید خالص کشور است و همین موضوع موجب شده است که تولید پلی‌اتیلن ترفتالات در انحصار این شرکت باشد.
صادرات ۵۷۰ هزارتنی پارازایلن کشور؛ مشکلی برای تأمین مواد اولیه پایدار نیست
تولید ترفتالیک اسید خالص هم نیازمند تأمین پایدار خوراک پارازایلن است. پارازایلن یک ماده پایه آروماتیک است و ۹۸ درصد از پارازیلن تولید شده در جهان صرف تولید ترفتالیک اسید خالص می‌شود. برای تولید پارازایلن در کشور، ۴ واحد آروماتیکی نوری، بوعلی، بندر امام و اصفهان تأسیس شده اند. پتروشیمی نوری با ۷۵۰ هزار تن در سال و بوعلی با ۴۰۰ هزارتن در سال، بزرگترین واحدهای تولیدکننده پارازایلن کشور هستند.
مطابق نمودار زیر، در حال حاضر پارازیلن یک محصول صادراتی برای ایران محسوب می‌شود و صادرات آن در سال ۱۴۰۱، معادل ۵۷۰ هزارتن به ارزش ۲۷۴ میلیون دلار بوده است. این موضوع در حالی است که پتروشیمی‌های تولیدکننده پارازایلن، یعنی پتروشیمی نوری، بوعلی و بندر امام، به علت کمبود خوراک، بسیار کمتر از ظرفیت اسمی محصول تولید می‌کنند.
در واقع، می‌توان گفت که اگر خوراک پتروشیمی‌های آروماتیکی کشور تأمین شود، مشکلی برای تأمین پارازایلن مورد نیاز واحدهای ترفتالیک اسید خالص و در نهایت واحدهای تولیدکننده پلی‌اتیلن ترفتالات وجود نخواهد داشت.
مسئله اصلی کمبود تولید پلی‌اتیلن ترفتالات در کشور چیست؟
تحلیل بازارهای جهانی نشان می‌دهد متناسب با روند افزایشی عرضه پارازایلن در جهان، قیمت جهانی این محصول روند کاهشی خواهد داشت و واحدهای پایین دستی در صورت نیاز می‌توانند پارازایلن را از طریق واردات تأمین کنند. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که مسئله اصلی تولید پلی‌اتیلن ترفتالات در کشور تأمین خوراک نیست بلکه نیازمند تعریف طرح‌های چابک با تأمین مالی و لایسنس مناسب است.
در شرایطی که نیاز سالانه کشور به پلی اتیلن ترفتالات در حدود ۱.۵ میلیون تن تخمین زده می‌شود، طرح‌های توسعه و افزایش تولید این پلیمر چابکی لازم را ندارند. طرح فرسا شیمی با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن در سال، از سال ۱۳۹۸ تاکنون تنها ۴ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و زمان بهره‌برداری آن مشخص نیست.
طرح پتروشیمی بعثت کردستان هم که برای سال ۱۴۰۶، با ظرفیت ۹۴۰ هزارتن در سال برنامه ریزی شده است، هنوز مراحل اجرایی را آغاز نکرده است. اگر این دو طرح در زمان مناسب به بهره‌برداری برسند، تنها می‌توانند نیاز داخلی فعلی را پاسخ دهند و همچنان بازارهای صادراتی و توسعه صنایع پایین‌دستی یعنی صنایع بسته‌بندی و نساجی مغفول خواهد ماند.
منابع:
گزارش پژوهشی اندیشکده اقتصاد مقاومتی با موضوع «ارزیابی الگوی توسعه زنجیره ارزش بنزن، تولوئن و زایلن‌ها در ایران»
وبسایت ویکی پلاست؛ کد خبری: ۱۸۵۶۹
پی‌نوشت:
[۱] polyethylene terephthalate
[۲] PTA
انتهای پیام/ انرژی
