به گزارش مسیر اقتصاد در اوایل دسامبر ۲۰۲۳، عشق آباد میزبان کمیسیون بین دولتی ترکمنستان-ترکیه در زمینه همکاری اقتصادی با نمایندگان ترکیه بود تا در مورد تحویل احتمالی گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران مذاکره شود. روابط چند صد ساله ایران و ترکمنستان زمینه را برای همکاری طولانی مدت و سودآور بین این دو کشور فراهم می‌کند. در این مدت، دستیابی به توافق بر سر انتقال انرژی نه تنها روابط دوجانبه، بلکه نقش تهران را به عنوان یک گره منطقه‌ای حیاتی و استراتژیک در چشم انداز انرژی تقویت می‌کند.
نقش سوآپ انرژی در روابط تجاری ایران و ترکمنستان
مسائل مربوط به صادرات گاز ترکمنستان به ترکیه اخیرا در دیدار سردار بردی محمداف و رجب طیب اردوغان روسای جمهور ترکمنستان و ترکیه در آنکارا مورد بررسی قرار گرفت. اهمیت انتقال گاز به ترکیه از طریق دریای خزر واکاوی و بر اهمیت همکاری عشق آباد و آنکارا با آذربایجان متصل به دریای خزر و مرز مشترک با ایران، تاکید شد. البته در جلسه اخیر دسامبر، ترکمنستان تمایل خود به افزایش صادرات گاز طبیعی به ترکیه، با بهره‌گیری از ظرفیت خط لوله کرپچه-کردکوی را اعلام کرد. این پیشنهاد به نوعی در راستای توافقنامه سوآپ گاز موجود بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان است که براساس آن ایران ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان را در ازای حجم مشابهی به آذربایجان عرضه می‌کند.
اخیرا نیز مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، مجید چگنی، از افزایش حجم گاز دریافتی از ترکمنستان به ۱۰ میلیون مترمکعب در آگوست ۲۰۲۳ خبر داد. علاوه بر این، سفیر ایران در ترکمنستان، غلام عباس ارباب خالص، پتانسیل افزایش عرضه سوآپ از ترکمنستان به ۲۰ میلیون مترمکعب در روز را اعلام و بر علاقه ایران و ترکمنستان به تقویت مشارکت در بخش گاز تاکید کرد. در مجموع، همکاری‌های احتمالی ایران و ترکمنستان از طریق تسهیل ترانزیت گاز، راهبردی فراتر از روابط دوجانبه است و بازیگران منطقه‌ای متعددی را برای شکل‌دهی به پویایی انرژی در منطقه خزر و به سمت ترکیه جذب می‌کند.
بهره‌گیری از ظرفیت سازمان اکو در روابط ایران و ترکمنستان
سیاست منطقه‌گرایی ایران نشان‌دهنده رویکرد استراتژیک آن برای تقویت اتحادها و نفوذ در مناطق همسایه‌اش است. ایران با تمرکز بر تقویت روابط و مشارکت‌های نزدیک‌تر، به‌ویژه در غرب آسیا و آسیای مرکزی، به دنبال تقویت ثبات منطقه‌ای و در عین حال تاکید بر اهمیت ژئوپلیتیکی خود است. به طور همزمان، سیاست «نگاه به شرق» آن بر محور تعامل با کشورهای آسیایی به ویژه چین و روسیه و جمهوری‌های آسیای مرکزی، در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و استراتژیک تأکید می‌کند. هدف این رویکرد تنوع بخشیدن به روابط بین‌المللی ایران، بهره‌گیری از مزایای اقتصادی بالقوه و حمایت ژئوپلیتیکی قدرت‌های شرقی، ایجاد چشم‌انداز سیاست خارجی متعادل‌تر و همه‌جانبه‌تر است. در این میان، ترکمنستان و ایران تلاش‌های مشترک بسیاری در بخش‌های مختلف را تجربه کرده‌اند. در این راستا، یکی از ابتکارات مهم شامل توسعه کریدور راه آهن قزاقستان، ترکمنستان و ایران است که اتصال منطقه‌ای را تقویت می‌کند. این کریدور تجارت را تسهیل و نقشی اساسی در تقویت ثبات و رفاه در منطقه ایفا می‌کند.
در میان سازمان‌های مهم مانند سازمان همکاری اقتصادی (ECO) در افزایش مشارکت بین تهران و ترکمسنتان کمک می‌کنند. اکو یک سازمان سیاسی و اقتصادی بین‌دولتی اوراسیا بوده که در سال ۱۹۸۴ توسط ایران، پاکستان و ترکیه در تهران تأسیس شد. این پلت فرم بستر مذاکره در مورد راه‌های بهبود توسعه، ارتقای تجارت و فرصت‌های سرمایه گذاری را فراهم می‌کند. همچنین، هدف ECO ایجاد بازار واحد برای کالاها و خدمات است. دبیرخانه و بخش فرهنگی اکو در ایران، دفتر اقتصادی آن در ترکیه و دفتر علمی آن در پاکستان است. در واقع، «هویت مشترک اسلامی» شامل هر دو مذهب شیعه و سنی، همراه با پیوندهای تاریخی به طور بالقوه می‌تواند همکاری و درک متقابل را در مقایسه با کشورهای غرب تسهیل کند.
اهمیت میراث مشترک و پیوندهای تاریخی
در روابط ایران و ترکمنستان نباید اهمیت میراث فرهنگی مشترک و پیوندهای تاریخی نادیده گرفته شود. این عامل در موارد مختلفی از جمله ارتباط روسیه با کشورهای برآمده از فروپاشی شوروی و روابط کشورهای جنوب اروپا با کشورهای آفریقایی دریای مدیترانه مشهود بوده است. به همین ترتیب، روابط ایران با منطقه قفقاز، خاورمیانه و آسیای مرکزی بر تأثیر آشنایی فرهنگی و پیوندهای تاریخی در شکل‌دهی به تلاش‌های مشارکتی تأکید می‌کند. در این میان، پیوندهای زبانی همچنان تاثیرگذار است. چندین زبان و گویش ایرانی که قبلاً به عنوان زبان مشترک در سراسر مناطق آسیای مرکزی عمل می‌کردند، همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند یا آثار قابل‌توجهی بر بنیان زبانی این منطقه بر جای گذاشته‌اند. زبان سغدی، متلق به شرق ایران است که عمدتاً در منطقه آسیای مرکزی سغد شامل ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان استفاده می‌شود و شهرهایی مانند سمرقند، پنج‌کند، فرغانه، خجند، و بخارا، حتی در بخشی از چین باستان نمونه این مورد است.
در مورد ترکمنستان نیز می‌توان به زبان خوارزمی اشاره کرد که در خوارزم، منطقه بزرگ در دلتای رودخانه آمودریا در غرب آسیای مرکزی، صحبت می‌شود. امروزه خوارزم بین ازبکستان و ترکمنستان تقسیم می‌شود. هرچند که برخی از اقوام ترکمنستان با زبان فارسی به ویژه در اطراف عشق آباد و مرو آشنا هستند، در داخل ایران نیز اقوام با زبان مشترک ترکمن‌ها وجود دارد. گروه قومی ترکمن، عمدتاً در مناطق شمال شرقی ایران و در امتداد ساحل شرقی دریای خزر و مرز جنوبی در کنار ترکمنستان ساکن هستند.
اهمیت راهبردی روابط تهران -عشق آباد
در حال حاضر، ایران نقش محوری در اتصال جمهوری‌های آسیای مرکزی به خلیج فارس دارد و عملی‌ترین مسیر زمینی را برای اتصال قفقاز و ترکیه ایجاد می‌کند. در این میان، مجاورت جغرافیایی، نیازهای استراتژیک، نقش واسطه‌ای ایران، محدودیت‌های ناشی از مرزهای آبی و جغرافیای محصور ترکمنستان در مجموع محیط مساعدی را برای همکاری تهران و عشق آباد تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، ترکمنستان به عنوان دروازه دسترسی ایران به بازار آسیای مرکزی اهمیت زیادی دارد. پس از اعلام استقلال ترکمنستان، جمهوری اسلامی ایران به سرعت سفارت خود را در پایتخت ترکمنستان تأسیس و تعمیق روابط دوجانبه تأکید کرد. حضور جمعیت قابل توجهی از ایرانیان ترکمن در نزدیکی مرزهای مشترک و پیوندهای فرهنگی غنی از زبان‌ها، ادیان و سنت‌ها نقش استراتژیک دیپلماتیک دارد.
باوجود اصطحکاک بین تهران و آنکارا یا تهران و باکو، موقعیت استراتژیک جغرافیایی ایران، همراه با احیای دیپلماسی ایران با محوریت کشورهای همسایه، راه را برای گسترش نقش ایران در بازار اوراسیا و توسعه کریدورهای ترانزیتی هموار کرده است. بطوریکه کریدور شمال-جنوب (INSTC) به افزایش همکاری تهران- باکو در منطقه خزر کمک کرده و انتقال برنامه ریزی شده گاز از ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران در همین راستاست. با در نظر گرفتن این موضوع، توافق پیشنهادی ایران، ترکمنستان و ترکیه، تعجب‌آور نیست. با این حال، اگر ترکمنستان از مسیر ترانزیتی و بنادر ایران استفاده کند، این تصمیم می‌تواند به طور بالقوه بر کریدور میانی تأثیر بگذارد.
منبع: اوراسیا اسپیشیل
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
