به گزارش مسیر اقتصاد طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی از تجارت خارجی ایران در سال ۱۳۹۵ میزان صادرات کالاهای غیرنفتی با احتساب میعانات گازی با ۳.۵ درصد افزایش به ۴۳.۹ میلیارد دلار رسیده است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت با افزایش ۵.۲ درصدی به ۴۳.۷ میلیارد دلار رسیده است. به این ترتیب میزان تراز تجاری کشور در این مدت ۲۴۰ میلیون دلار بوده است و نشان از مثبت بودن تراز تجاری کشور برای دومین سال پیاپی دارد.
اما در خصوص این تراز تجاری مثبت سئوالات و ابهاماتی وجود دارد که برای روشن شدن جنبه‌های مثبت بودن تراز تجاری کشور، لازم است به آن‌ها پاسخ داده شود.
این ابهامات به طور کلی دو دسته هستند. دسته اول ابهامات آماری است که به عدم شفافیت برخی موارد مربوط میشود؛ و دسته دوم ابهامات مبنایی و بنیادینی است که در ماهیت تجارت خارجی کشور وجود دارد.
در ادامه به بررسی این ابهامات و سئوالات پرداخته میشود:
ابهامات آماری
۱- اضافه شدن آمار گاز طبیعی به لیست صادرات
در آمار تجارت خارجی سال جاری، بخش جدیدی تحت عنوان «گاز طبیعی مایع شده» به آمار جزئیات صادارت کشور اضافه شده است. تا پیش از این وقتی از صادرات غیرنفتی کشور سخن به میان می‌آمد، منظور صادرات آن دسته از محصولاتی بود که مستقل از نفت و گاز خام و محصولات ابتدایی حاصل از آن‌ها هستند. اما به نظر میرسد در حال حاضر منظور از صادرات غیرنفتی، در واقع تمامی کالاهای صادراتی ایران به استثناء «نفت خام» است که حتی گاز طبیعی را نیز شامل میشود.
۲- خارج شدن آمار گاز طبیعی و بنزین از لیست واردات
در آمار منتشر شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی، نبود محصولاتی که به وضوح جزء کالاهای وارداتی ایران هستند، سئوالاتی را در ذهن کارشناسان تجارت خارجی ایجاد کرده است. با وجود اینکه در آمار صادرات غیرنفتی محصولاتی مانند «گاز طبیعی»، «میعانات گازی»، «بنزین» و «فرآورده‌های ابتدایی از نفت خام» آورده شده اما در آمار واردات کشور، از گزارش محصولاتی چون «گاز طبیعی»، «بنزین» و دیگر محصولات مشابه آن پرهیز شده است. اضافه شدن آمار این دست از کالاهای وارداتی به آمار واردات گزارش شده، بیشتر بودن صادرات «غیرنفتی» از کل واردات کشور را با چالش مواجه خواهد کرد.
ابهامات مبنایی
۱- بخش وسیعی از صادرات غیرنفتی کشور وابسته به نفت است
نگاهی به فهرست محصولات صادراتی کشور نشان می‌دهد بخش بسیار زیادی از صادرات «غیرنفتی» کشور را محصولاتی چون «میعانات گازی»، «گاز طبیعی و گازهای نفتی مایع شده»، «فرآورده‌های ابتدایی نفت خام»، «محصولات ابتدایی و مواد اولیه پتروشیمی مانند پلی اتیلن»، «قیرنفت» و دیگر محصولات ابتدایی و فرآوری نشده از نفت و گاز تشکیل داده‌اند. این مسئله نشان از آن دارد که در عمل بخش زیادی از صادرات «غیرنفتی» ایران، رنگ و بوی نفت و گاز دارد که تلاش چندانی برای فرآوری آن‌ها انجام نگرفته است.
۲- بالا بودن سهم خام فروشی در صادرات غیرنفتی
طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی درحالیکه در سال گذشته میزان صادرات غیرنفتی کشور تنها ۲۴۰ میلیون دلار از میزان واردات بیشتر بوده، اما از نظر وزنی میزان صادرات ایران نزدیک به ۱۳۰ میلیون تن بوده درحالیکه میزان واردات تنها ۳۳ میلیون تن بوده است. این بدان معنی است که کالاهای وارداتی به طور میانگین ۴ برابر کالاهای صادراتی قیمت داشته‌اند.
این مسئله نشان از پایین بودن ارزش کالاهای صادراتی در مقایسه با محصولات وارداتی دارد. سهم بالای محصولات کم فرآوری شده نفتی، سنگ آهن خام، سیمان، دیگر سنگ‌های معدنی و فولاد خام از محصولات صادراتی، موجب شده است قیمت میانگین صادرات غیرنفتی ایران در مقایسه با محصولات وارداتی بسیار کمتر باشد و در عمل بخش زیادی از صادرات کشور خامفروشی منابع خدادادی بوده است.
۳- عقب ماندن از برنامه‌های صادراتی
بر اساس سند چشم انداز، صادرات غیرنفتی کشور باید تا سال ۱۴۰۴ به ۲۰۰ میلیارد دلار در سال برسد. در همین راستا در ابتدای سال ۱۳۹۴ عنوان شد که هدفگذاری صادرات غیرنفتی برای این سال ۶۱ میلیارد دلار است، اما در این سال تنها ۷۰ درصد میزان هدفگذاری شده یعنی ۴۲ میلیارد دلار محقق شد.
به دلیل عملکرد بسیار پایین تر از انتظار صادرات غیرنفتی در سال ۱۳۹۴، در سال ۱۳۹۵ هدفگذاری صادرات غیرنفتی نه تنها افزایش نیافت، بلکه ۱۰ میلیارد دلار کاهش یافت و ۵۰ میلیارد دلار در نظر گرفته شد. با اینحال عملکرد صادراتی سال گذشته از تحقق این هدفگذاری کاهش یافته نیز عاجز بود و در عمل میزان صادرات غیرنفتی کمتر از ۴۴ میلیارد دلار بوده است.
در چنین شرایطی برای تحقق اهداف سند چشم انداز ۱۴۰۴، صادرات غیر نفتی کشور باید در عرض ۹ سال بیش از ۵ برابر شود که تحقق آن با چالش مواجه است.
به عنوان جمع بندی باید گفت که مثبت بودن تراز تجارت خارجی کشور، امری قابل تحسین است اما اولا لازم است در این زمینه به ابهامات موجود پاسخ داده شود و دوما لازم است توجه شود افزایش کیفیت محصولات صادراتی کشور در مقایسه با مثبت بودن تراز تجارت خارجی از اولویت بیشتری برخوردار است.
ممنون از شفاف سازی.
کار از ابهام گذشته و به #آمار_سازی رسیده!!!
یک وقتی برداشت نشه که کسی دروغ میگه بلکه باید گفت همه ی راست را نمیگن.
گفتند راستگویان نه صادقان !