مسیر اقتصاد/ رویکرد توسعه پالایشگاه و زنجیره ارزش نفت به جای خام‌فروشی، موجب ایجاد ارزش افزوده و رونق صنایع مرتبط با آن، پاسخگویی به نیاز بازار داخل، اشتغال‌زایی مستقیم و غیر‌مستقیم می‌شود و به علت معاملات خرد و متنوع و غیر قابل رصد از منظر فنی، امکان فروش و بازاریابی آن در شرایط تحریم و غیرتحریم راحت‌تر از نفت خام است و عملاً قابل تحریم نیست. بنابراین تغییر رویکرد از خام فروشی به توسعه پالایشگاه‌ها و زنجیره ارزش نفت بر هیچ کس پوشیده نبوده و کاملاً ضروری، راهبردی و آینده نگرانه است.
در این راستا کشور در سال‌های اخیر و به‌خصوص در شرایط تحریم فروش نفت خام همواره به دنبال افزایش ظرفیت پالایشی و توسعه پالایشگاه‌ها بوده است؛ به طوری‌که در دولت‌های نهم تا دوازدهم ۳۰ طرح پالایشی در کشور تعریف شد. از این تعداد ۲۵ طرح مربوط به احداث پالایشگاه با خوراک «نفت خام» و ۵ طرح برای احداث پالایشگاه با خوراک «میعانات گازی» است. مجموع خوراک مورد نیاز این طرح‌ها، ۴.۳ میلیون بشکه در روز و حجم سرمایهگذاری حدود ۹۰ میلیارد دلار برآورد شده است. اما تاکنون هیچ یک از این طرح‌ها بنابر دلایل ذیل به بهره‌برداری نرسیده‌اند.
- نبود الگوی تأمین مالی مشخص
- بالا بودن هزینه‌های سرمایهگذاری صنعت پالایش
- پایین بودن نرخ بازگشت سرمایه پالایشگاههای نسل اول و دوم
- عدم جذابیت سرمایهگذاری برای بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی
- تأمین لایسنس و تجهیزات جدید
- کمبود خوراک میعانات گازی
- عدم صدور مجوز‌های لازم توسط دستگاه‌های ذی ربط
در ادامه مهم‌ترین دلایل عدم توسعه صنعت پالایش تشریح خواهند شد.
نبود الگوی تأمین مالی، مانعی برای ساخت پالایشگاه در کشور
در میان نکات فوق مسئله الگوی تأمین مالی پاشنه آشیل بسیاری از طرح‌ها در صنایع مختلف است. اما این مسئله در صنعت پالایش به دلایلی همچون بالابودن هزینه‌های سرمایهگذاری نسبت به سایر صنایع و عدم جذابیت سرمایهگذاری به سبب ثابت ماندن الگوی توسعه پالایشگاه‌ها در کشور (احداث پالایشگاههای با ضریب پیچیدگی پایین) نقش پررنگ‌تری را داشته است.
در این راستا تغییر روند توسعه پالایشگاه با استفاده از لایسنسها و فناوری‌های روز به منظور متنوع کردن سبد محصولات پالایشگاهی از جمله راهکار‌هایی است که می‌تواند منجر به افزایش نرخ بازگشت سرمایه و در نهایت افزایش تمایل بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی به منظور تأمین مالی و مشارکت در احداث طرح‌های پالایشگاه‌ها شود.
در واقع تنوع سبد محصولات پالایشگاهی در کنار مطابقت فرآورده‌های نفتی با بازار فروش سبب شده تا ریسک و ضرر واحد‌های پالایشگاهی کاهش یابد و در عمل یکی از مشوق‌های سرمایهگذاری در طرح‌های پالایشی به حساب آید. چراکه به طور کلی رفتار حاشیه سود صنایع پالایشی در واکنش به تغییرات قیمت نفت خام بر اساس شرایط بازار محصولات، نوع خوراک و الگوی پالایشی متفاوت است ولی به عنوان یک اصل کلی، تأثیر‌پذیری یک واحد پالایشگاهی با ضریب پیچیدگی نلسون بالا از تغییرات قیمت نفت خام به دلیل تنوع در سبد محصولات تولیدی، کمتر از پالایشگاههای با ضریب پیچیدگی پایین است. به همین علت باید در توسعه پالایشگاه‌ها با هر ظرفیت و مقیاسی، افزایش ضریب پیچیدگی و تنوع سبد محصولات در اولویت قرار گیرد.
دسترسی به لایسنسها و تجهیزات جدید؛ لازمه افزایش بازدهی اقتصادی طرح‌ها
تأمین لایسنس و تجهیزات جدید برای طرح‌های پالایشگاهی و پتروشیمی با توجه به شرایط تحریمی کشور زمان‌بر بوده و حتی در مواردی هم ممکن است دسترسی به لایسنس و تجهیزات صورت نپذیرد. بنابراین این مسئله علاوه بر افزایش مدت زمان بهره‌برداری از طرح‌ها، سبب کاهش نرخ بازدهی داخلی هم خواهد شد. همچنین این مسئله بسته به مدت زمان تأخیر و شرایط حاکم حتی؛ ممکن است طرح را از بازدهی اقتصادی خارج کند. بنابراین باید علاوه بر به‌کارگیری راهکارهای تأمین لایسنس و تجهیزات جدید اقداماتی همچون استفاده از لایسنس‌های دارای مجوز استفاده[۱]، ارتقاء لایسنس‌های پالایشی موجود در کشور و الگو گرفتن از لایسنس‌های جدید به منظور افزایش ارزش‌افزوده بیش‌تر و جذب سرمایه‌گذاران به کار گرفته شوند.
تعریف طرح‌های پالایشگاهی با خوراک میعانات گازی هدررفت منابع ملی را به دنبال دارد
مسئله مهم دیگر در احداث پالایشگاه‌ها تأمین خوراک پایدار است. در احداث پالایشگاه با خوراک نفت خام چالشی وجود ندارد. چراکه در حال حاضر از میزان تولید ۳.۴ میلیون بشکه در روز نفت خام تنها حدود ۱.۸ میلیون بشکه در روز صرف خوراک پالایشگاههای نفت خام می‌شود. اما در خصوص خوراک میعانات گازی چالش تأمین خوراک پایدار وجود دارد. در واقع مطابق با جدول‌های زیر میزان مصرف و تولید روزانه میعانات گازی در کشور به ترتیب حدود ۶۰۳ و ۸۵۵ هزار بشکه در روز است که این میزان تولید روزانه مجتمع گازی پارس جنوبی، پالایشگاههای گازی و شرکت ملی نفت، مصرف واحدهایی همچون پالایشگاههای ستاره خلیج فارس و شیراز و پتروشیمی‌های نوری و بوعلی را تأمین می‌کنند.
این در حالی است که با تکمیل پالایشگاههای مهر خلیج فارس، ستاره سبز سیراف و آدیش جنوبی مقدار مصرف روزانه میعانات گازی کشور به ۹۰۳۵۰۰ بشکه در روز خواهد رسید که با این تفسیر می‌توان گفت نزدیک به ۵۰ هزار بشکه کسری تولید میعانات گازی وجود خواهد داشت.
از طرفی با بهره‌برداری رسیدن فاز ۱۴ پارس جنوبی، ظرفیت اسمی این مجتمع گازی حدود ۸۰ هزار بشکه افزایش خواهد یافت که با فرض بازده ۷۵ درصد (تقریباً برابر با میزان تولید سال ۱۴۰۰)، میزان تولید روزانه این مجتمع گازی از ۷۵۵ هزار به ۸۱۵ هزار بشکه میعانات گازی خواهد رسید که باز هم قادر به تأمین تقاضا در بلند مدت نخواهد بود.
بنابراین با توجه به ظرفیت تولید و مصرف میعانات گازی در کشور و عدم وجود خوراک پایدار، طرح‌های پالایشگاهی با این خوراک در آینده نه چندان دور با تعطیلی مواجه خواهند شد. به همین علت لازم است در تعریف طرح‌های پالایشگاهی با خوراک میعانات گازی تجدید نظر صورت گیرد و خوراک آن‌ها همچون پالایشگاه آناهیتا از میعانات گازی به نفت خام تغییر یابد تا از وقوع تعطیلی این واحدها و از بین رفتن سرمایه‌های ملی جلوگیری به عمل آید.
پی‌نوشت:
[۱] Open Art License
انتهای پیام/ انرژی
