مسیر اقتصاد/ ماکارونی یکی از غذاهای فراگیر در جهان است و سالانه بیش از ۸ میلیون تن انواع این محصول به ارزش ۱۳ میلیارد دلار به بازارهای جهانی صادر می‌شود. خاستگاه ماکارونی یا پاستا، ایتالیا و چین است، به همین دلیل کشور ایتالیا و کشورهای شرق آسیا همواره از برترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان ماکارونی در جهان هستند. ایران نیز یکی از بزرگترین صادرکنندگان ماکارونی در جهان است اما اقتصاد این محصول نیازمند بازنگری است.
حدود ۳۰۰ واحد تولیدی انواع ماکارونی و مشتقات آن، با بیش از ۵۰ برند مطرح در ایران مشغول به فعالیت هستند که کشور را به یکی از بزرگترین صادرکنندگان ماکارونی جهان تبدیل کرده است. نمودار زیر مقایسه حجم و ارزش محصولات صادرکنندگان برتر ماکارونی را به همراه روسیه و ایران در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد:
همانطور که مشاهده می‌شود، ارزش هر کیلوگرم ماکارونی صادرشده توسط کشورهایی همچون تایلند، کره و آمریکا به مراتب بیشتر از کشورهایی همچون ترکیه و ایران است. بنابراین تناژ بالای صادراتی لزوما با ارزآوری بیشتری همراه نیست. با این حال ایران تا سال گذشته در بین ۸ کشور برتر صادرکننده ماکارونی در جهان از نظر حجم طبقه بندی می‌شد اما در سال ۱۴۰۱ آمار صادرات ماکارونی ایران با ریزش ۵۰ درصدی مواجه شد.
حجم بالا و ارزآوری پایین ماکارونی صادراتی ایران
طی دهه ۹۰ و با تاسیس مجتمع‌های بزرگ تولید ماکارونی، صادرات این محصول با رشد بالایی همراه شد. نمودار زیر حجم صادرات ماکارونی را در سالهای اخیر نشان می‌دهد:
همانطور که مشاهده می‌شود، با افزایش واحدهای تولیدی و توان صادراتی کشور طی دهه ۹۰، حجم صادرات ماکارونی افزایش یافته است. در شرایطی که متوسط ارزش جهانی ماکارونی ۱.۵ دلار بر کیلوگرم است، ماکارونی ایران همواره با قیمت کمتر از ۱ دلار بر کیلوگرم صادر شده است. با این حال طی سالهای پس از ۱۳۹۷، ارزش ماکارونی صادراتی ایران با افت ناگهانی مواجه شده است. به این ترتیب باید گفت هر سیاستی که صرفا به افزایش حجم تولید بدون افزایش ارزش محصول بینجامد، لزوما برای کشور منفعت ندارد.
عوامل کاهش ارزش ماکارونی ایران چیست؟
عوامل مختلفی موجب شده است ارزش ماکارونی صادراتی ایران در سالهای اخیر با کاهش مواجه شود:
- کیفیت گندم مصرفی: گندم مناسب برای استفاده در آرد ماکارونی، از گونه‌های مختلفی همچون دوروم و مارون تشکیل می‌شود، حال آنکه در حال حاضر به دلیل واردات متمرکز این محصول توسط یک شرکت دولتی، گندم وارداتی مناسب آرد نانوایی است. همچنین از سال ۱۳۹۷ به دلیل افزایش قیمت خرید تضمینی گندم و تثبیت قیمت ماکارونی، تولیدکنندگان از کشت گندم دوروم در خوزستان و سایر استانها منصرف شدند. بنابراین به دلیل مداخلات دولت در بازار گندم متناسب با آرد سمولینا، تولیدکنندگان ماکارونی به دنبال استفاده از آرد نانوایی در تولید این محصول رفتند که کیفیت و مطلوبیت آن را پایین می‌آورد.
- استفاده از آرد ارزان قیمت: مزیت ماکارونی ایران در بازارهای جهانی مبتنی بر ارزانی آرد و سیاست‌های یارانه‌ای دولت در این بخش بوده است. با این حال یارانه تعلق گرفته به کالای اساسی بر اساس ماده ۲۳ قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور، نباید در قیمت محصولات فروخته شده به بازارهای خارجی تاثیر بگذارد و یارانه پرداخت شده باید در قالب عوارض صادراتی به دولت عودت داده شود. اما به گفته کارشناسان برخی صادرکنندگان ایرانی طی یک رقابت منفی، به جای فروش ماکارونی باکیفیت به قیمتهای جهانی و بازگرداندن ارز حاصل از صادرات کالای یارانه‌ای به دولت، با پایین آوردن نرخ محصولات سعی در نفوذ هرچه بیشتر در بازارهای منطقه‌ای را داشتند.[۱]
- ارزشگذاری گمرکی: برخلاف قانون امور گمرکی و کنوانسیون‌های بین‌المللی، گمرک ایران طی رویه اداری خود، به جای در نظر گرفتن ارزش واقعی معاملات بعنوان ارز حاصل از صادرات، برای همه محصولات صادراتی ارزش ثابت پایه در نظر می‌گیرد و صادرکنندگان موظفند صرفا تا سقف ارزش صادراتی اعلام شده توسط گمرک، ارز خود را به چرخه بازگردانند. ارزش اعلامی گمرک برای سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به قدری پایین بود که صادرات بی رویه ماکارونی را به صرفه کرد و صادرات این محصول رکورد تاریخی ثبت کرد. ارزش اعلامی ماکارونی توسط گمرک کشور در مقاطعی با ارزش گندم دوروم در بازارهای جهانی برابری می‌کند. با این سیاست گمرک، صادرات ماکارونی نوعی «پرداخت یارانه ارزی به تولیدکنندگان ماکارونی» محسوب می‌شود. سودآوری این اتفاق به نحوی بود که تعداد مجوزهای تولیدی ماکارونی در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ دو برابر شد، چرا که با پایین قرار دادن ارزش پایه یک محصول، الزامی به بازگشت ارز ما به التفاوت قیمت فروش واقعی در خارج و پایه گمرکی به چرخه اقتصاد وجود ندارد. در سال ۱۴۰۱ افزایش ارزش اعلامی گمرک به ۵۳۰ دلار، با اعتراض تولیدکنندگان مواجه و صادرات نیز دچار افت شد.[۲]
بازنگری در اقتصاد ماکارونی موجب آورده ارزی ۱ میلیارد دلاری
عدم صرفه به دلیل افزایش قیمت داخلی و جهانی گندم و کاهش کیفیت ماکارونی در سالهای اخیر به دلیل نبود گندم متناسب، موجب شده است بخش زیادی از بازار خارجی این محصول از بین برود. از طرفی ایران در بین کشورهای مصرف‌کننده ماکارونی در دنیا، با مصرف سرانه زیر ۸ کیلوگرم در سال، پایین‌ترین مصرف را دارد. این در حالی است که ماکارونی به عنوان یک کالای جایگزین می‌تواند در تعدیل قیمت بسیاری از کالاهای دیگر نظیر برنج و حبوبات نقشی موثر داشته باشد و به همین دلیل ضروری است اقتصاد این کالا از سوی دستگاه‌های دولتی مورد بازنگری قرار بگیرد.
از سال ۱۳۸۵ تا کنون، بیش از ۵۰۰ میلیون دلار برای واردات ماشین‌آلات تولید ماکارونی هزینه شده، حال آنکه مجموع ارزآوری این صنعت در این بازه زمانی، نزدیک به ۸۰۰ میلیون دلار بوده است. اصلاح مدل اقتصادی این بخش از طریق فراهم شدن امکان واردات گندم مناسب از کشورهای CIS با نرخ آزاد به منظور صادرات ماکارونی با ارزش نزدیک به میانگین جهانی، می‌تواند با تبدیل ایران به هاب غذایی و فعالسازی ظرفیت خالی این صنعت، آورده ارزی ۱ میلیارد دلاری برای کشور داشته باشد.
پینوشت:
[۱] رئیس انجمن صنفی کارخانجات ماکارونی؛ ایسنا؛ شناسه خبر: ۹۵۰۷۱۸۱۰۹۳۵
[۲] سخنگوی انجمن صنفی کارخانجات ماکارونی
انتهای پیام/ کشاورزی
