به گزارش مسیر اقتصاد پس از تحریم‌های غرب، روسیه به دنبال یافتن راه‌های جایگزین در فعالیت‌های اقتصادی خارجی، با حذف پیوند دلار و یورو است. برای نمونه، پس از آغاز درگیری اوکراین و در ۱ آوریل ۲۰۲۲، روس‌ها اعلام کردند که تمام پرداخت‌های مربوط به واردات گاز توسط کشورهای غیردوست به روبل روسیه صورت می‌گیرد. بر اساس گزارش بانک مرکزی روسیه، تا ماه می سال ۲۰۲۳، سهم روبل در تسویه حساب‌های صادراتی روسیه به اروپا به ۴۹.۸ و برای کشورهای غیردوست به ۴۵.۱ درصد رسیده است. این ارقام برای آسیا به ترتیب ۳۶.۳ و ۳۰.۲ و آفریقا ۲۴.۲ و ۵۸.۹ درصد بوده است. همچنین، سهم مجموع دلار و یورو در واردات روسیه از ژانویه ۲۰۲۲ تا می ۲۰۲۳، از ۶۷.۳ درصد به ۳۵.۹ درصد کاهش یافته است.
تسریع در روند دلارزدایی از طریق ارزهای دیجیتال
ضرورت کنار گذاشتن دلار و یورو به نفع ارزهای ملی در تسویه حساب با متحدان و شرکا، در راستای سیاست خارجی فدراسیون روسیه مصوب ۳۱ مارس ۲۰۲۳ است. این موضوع شامل خاورمیانه نیز می‌شود و کشورهای منطقه در صادرات و واردات روسیه به ترتیب سهم ۹ و ۳ درصد دارند که شرکای اصلی مسکو در جهان عرب شامل، امارات، مصر و الجزایر هستند. از همین روی در ۱۸ ژانویه ۲۰۲۳، بانک مرکزی روسیه ارز سه کشور عربی یعنی درهم امارات، ریال قطر و پوند مصر را به فهرست ارزهای تعیین نرخ روزانه در برابر روبل افزود که به باور کارشناسان، نشان دهنده افزایش گردش مالی این ارزهاست.
به نظر می‌رسد روند کاهش سلطه دلار آمریکا پس از ۸۰ سال، آغاز شده و بحران اوکراین نیز این روند را تسریع کرده است. برای مثال، سهم یوان چین در معاملات خارجی بازه زمانی ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ از ۰.۶۳ به ۳.۲ درصد افزایش یافت و رتبه چین را از ۱۳ به ۴ در گردش ارزهای پس از دلار ارتقا داد. از همین روی، اولین قرارداد یوآن برای صادرات گاز طبیعی مایع امارات به چین در مارس ۲۰۲۳، به یک رویداد مهم تبدیل شد.
همچنین، برخی کشورها مایل به کاربرد ارزهای دیجیتال در تجارت خارجی خود هستند. در همین راستا، بانک مرکزی ایران بلافاصله پس از خروج آمریکا از برجام، از راه اندازی ارز دیجیتال مبتنی بر ریال خبر داد که از سال ۲۰۱۹ برای تامین مالی صادرات و واردات استفاده می‌شود. روند مشابهی در روسیه نیز مشاهده می‌شود، به طوری که دومای ایالتی روسیه در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۲ لایحه‌ای در راستای تنظیم استخراج ارزهای دیجیتال دریافت کرد. این وضعیت در جهان عرب نیز وجود دارد، ثانی بن احمد آل زئودی، وزیر تجارت خارجی امارات متحده عربی در ۲۳ ژانویه ۲۰۲۳ در مجمع جهانی اقتصادی داووس از قصد کشورش برای تبدیل شدن به «هاب ارزهای دیجیتال» خبر داد.
چالش‌های استفاده از ارزهای ملی در تجارت خارجی
البته روند تضعیف دلار به معنای نبود چالش نیست. تجربه نیمه دوم قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم نشان می‌دهد که انتقال فعالیت اقتصادی به ارزهای ملی نه تنها به اراده سیاسی، بلکه به شرایط اقتصادی نیز بستگی دارد. در غیر این صورت، نمی‌توان از مشکلات ناشی از ویژگی‌های ارزهای تسویه جلوگیری کرد. برای مثال، وضعیت روپیه باعث ایجاد عوارض برای کالاهای اتحادیه جماهیر شوروی از سوی هند شد، چون مبادلات یک‌سویه موجب ایجاد بدهی میلیارد دلاری دهلی‌نو به مسکو شد. بنابراین، هند توسعه تجارت با مسکو را محدود کرد، اگر چه در سال ۲۰۲۲ هند دومین خریدار بزرگ نفت روسیه (پس از چین) شد. روبل روسیه نیز دارای معایب مشابه روپیه و یوان است که به دلیل ممنوعیت‌های شدید غرب در حال افزایش است. اما روس‌ها همگام با اعراب عمل کرده و به دنبال راه اندازی ارز دیجیتال خود هستند. کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز مسیر مشابهی را دنبال می‌کنند.
تمایل کشورهای عربی به سازمان‌های جنوب جهانی
در سال ۲۰۲۲، کارت‌های سیستم پرداخت ArCa در ارمنستان صادر شد که با سیستم پرداخت MIR روسیه کار می‌کند و به سیستم Belkart بلاروس متصل شده است. ادغام سیستم الکارت قرقیزستان با ArCa ، Belkart و MIR نیز تکمیل شده است. این امر جذابیت اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) را برای کشورهای عربی در فضای ژئوپلیتیک اوراسیا افزایش می‌دهد. از سال ۲۰۱۹، پنج دور مذاکره بین مصر و اوراسیا در مورد انعقاد توافقنامه در مورد منطقه آزاد تجاری، انجام شده است. همچنین مذاکره بین اوراسیا و امارات نیز ادامه دارد. اتحادیه اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای به دلیل حضور مراکز جدید جهان چندقطبی (هند، چین و روسیه) بیشترین علاقه را برای اعراب، به ویژه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (به جز عمان) دارد.
از سپتامبر ۲۰۲۲، مصر و قطر کشورهای شریک گفتگوی سازمان همکاری شانگهای هستند. همچنین، عربستان سعودی در مارس ۲۰۲۳ و پس از آن کویت و امارات متحده عربی در ماه می و سپس بحرین به آنها پیوستند. عراق، سوریه و الجزایر برای شرکت در سازمان همکاری شانگهای به عنوان ناظر درخواست داده‌اند. با وجود اراده سیاسی، ناهمگونی منافع اعضای سازمان همکاری شانگهای هنوز اجازه ایجاد بستر مشترک برای تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی خارجی را نمی‌دهد. بطوریکه رئیس جمهور قزاقستان در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در هند اعلام کرد «در بیش از ۲۰ سال اخیر حتی یک پروژه اقتصادی بزرگ تحت نظارت سازمان همکاری شانگهای عملیاتی نشده است.» در این راستا، مشارکت با کشورهای دارای سرمایه فراوان شورای همکاری خلیج فارس، امکان تحقق ایده رئیس جمهور قزاقستان برای ایجاد صندوق سازمان همکاری شانگهای در راستای تحریک سرمایه‌گذاری را ممکن می‌کند.
همچنین پتانسیل همکاری در بخش مالی گروه بریکس بسیار است و مانند سازمان همکاری شانگهای و EAEU توجه اعراب را به خود جلب می‌کند. برای نمونه، الجزایر، مصر، بحرین، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به دنبال پیوستن به بریکس هستند. ایجاد سیستم پرداخت دیجیتال یکپارچه (BRICS Pay) امکان انجام معاملات بدون نیاز به تبدیل ارزهای ملی به دلار را فراهم می‌کند. در حال حاضر، ارزهای ملی تنها ۲۲ درصد از سرمایه بانک توسعه جدید را تشکیل می‌دهد که در سال ۲۰۱۴ توسط BRICS تأسیس شد. از سال ۲۰۱۹، امکان استفاده از ارز دیجیتال فراملی بریکس مورد بحث قرار گرفته است.
پنج راهکار برای توسعه تجارت با کشورهای عربی
بنابراین در شرایط دشوار کنونی، این پرسش مطرح می‌شود که روسیه چه اقداماتی را برای حل مشکلات تجارت خارجی با جهان عرب می‌تواند انجام دهد؟ که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می‌شود.
۱. استفاده از ارزهای ملی کشورهای عربی که مزایایی مانند وسیله پرداخت در تجارت دوجانبه بین روسیه و کشورهای خارجی دارند. به عنوان مثال، استفاده از درهم امارات در تجارت روسیه و هند برای جلوگیری از «تله عدم تعادل» بین صادرات و واردات در این راستاست. از چهارم آوریل سال جاری، معاملات آتی با استفاده از جفت ارز درهم- روبل و روپیه -روبل در بورس مسکو آغاز شد.
۲. انتخاب ارزهای ملی بهینه کشورهای غیر عربی برای اطمینان از معاملات با کشورهای عربی مانند سوریه. موضوع استفاده از یوان در ۲۹ آوریل ۲۰۲۳ در نشست دمشق بین بشار اسد و ژای جون، نماینده دولت چین در خاورمیانه مورد بحث قرار گرفت.
۳. توسعه پروژه‌های ارز دیجیتال در کشورهای عربی با کمک فنی روسیه (مشابه توافقنامه روسیه و ایران در سال ۲۰۱۸ ).
۴. تشویق مشارکت اعراب در پروژه‌های مالی، اقتصادی و سرمایه گذاری چندجانبه در کشورهای بریکس، اتحادیه اقتصادی اروپا و سازمان همکاری شانگهای.
۵. اتصال شرکت‌ها و بانک‌های عربی به پروژه‌های ملی در فدراسیون روسیه. مثلا، سیستم پیام رسانی مالی بانک مرکزی روسیه که از سال ۲۰۱۴ به عنوان جایگزین سوئیفت فعالیت می‌کند، در حال حاضر، ۴۶۹ شرکت و بانک از روسیه و ۱۲ کشور خارجی در آن مشارکت دارند.
منبع: باشگاه والدای روسیه
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
