مسیر اقتصاد/ از جمله چالش‌های صنعت برق كشور در سال‌های اخیر، عدم تکافوی ظرفیت تولید برق نیروگاه‌ها در مقایسه با میزان مصرف برق بوده كه این امر باعث وقوع خاموشی‌هایی در فصول گرم سال شده است. از طرف دیگر، به دلیل وابستگی زیاد نیروگاه‌های كشور به گاز طبیعی و ناترازی در تولید و مصرف این حامل انرژی، تأمین گاز نیروگاه‌ها در فصول سرد سال با اختلال روبرو شده و نیروگاه‌های كشور ناچار به استفاده از سوخت‌های با آلایندگی بیشتر می‌شوند. یکی از راهکارهای حل این چالش استفاده از برق هسته‌ای است.
بسنده نکردن سیاست‌های كلی انرژی هسته‌ای کشور به ساخت نیروگاه
توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای كشور در بیانات متعدد رهبر معظم انقلاب و همچنین بسیاری از اسناد بالادستی كشور صراحتا مورد تأكید قرار گرفته است. از جمله این اسناد می‌توان به سیاست‌های كلی نظام در بخش انرژی، سند نقشه جامع علمی كشور، سند ملی راهبرد انرژی كشور و قوانین برنامه پنج ساله توسعه اشاره كرد.
نکته‌ای كه باید درباره سیاست‌های كلی نظام در زمینه انرژی هسته‌ای به آن توجه كرد این است كه این سیاست‌ها صرفا به ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای بسنده نکرده و بر كسب دانش و فناوری و تربیت نیروی متخصص مورد نیاز تأكید می‌كنند. سیاست‌های كلی نظام در بخش انرژی هسته‌ای عبارتند از:
- تلاش برای كسب فناوری و دانش هسته‌ای و ایجاد نیروگاه‌های هسته‌ای به منظور تأمین سهمی از انرژی كشور و تربیت نیروهای متخصص،
- گسترش فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی در امور انرژی‌های گداخت هسته‌ای و مشاركت و همکاری علمی و تخصصی در این زمینه
هدفگذاری افزایش ظرفیت نیروگاه‌های هسته‌ای کشور به حدود ۳۰۰۰ مگاوات تا سال ۱۴۱۰
یک عامل مهم در راستای برنامه‌ریزی جهت توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای، میزان نیاز كشور به برق هسته ای در مقایسه با سایر منابع تأمین برق است. از این رو باید ضمن بررسی دقیق مزایا و چالش‌های بالقوه در مسیر توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای در كشور، سهم بهینه برق هسته‌ای در سبد تولید برق كشور در بازه‌های زمانی مختلف تخمین زده شود.
علاوه بر این، سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در كشور تا افق ۱۴۲۰ كه در سال ۱۳۹۹ به تصویب شورای عالی انرژی رسید، افزایش استفاده از نیروگاه‌های هسته‌ای را به عنوان یکی از سیاست‌های صرفه‌جویی در مصرف گاز طبیعی عنوان می‌كند. طبق این سند، به منظور تأمین امنیت عرضه گاز طبیعی و در كنار سایر اقدامات، افزایش ظرفیت نیروگاه‌های هسته‌ای به حدود ۳۰۰۰ مگاوات تا سال ۱۴۱۰ و حدود ۸۰۰۰ مگاوات تا افق ۱۴۲۰ هدفگذاری شده است. بر این اساس، روند توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای در كشور تا افق ۱۴۲۰ به صورت جدول زیر است.
ظرفیت بهینه انرژی هسته‌ای در سبد تولید برق كشور در مطالعات مختلف متمایز بوده است. اما به نظر می‌رسد برآورد حداقلی از ظرفیت برق هسته ای مورد نیاز كشور، به میزان ۸۴۰۰ مگاوات تا سال ۱۴۲۰ باشد. علاوه بر این، در بند «ح» تبصره «۱۵» قانون بودجه سال ۱۴۰۱ كل كشور به دولت اجازه داده شده است تا نسبت به احداث ۱۰۰۰۰ مگاوات نیروگاه هسته‌ای اقدام كند. اما با توجه به عدم ابلاغ شیوه‌نامه اجرایی این بند، بازه زمانی مدنظر برای ایجاد ظرفیت مذكور مشخص نیست.
حدود ۱۰ درصد از انرژی برق تولیدی جهان مربوط به نیروگاه‌های تجدیدپذیر
با پایان جنگ جهانی دوم، استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز، خصوصا تولید برق، مورد توجه قرار گرفت. در این راستا اولین راكتور تولید برق در كشور آمریکا در مقیاس آزمایشگاهی و اولین برق هسته ای در مقیاس تجاری هم در اتحاد جماهیر شوروی وارد شبکه شد. سیر زمانی تولید برق هسته ای در مناطق مختلف جهان در نمودار زیر قابل مشاهده است.
در حال حاضر، حدود ۱۰ درصد از برق جهان را انرژی هسته‌ای تأمین می‌كند. این میزان برق هسته ای توسط ۴۴۰ راكتور قدرت هسته‌ای با مجموع ظرفیت ۳۹۴ گیگاوات در ۳۲ كشور تولید می‌شود. به منظور مقایسه، در نمودار زیر، سهم انرژی برق تولیدی از منابع مختلف ارائه شده است. در سال‌های اخیر، بیشترین برق تولیدی جهان از منابع زغال سنگ تأمین شده است. بعد از زغال سنگ، مهمترین منابع تولید برق، گاز طبیعی و برق آبی هستند و در میان منابع تولید برق، انرژی هسته‌ای جایگاه چهارم را دارد.
ظرفیت منصوبه نیروگاه‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی، جزر و مد و زمین گرمایی توسعه پرشتابی داشته‌اند، اما مجموع سهم آنها از انرژی برق تولیدی جهان در سال ۲۰۱۹ به ۱۰ درصد نمی‌رسد.
از میان ۳۲ كشور دارای نیروگاه‌های هسته‌ای، میزان تولید برق هسته ای ایالات متحده آمریکا با اختلاف زیادی از سایر كشورهای جهان بیشتر است. توسعه پرشتاب نیروگاه‌های هسته‌ای در كشور چین باعث شده تا در سال ۲۰۲۰ میزان تولید برق هسته‌ای در این كشور از كشور فرانسه بیشتر شده و به دومین تولیدكننده برق هسته‌ای جهان تبدیل شود.
كل برق هسته‌ای تولیدی جهان در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۵۰۰ تراوات ساعت بوده است. با شروع بهره‌برداری از نیروگاه اتمی بوشهر در سال ۱۳۹۰، جمهوری اسلامی ایران نیز به جمع كشورهای صاحب نیروگاه هسته‌ای پیوسته و در سال ۲۰۲۰ به میزان ۵.۸ تراوات ساعت برق هسته‌ای تولید كرده است.
۱۷ كشور در حال ساخت ۵۴ نیروگاه هسته‌ای جدید هستند
از میان كشورها، بیشترین سهم انرژی هسته‌ای در سبد تولید برق به كشور فرانسه با بیش از ۷۰ درصد برق هسته‌ای تعلق دارد. در قاره آسیا نیز بزرگترین تولیدكننده برق هسته‌ای كشور چین است و با توجه به میزان زیاد كل برق تولیدی این كشور، سهم برق هسته‌ای فقط ۴.۹ درصد است.
همچنین در حال حاضر ۱۷ كشور در حال ساخت ۵۴ نیروگاه هسته‌ای جدید با مجموع ظرفیت ۵۵.۵ گیگاوات هستند. همان‌طور كه مشاهده می‌شود، بیشترین ساخت و ساز راكتورهای هسته‌ای قدرت در جهان (۱۷ راكتور) در كشور چین در حال انجام است. كشورهای هندوستان، كره جنوبی، روسیه و تركیه در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. سایر كشورهای مذكور هم تنها در حال ساخت یک یا دو واحد جدید هستند.
برخی از كشورهای همسایه ایران از جمله ارمنستان، امارات متحده عربی، پاكستان، تركیه و عربستان سعودی نیز توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای را مدنظر قرار داده‌اند كه از میان این كشورها، ارمنستان، امارات و پاكستان دارای نیروگاه‌های هسته‌ای فعال بوده، تركیه در حال ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای است و عربستان نیز برنامه‌هایی برای ایجاد ظرفیت برق هسته ای در آینده دارد. وضعیت كشورهای همسایه ایران در زمینه توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای در جدول زیر ارائه شده است.
تعیین ظرفیت برق هسته‌ای مورد نیاز کشور از الزامات برنامه‌ریزی توسعه این صنعت
با توجه به نیاز كشور به افزایش ظرفیت تولید برق و همچنین وابستگی زیاد صنعت برق كشور به گاز طبیعی و چالش تأمین سوخت نیروگاه‌ها، تنوع‌بخشی به سبد تولید برق كشور و استفاده از سایر منابع تولید برق مانند منابع تجدیدپذیر و انرژی هسته‌ای به عنوان یک راهکار بلندمدت مطرح است.
در همین راستا لازم است تا ضمن بررسی مزایا و چالش‌های توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای در كشور، برنامه‌ریزی دقیقی برای ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه‌های هسته‌ای كشور صورت گیرد. از جمله الزامات برنامه‌ریزی در راستای توسعه برق هسته ای در ایران، تعیین ظرفیت برق هسته‌ای مورد نیاز و همچنین انتخاب نوع فناوری مورد استفاده برای تولید برق هسته‌ای در كشور است.
منبع: گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل: ۱۸۴۲۴
انتهای پیام/ انرژی
