مسیر اقتصاد/ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان در سال ۱۳۹۸ به تصویب مجلس رسید و مقرر شد در سال ۱۴۰۰ این سامانه به بهره برداری کامل برسد. اما با گذشت ۳ سال از تصویب این قانون، نه تنها این سامانه تکمیل نشده است بلکه رئیس مرکز تنظیم مقررات سازمان امور مالیاتی در آخرین گفتگوی خود با خبرگزاری‌های رسمی کشور، زمان به بلوغ رسیدن این سامانه را ۷ سال دیگر اعلام کرد.[۱]
این در حالی است که هر زمان از مسئولین سازمان امور مالیاتی درباره فرار مالیاتی و افزایش درآمدهای از دست رفته مطالبه‌ای صورت می‌گیرد، در نهایت تمام وعده‌های مسئولین به سامانه مودیان ختم می شود. در حال حاضر با گسترده شدن پیچیدگی‌های فنی سامانه مودیان از جمله طراحی کارپوشه مودیان، شناسه کالا و خدمات، تفکیک حساب شخصی و تجاری و ساماندهی دستگاه‌های کارت خوان، تمام وعده‌ها و برنامه‌های بدنه تصمیم گیری کشور جهت مقابله با فرار مالیاتی در هاله‌ای از ابهام قرارگرفته است.
لزوم اجرای آزمایشی قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان
تبصره یک ماده ۱۹ قانون پایانه‌های فروشگاهی حداکثر دو و نیم درصد پرونده‌های مالیاتی را به قید قرعه مجاز به حسابرسی حضوری می داند. چرا که فرض بر این است که با اجرای کامل این سامانه، فرار مالیاتی نزدیک به صفر میل خواهد کرد و حسابرسی صورت گرفته فقط به جهت بررسی کارکرد سامانه صورت می پذیرد.
این مهم در شرایطی است که اگر سامانه به صورت ناقص راه اندازی شود، بیم آن می رود با کاهش حدود ۹۷ درصدی حسابرسی سازمان امورمالیاتی، درآمد ازدست رفته قابل توجهی مشاهده شود. مع الوصف بی نیاز شدن سازمان امورمالیاتی از حسابرسی با تکمیل سامانه مودیان، ادعای صحیحی نیست. زیرا که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز حذف کامل حسابرسی مشاهده نشده و مشابه خطای حذف مالیات علی الحساب در سال ۱۳۹۴، با توجیه تکمیل طرح جامع مالیاتی درآینده است.
اکنون اجرای آزمایشی قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان برای کشف نقاط ضعف احتمالی، و طراحی راهبردی که بتواند با ظرفیت موجود و بدون تغییر زیرساخت‌های بالفعل فناوری اطلاعات سازمان امور مالیاتی با فرارمالیاتی مقابله کند، اقدامی ضروری است.
ملاحظه بانک جهانی برای استفاده از فناوری‌های هوشمند اخذ مالیات
بانک جهانی در گزارشی[۲] که در نوامبر ۲۰۲۱ درباره محدودیت‌های فناوری برای اخذ مالیات منتشر کرد، بیان می کند که فناوری‌های مبتنی بر اطلاعات برای اخذ مالیات منجر به بازی برنده یا بازنده می شود و بازنده‌ها این توان را دارند که راهبرد دستگاه اخذ مالیات را تضعیف کنند. به بیانی روشن، پیش‌بینی رفتار احتمالی عناصر تاثیرگذار میدانی پس از راه اندازی سیستم‌های اطلاعات مالیاتی، اولویت بالاتری از طراحی و استفاده از فناوری اطلاعات دارد.
این نکته مهم، حلقه مفقوده سیاست گذاری جهت اخذ مالیات در کشور است. به عنوان مثال اصناف به عنوان گروهی که سهم ۱۷ تا ۲۰ درصدی از تولید ناخالص داخلی دارند، هیچگاه میزان وصولی درآمدهای مالیاتی آنها از شش درصد کل درآمدهای مالیاتی فراتر نرفته است.
این مهم نشان دهنده وضعیت نامناسب تمکین مالیاتی در این گروه است و حتی با شفاف شدن درآمدهای آنها به وسیله ساماندهی دستگاه‌های کارتخوان، زبان دستگاه مالیاتی برای اخذ مالیات از این گروه لکنت دارد. مسئله‌ای که بی ارتباط با تجمع هفته‌های گذشته کسبه خیابان امین حضور نیست.
درس‌هایی که از تجمع خیابان امین حضور باید گرفت
۲۲ خرداد ۱۴۰۱ کسبه خیابان امین حضور که عموما به فروش لوازم خانگی مشغول هستند، با اعلام وزارت اقتصاد مبنی بر درآمدی بودن گردش مالی دستگاه‌های کارت خوان و پایانه‌های فروش در خیابان امین حضور تجمع کرده و خواستار پرداخت مالیات به شیوه سابق شدند. اتفاقی که موثر واقع شد و دستور مستقیم رئیس جمهور و رئیس مجلس مبنی بر تعامل با کلیه کسبه و اصناف در امور مالیاتی را در پی داشت.
این درحالی است که حدود یک میلیون اظهار درآمد مالیاتی صفر در این چند ساله در بدنه اصناف وجود داشته و میانگین دریافت مالیات از تمامی اصناف به نسبت جمعیت، ۴ میلیون و هشتصد هزار تومان در سال بوده است! در شرایطی که بسیاری از کارمندان با درآمد کمتر نسبت به اصناف، مالیات بیشتری در سال پرداخت می کنند.
به بیانی واضح سامانه مودیان با تمام موفقیت خود در شناسایی دقیق تراکنش‌های واریزی اصناف، در نهایت تسلیم خواسته‌های اصناف شد و موفق به دریافت مالیاتی متناسب با درآمد اصناف نشد. این پیشامد نشان می‌دهد سازمان امور مالیاتی بیشتر از آن که نیازمند سیستم‌های جمع آوری اطلاعات و سامانه‌های پیچیده باشد، به بسته های سیاستی اخذ مالیات و شناسایی دینامیک‌های میدانی بازار نیاز دارد. در واقع سامانه‌های اطلاعاتی شرط لازم برای اخذ مالیات هستند اما به هیچ عنوان شرط کافی نیستند.
پینوشت:
[۱] خبرگزاری تسنیم، شماره خبر: ۲۷۲۶۲۷۸
[۲] The Promise and Limitations of Technology for Tax Mobilization
انتهای پیام/ مالیات
