مسیر اقتصاد / در قضیه درگیری روسیه و اوکراین کشورهای اروپایی قصد داشتند با تحریم گاز روسیه به این کشور فشار سیاسی وارد کنند. اما یک کشور اروپایی، که از قضا در ایران به عنوان نماد گذار به انرژی‌های نو مطرح می‌شود، یعنی آلمان، نه تنها قدرت تحریم گاز روسیه را نداشت بلکه صراحتا مجبور شد با سایر کشورهای اروپایی در این زمینه مخالفت کند. عجیب آنکه سیاستمداران آلمانی حتی به خاطر مصلحت سیاسی حاضر نیستند برنامه اعلامی خود برای تعطیلی همه نیروگاههای هستهای را متوقف کنند.
پشیمانی فرانسه، ژاپن و کره جنوبی از کنار گذاشتن انرژی هستهای
امنیت انرژی و تبع آن امنیت کشورها مستقیما به تصمیم‌هایی که سیاستمداران کشورها می‌گیرند وابسته است. در ایران به عنوان کشوری در حال توسعه و تشنه انرژی که بیش از ۹۰ درصد از انرژی برق خود را از حوزه‌های گازی خلیج فارس می‌گیرد، درک این موضع بسیار مهمتر می‌شود. در حدود یک دهه گذشته، انگاره بی‌اساس و مبهم کنار گذاشته شدن انرژی هستهای توسط کشورهای پیشرفته ذهن غالب تحلیلگران ایرانی را اشباع کرده است.
در واقع فرانسه، ژاپن و کره جنوبی، از موضع پیشین خود درباره کنار گذاشتن انرژی هستهای پشیمان شده‌اند و اتفاقا بنا دارند به سمت ساخت نیروگاههای اتمی جدید حرکت کنند. برنامه کشور چین نیز گسترش انرژی هستهای با نرخی بی سابقه در مقیاس جهانی است. رشد ظرفیت انرژی هستهای در گذشته و آینده (سه سناریوی مختلف) در چین در شکل زیر نشان داده شده است.
در شکل زیر نیز آخرین بازنگری در برنامه تامین انرژی ژاپن آمده است که نشان می دهد انرژی هستهای تا ۲۰۳۰ بزرگترین منبع تامین برق خواهد شد.
کشورهای مهم همسایه کشور، امارات، ترکیه، پاکستان در حال افرایش تعداد نیروگاههای هستهای جدید هستند. عربستان و عراق نیز تمایل برای ساخت اولین نیروگاه خود را اعلام کرده‌اند.
انرژی هستهای می‌تواند ده‌ها میلیارد دلار سرمایه کشور را آزاد کند
در سال‌های گذشته در کشور تنها در خصوص تولید برق حدودا ۱۲.۵ میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت شده است. از آنجا که بخش اعظم تولید برق در کشور از گاز می باشد، این رقم قابل توجه در این حوزه هزینه می شود. اگر تنها خود سوخت مصرفی را برای تولید برق بدون هزینه های دیگر برای تولید هر کیلووات ساعت انرژی مدنظر داشته باشیم هر مترمکعب گاز حدود ۲۴ سنت قیمت دارد. اگر از هر۰.۲ مترمکعب گاز بتوان ۱ کیلووات-ساعت انرژی به شکل ایده آل تولید کرد هزینه تولید هر کیلووات-ساعت انرژی به قیمت روز ۱۳۰۰ تومان می شود. دولت این انرژی را به قیمت حداقلی هر کیلووات-ساعت ۱۰۰ تومان به مشترکین می‌فروشد. این هزینه تنها مربوط به سوخت می باشد و هزینه های دیگر اصلا محسوب نشده‌اند. اگر همه هزینه ها لحاظ شود به مراتب این رقم افزایش می یابد. دولت نمی تواند صرفا با آزادسازی یارانه‌ها مشکلات اقتصاد صنعت انرژی را حل نماید. باید علاوه بر سیاست های هدفمندی یارانه‌ها بهای تمام شده انرژی تولیدی را نیز کاهش دهد. برای همین باید به سمت منابع ارزان انرژی حرکت نماید تا یارانه پرداختی انرژی کاهش یابد.
مبلغ خرید هر کیلووات-ساعت برق تضمینی انرژی بادی و خورشیدی از نیروگاه‌ها حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ تومان در سال ۱۴۰۰ بود که این مبلغ منتقدان بسیار زیادی بین فعالین این گونه های انرژی داشت. طبق اعلام رییس وقت سازمان انرژی اتمی نیروگاه اتمی بوشهر با مبلغ خرید ۲۲۰ تومان برای هر کیلووات-ساعت ضمن لحاظ کردن هزینه سرویس و بهره برداری، اقتصادی خواهد شد. در صورت مدیریت درست، انرژی هستهای حتی با شرایط توسعه‌نیافته فعلی، در کشور ما انرژی ارزانی محسوب می‌شود و می‌تواند ده‌ها میلیارددلار سرمایه کشور را آزاد نماید.
انرژی هستهای یا تجدیدپذیر: مقایسه‌ای با پیشفرض‌های اشتباه
در مقایسه انرژی هستهای و انرژی‌های تجدیدپذیر، مشخصا بادی و خورشیدی، معمولا یک نکته کلیدی فراموش می‌شود و آن این است که شبکه‌های برق بالاخره به حداقل یک منبع دائمی و پیوسته نیاز دارند. انرژی‌های خورشیدی و بادی ذاتا قابلیت تامین انرژی در همه ساعات شبانه‌روز به طور پیوسته و منظم و طبق نیاز را ندارند. این عدم پیوستگی (intermittency) چالش بزرگی است که در عمل تنها به وسیله پشتیبانی دائمی نیروگاه گازی یا برق‌آبی مرتفع می‌شود. در دهه‌های اخیر دائما اینگونه تبلیغ می‌شد که با ظهور روش‌های مدرن ذخیره‌سازی برق مثل فناوری هیدروژن، می‌توان به مشکل عدم پیوستگی انرژی بادی و خورشیدی غلبه کرد. اما باید دانست تا این لحظه حتی در بلندپروازانه‌ترین طرح‌های اعلام شده از سوی کشورها، قسمت قابل ذکری از برق کشورها قرار نیست با باتری یا سایر روش‌های ذخیره برق تامین شود.
برای درک مسئله از نظر مهندسی، در نظر بگیرید که بر اساس یک شبیه‌سازی دقیق، برای تامین همه برق آلمان از طریق منابع تجدیدپذیر، به ۳۶ تراوات-ساعت ظرفیت ذخیره برق نیاز است[۱]. این میزان معادل ۳۶هزار واحد ذخیره‌سازی برق با باتری یا هیدروژن که هرکدام به اندازه یک زمین فوتبال هستند خواهد بود. همچنین این عدد ۲۲ برابر مجموع ظرفیت همه سدهای پمپی ذخیره‌ای جهان است! نتیجه اینکه بالاخره با یک منبع سرشار انرژی دائمی (Base Load) با هر هزینه‌ای را انتخب کرد: زغال‌سنگ، گاز، برق‌آبی یا هستهای.
ارزان شدن انرژی بادی و خورشیدی: توهم یا فریب؟
مکررا در رسانه‌ها عنوان می‌شود که انرژی بادی و خورشیدی از سدی مهم عبور کرده‌اند و قابلیت رقابت با سایر انرژی‌ها را پیدا کرده‌اند. منبع اصلی ادعای رقابت‌پذیر شدن انرژی بادی و خورشیدی داده‌های تئوریک و دستچین شده موسسه Lazard است. در این مقایسه هزینه سرمایه لازم برای ساخت راکتور چندین برابر میانگین دهه‌های اخیر در نظر گرفته است. با نگاهی به داده‌های عملیاتی و واقعی نهاد بیطرفی مثل آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) انرژی هستهای با انرژی‌های فسیلی از نظر قدرت رقابت دارد و نیروگاه هستهای که عمر آن طولانی شده باشد در حال حاضر رکورد ارزانترین برق را داراست.
در همه کشورها به منظور توجیه‌پذیر نگه داشتن انرژی بادی و خورشیدی یارانه سرشاری تخصیص یافته است. برای مثال در کشور آمریکا در بازه سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ به انرژی خورشیدی حدود ۴۳ برابر و به انرژی بادی حدود ۱۰ برابر به ازای واحد برق تولیدی، نسبت به انرژی هستهای یارانه داده شده است.[۲] گزارش‌های مالی نشان می‌دهد نیروگاه بادی فراساحلی Beatrice بریتانیا، با ۵/۲ میلارد دلار سرمایه‌گذاری و دارا بودن پیشرفته‌ترین توربین‌های بادی، به ازای فروختن ۹۱ میلیون پوند برق به دولت در سال ۲۰۲۰، بیش از ۲۸۱ میلیون پوند یارانه دریافت کرده است.[۳]
این تصور که در اقلیم بیابانی ایران می‌توان مزیت خاصی برای انرژی خورشیدی ایجاد کرد نیز مانند سایر ادعاهای پیرامون انرژی تجدیدپذیر نشانی از صحت ندارد. به عنوان یک نمونه مشخص، پیشرفته‌ترینو بزرگترین نیروگاه خورشیدی جهان در بیایان موجاوه کالیفرنیا، ضمن استفاده از یارانه ذکر شده، تنها در یک مورد بیش از ۵۰۰ میلیون دلار کمک دولتی برای جلوگیری از ورشکستگی طلب کرده است.[۴] در شکل زیر یارانه اختصاصی به منابع مختلف برق در آمریکا در فاصله ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ به واحد دلار بر مگاوات-ساعت نشان داده شده است.
امنیت انرژی با امنیت تامین پایدار انرژی متفاوت است. از نقطه‌نظر امنیت انرژی، وابستگی بیش از حد به گاز و نفت کشور را آسیب‌پذیر می کند. بدین منظور باید برای تامین انرژی سبد انرژی گسترش پیدا کند. از دید شبکه تامین نیاز پایه شبکه تنها با انرژی‌های پایدار امکانپذیر است. انرژی های فسیلی آبی زمین‌گرمایی و هستهای تنها گونه‌های غیرشلخته هستند که در کشور پتانسیل تولید دارند. با توجه به کمبود منابع آبی طی سالیانه گذشته و ضرورت سیاست مهار آب و از طرفی با توجه به لزوم فاصله گرفتن از گونه های فسیلی به سبب وابستگی بیش از حد، تنها گزینه در دسترس انرژی هستهای می باشد. از طرفی سوخت نیروگاههای هستهای قابلیت ذخیره به شکل بلندمدت به اشکال مختلف دارد و این خود به پایداری تامین انرژی کمک شایانی می‌کند.
نمایشی بودن و سیاست زدگی بیش از حد صنعت هستهای
بررسی اجمالی توسعه برق هستهای در ایران، نوعی از نمایشی بودن وجدی نگرفتن رقابت را به ذهن متبادر می‌سازد. به عنوان نمونه می‌توان به بلاتکلیف ماندن پروژه نیروگاه اتمی داروخوین که طرح اولیه آن مربوط به قبل از انقلاب است اشاره کرد. تنها پس از توسعه جدی انرژی هستهای در امارت و ترکیه بود که مقامات ایرانی از ضرورت تسریع در روند توسعه ظرفیت برق هستهای سخن می‌گفتند.
در سال‌های اخیر تمرکز زیادی بر فناوری غنی‌سازی بومی صورت گرفته است. استخراج انرژی هستهای به جز موارد نادری همیشه به غنی‌سازی در چرخه سوخت نیاز دارد. با عنایت به اینکه در چالش‌های سیاسی و اقتصادی اخیر جهانی، صادرات اورانیوم نیز همانند گاز و زغال‌سنگ محل مناقشه قرار گرفته است، ضروری است که کشور یک برنامه جامع برای تامین مطمئن سوخت هستهای، در همه مراحل چرخه سوخت از معدن تا نیروگاه، داشته باشد.
در عین حال باید با کاهش جو سیاسی حاکم بر صنعت هستهای زمینه میل آن به سمت بازار آزاد را نیز فراهم کرد. این موضوع مستلزم مشارکت دادن بیشتر بخش خصوصی در صنعت هستهای و تسهیل همکاری‌های بین‌المللی است. طبیعی است که ممکن است انتخاب بازار آزاد تامین سوخت هستهای یا خدمات دیگر از خارج از کشور باشد.
عدم تامین پایدار منابع ساخت راکتورهای اتمی
توسعه جدی صنعت هستهای در کشورهایی مثل فرانسه (حدود ۸۰٪ برق از هستهای) و امارت (حدود ۲۵٪ برق از هستهای) به کمک تامین مالی خاص و ویژه از سوی دولت‌ها بوده است. در ایران تخصیص بودجه برای توسعه انرژی هستهای متناسب با نیاز مبرم کشور به انرژی برای رشد اقتصادی نیست. با هزینه تنها یک سال یارانه پرداختی به برق از محل گاز می توان ساخت دو راکتور ۱۲۰۰ مگاواتی تایپ VVER-TOI را در کشور استارت زد. این یعنی طی ۱۰ سال می توان ۲۵ راکتور ۱۲۰۰ مگاواتی را تامین مالی کامل کرد. با بهرهبرداری راکتورهای جدید سهم سوخت های فسیلی از شبکه کاهش می یابد و درآمد ناشی از محل عدم مصرف این سوختها خود باعث افزایش درآمد کشور و بازگشت سرمایه می شود.
نگاهی نو به انرژی هستهای به عنوان انرژی تمام نشدنی
ضروری است که کارشناسان ایرانی حوزه انرژی مرز مشخصی بین انرژی هستهای که منبع اول برق اروپا، و منبع دوم برق پاک در جهان بعد از برق‌آبی است با انرژی‌هایی که گسترش جدی آنها تنها در سطح ایده و نظریه است قائل شوند. ما نیاز به کنار گذاشتن کلیشه‌ها و بازنگری جدی مزیت‌های ذاتی این منبع انرژی داریم.
بر اساس آخرین برآورد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به منظور پیشبرد برنامه هستهای کشورهای جهان، هیچگونه کمبودی از نظر منابع اورانیوم در آینده وجود نخواهد داشت[۵]. انواع راکتورهای نسل آینده، موسوم به نسل ۴، که هم‌اکنون در حال توسعه و تجاری شدن هستند، منابع اورانیوم را بسیار چندین برابر بهینه‌تر مصرف می‌کنند و حتی قدرت تامین انرژی از پسماندهای موجود راکتورهای فعلی و عنصر توریوم را نیز دارا می‌باشند. همانند نفت و گاز شیل، در صورت ضرورت، اورانیوم شیل فراوانی به عنوان محصول جانبی سایر معادن مثل معادن فسفات قابل استخراج است. در سال‌های اخیر عملیاتی بودن استخراج اورانیوم از منبع لایزال دریاها نیز به اثبات رسیده است که می‌توان در آینده بسیار دور روی آن حساب کرد.
کاهش ۴۰ درصدی قیمت نهایی برق هستهای با ساخت چهارتایی متحدالشکل
تفاوت نیروگاه هستهای با سایر روش‌های تولید انرژی، هزینه سرمایه بالاتر آن است. از این رو مناسب است که به دلیل ماهیت زیرساختی نیروگاههای هستهای، آنها را همچون فرودگاه‌های بین‌المللی کشور دید: هزینه ساخت بالا، بازگشت سرمایه طولانی، و البته بسیار سودآور.
در ساخت یک نیروگاه هستهای به دلیل پیچیدگی‌های فنی خاص این صنعت، بخش عظم سرمایه به کاغذبازی (هزینه طراحی، مجوزها و تاییدیه‌های ایمنی) یا تمهیداتی همچون مدیریت سوخت و پسماند اختصاص می‌یابد. حال در صورتی که نیروگاه بعدی با همان طراحی ساخته شود هزینه مذکور شروع به سرشکن شدن می‌کند. داده‌های واقعی نشان می‌دهد پس از ساخت راکتور چهارم در یک کشور، قیمت نهایی برق هستهای ۴۰٪ کاهش خواهد داشت. از این رو است که کشورهای نو-هستهای مانند امارات و ترکیه نیروگاههای هستهای خود را در واحدهای چهارتایی متحدالشکل می‌سازند. هزینه نهایی چهارمین راکتور امارت (واحد ۴ نیروگاه براکه) ۶۰٪ کمتر از اولین نیروگاه بوده است. شکل زیر چگونگی کاهش هزینه ساخت واحدهای نیروگاهی هستهای با ساخت واحدهای جدید یکسان نشان می دهد.
پی نوشت:
[۱] Ruhnau, O. and Qvist, S. “Storage Requirements In A 100% Renewable Electricity System: Extreme Events And Inter-Annual Variability”. Kiel, Hamburg: ZBW – Leibniz Information Centre For Economics.
[۲] Texas Public Policy Foundation, Federal Energy Subsidies and Support from 2010 to 2019, July 2020
[۳] Beatrice Offshore Windfarm Limited, Annual report and financial statements 2020, https://bit.ly/3JUJYSc
[۴] http://fxn.ws/1GGYdbX
[۵] IAEA, Uranium 2020: Resources, Production and Demand
انتهای پیام/ انرژی
به نظرم بایدبه عقب برگردیم.
در صفحه۳۷۲قرآن در سوره شعرآ قصه جالبی هست برای حضرت هود علیه السلام که در سرزمین یمن زندگی میکرد.او به قومش گفت چرا بر بالای هر بلندی بنایی می سازید که استفاده ای از آن نمی برید.وصنایعی را می سازید تا جاودانه در دنیا بمانید وموقع کشتن بیرحمانه دیگران را می‌کشید.پس تقوا پیشه کنید واز خدابترسید.واز کمک های او استفاده کنید.همان خدایی که به شما چهار پایان اهلی وفرزندان پسر داده است. وهمان که باغ هاوچشمه جاری برایتان ساخته است.ولی قومش او را تکذیب کرده وگفتند که چه موعظه کنی وچه ساکت بمانی برای ما فرقی نمی کند.همه این پندها رفتاری قدیمی وکهنه است.پس آنها را سیل وعذاب الهی نابود کرد.