مسیر اقتصاد/ طبق آمار گمرک در سال ۱۴۰۰، میزان صادرات غیرنفتی ایران بیش از ۴۸.۶ میلیارد دلار بوده است که از منظر درآمد ۴۱ درصد و از منظر وزنی حدود ۱۰ درصد افزایش داشته است. در نگاه اول و دیدگاه مردم این امر مثبت به نظر می‌رسد. اما افزایش صادرات غیرنفتی زمانی برای اقتصاد ایران مفید است که تحت شرایط خاصی انجام شده باشد و منافع حاصل از آن به کشور بازگشته باشد. به بیان دیگر صرف افزایش صادرات غیرنفتی ممکن است مترتب عوارضی شود که آثار منفی آن ممکن است از آثار مثبتش بیشتر باشد و نادیده انگاشتن این آثار توسط دولت مردان و افزایش بی‌محابا صادرات غیرنفتی ضررهای جبران‌ناپذیری را به اقتصاد کشور وارد کند.
بازگشت ارز صادراتی لازمه مهم صادرات غیرنفتی
صادراتی ارزشمند است که بتواند ارز یا ارزش افزوده معادل آن را برای کشور به ارمغان بیاورد. اما رصد صادراتی چند سال اخیر نشان می‌دهد که به بازگشت ارز حاصل از صادرات به کشور همواره کمتر از میزان صادرات بوده است و این نشان می‌دهد روند صادرات غیر نفتی از سوی عده‌ای سودجو به منظور خروج سرمایه مورد استفاده قرار گرفته است.
بخشی از ارز صادراتی توسط تجار در کشورهای مقصد سرمایه‌گذاری شده یا مابه‌ازای آن کالای لوکس به کشور وارد شده و یا به دلیل کاهش شدید ارزش پول ملی به قدری ارزان در بازار جهانی کالاهای صادراتی فروخته شده که ارزش افزوده کافی ایجاد نکرده است. اگر مابه ازای کالای صادراتی ارزآوری رخ ندهد و ارز به دست آمده وارد چرخه تجارت داخلی کشور نشود آن حجم از صادرات عملا فایده‌ای برای کشور نداشته است.
صادرات ارزان نهاده‌های تولیدی مطلوب نیست
آن طرف سکه صادرات غیرنفتی، گرانی کالاها یا شدت یافتن بیکاری در کشور است؛ به طور خاص صادرات فولاد و سیمان در افزایش قیمت داخلی و ایجاد مشکل برای بخش ساخت و ساز اثر گذار بوده است. اگر صادرات محصولاتی همچون فولاد و سیمان و دیگر نهاده‌های تولیدی، به افزایش قیمت داخلی و کاهش ساخت و ساز و تولید محصولات در داخل منجر شود، نتایج منفی آن به مراتب بیشتر از اثرات مثبت بوده است. صادرات مواد غذایی و برخی محصولات کشاورزی نیز در صورتی که گرانی در این محصولات و محروم کردن اقشار مختلف از مصرف این مواد غذایی منجر شود، شرایط مشابه فولاد و سیمان دارد.
رصد کالاهای صادراتی غیرنفتی ایران همچنین نشان می‌دهد که اغلب کالاهای صادراتی ایران را مواد خام معدنی، فلزات گرانبها، مواد شیمیایی و بعضا مواد غذایی تشکیل می‌دهد که فرآیند تولید آن‌ها در داخل کشور ارزش افزوده زیادی ایجاد نکرده و اشتغال زیادی را درگیر نکرده است.
افزایش صادرات غیرنفتی با چه شرایطی به سود کشور است؟
تجربه سایر کشورها نیز نشان از این دارد که مدیریت منابع داخلی همواره در اولویت کشورهاست و در شرایطی که ایران با تحریم‌های خارجی مواجه است، مدیریت منابع از اهمیت دو چندانی برخوردار است. از این رو افزایش صادرات غیرنفتی نیز تنها زمانی توجیه اقتصادی دارد که «منابع اولیه و نهاده‌های تولیدی به قیمت ارزان صادر نشده باشد»، «کالای مازاد بر نیاز مصرف داخلی صادر شده باشد» و در نهایت «ارز حاصل از آن به کشور بازگشته باشد».
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی
