مسیر اقتصاد/ نابرابری اقتصادی موضوعی است که به مشکلی اساسی در بیشتر کشورهای جهان تبدیل شده است. نتیجه این نابرابری چیزی جز نارضایتی مردم نبوده است. به همین دلیل همواره یکی از اهداف اصلی دولت‌ها کاهش نابرابری بوده است. در ایران نیز کاهش نابرابری همواره جزء اهداف اصلی کشور بوده و در برنامه ششم توسعه نیز برای آن از طریق کاهش ضریب جینی به طور ویژه هدفگذاری شده است.
محقق نشدن اهداف کاهش نابرابری در برنامه ششم توسعه
ضریب جینی یکی از شاخص های مهمی است که به وسیله آن نابرابری در جامعه اندازه گیری می شود. ضریب جینی شاخصی بین صفر و یک است و هر چه این مقدار کمتر باشد بیانگر نابرابری کمتر است. بر همین اساس مطابق ماده ۳ قانون برنامه ششم توسعه در سال پایانی این برنامه، ضریب جینی می بایست به عدد ۳۴ صدم برسد.
اما بررسی این شاخص نشان می‌دهد که نه تنها هدف مشخص شده در قانون برنامه ششم توسعه محقق نشده، بلکه وضعیت این شاخص نسبت به سال شروع این برنامه بدتر شده است. ضریب جینی کل کشور در سال ۱۳۹۵ برابر با ۳۹ صدم بوده اما در سال ۱۳۹۸ به حدود ۴۰ صدم رسیده است. این بدین معناست که نه تنها نابرابری در جامعه کاهش نیافته بلکه نسبت به سال شروع این برنامه نیز بیشتر شده است. در نمودار زیر روند تغییرات ضریب جینی ایران در سال‌های مختلف نشان داده شده است.
بر اساس نمودار فوق ضریب جینی در فاصله سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲ نزولی بوده اما در ادامه روندی صعودی را طی کرده است. تنها در سال ۱۳۹۸، نرخ ضریب جینی مقداری کاهش یافته و بار دیگر به زیر ۰.۴ رسیده است.
پیش بینی افزایش ضریب جینی در سال جاری
نکته دیگر اثر بحران کرونا در افزایش نابرابری در جامعه است. آمار بیان شده قبل از فراگیری بیماری کرونا است. یکی از اثرات مخرب کرونا افزایش فاصله طبقاتی و نابرابری در بیشتر کشورهای جهان بوده است. دلیل اصلی این امر کاهش مخارج و افزایش پس انداز ثروتمندان و در مقابل کاهش درآمد سایر افراد بوده است. تورم نیز عاملی است که با کاهش قدرت خرید اقشار کم درآمد و افزایش ارزش دارایی‌های افراد ثروتمند باعث افزایش نابرابری در جامعه می‌شود.
بر این اساس پیش بینی می‌شود که ضریب جینی و فاصله طبقاتی در سال جاری نسبت به سال گذشته افزایش یابد و با اهداف مشخص شده در برنامه ششم توسعه فاصله بیشتری پیدا کند.
مالیات بهترین ابزار برای بازتوزیع درآمد
یکی از اهداف اصلی دریافت مالیات بازتوزیع درآمد و ثروت در جامعه است. تجربه سایر کشورها نشان می‌دهد که با استفاده از یک نظام مالیاتی مناسب میتوان ضریب جینی را تا حد قابل قبولی کاهش داد. با اخذ مالیات بیشتر از ثروتمندان و بازتوزیع آن می توان نابرابری را در جامعه کاهش داد. ظرفیتی که در اقتصاد ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
نمودار زیر ضریب جینی قبل و بعد از دریافت مالیات در کشورهای مختلف را نشان می دهد. همانگونه که مشاهده می‌شود در کشورهای توسعه یافته ضریب جینی بعد از دریافت مالیات و بازتوزیع درآمد کاهش یافته است. برای مثال ضریب جینی فرانسه قبل از دریافت مالیات ۵۱ صدم بوده اما پس از دریافت مالیات به ۲۹ صدم کاهش یافته است.
همانطور که در نمودار بالا مشخص است اخذ مالیات سهمی اساسی در کاهش نابرابری درآمدی در کشورهای جهان دارد.
مقایسه نرخ ضریب جینی در ایران و سایر کشورها
نکته دیگر اینکه درحال حاضر وضعیت ایران در زمینه ضریب جینی و نابرابری درآمدی، در مقایسه با دیگر کشورهای جهان بسیار نامطلوب است و در واقع اغلب کشورهای جهان، حتی آمریکا، به عنوان سرمایه‌داری ترین کشور جهان، در این شاخص وضعیتی بهتر از ایران دارند. آمارها نشان می‌دهد که با توجه به ضریب جینی ۸۷ کشور وضعیت بهتر و ۶۵ کشور وضعیت نامطلوب‌تری در نابرابری نسبت به ایران دارند.
آمار مربوط به ضریب جینی قبل از دریافت مالیات در ایران در دسترس نیست؛ اما با توجه به وضعیت نامطلوب نظام مالیاتی که در آن جنبه بازتوزیعی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، به نظر می‌رسد که تفاوت چندانی بین ضریب جینی قبل و بعد از دریافت مالیات وجود نداشته باشد. به همین دلیل با توجه به تجربه سایر کشورها در کاهش ضریب جینی با مالیات، اصلاح نظام مالیاتی می‌تواند نابرابری در ایران را تا حد مناسبی برای رسیدن به اهداف برنامه ششم توسعه کاهش داد.
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
