مسیر اقتصاد/ علی ربیعی سخنگوی دولت به تازگی در مصاحبه‌ای گفته است: «بعضی‌ها با تصور غلط از جهان می‌گویند در امور سیاسی و اقتصادی به دنیا چه‌کار دارید؛ با همسایه‌ها کار کنید. ما برای انتقال پولمان از همین کشورهای همسایه به خاطر فشار آمریکا به مشکل‌های زیادی خوردیم.»[۱] این سخنان به خوبی راهبرد فکری دولت در طول ۷ سال اخیر را نشان می‌دهد. مقامات دولتی معتقدند تا زمانی که آمریکا اجازه ندهد، ایران نمی‌تواند با هیچ کشوری در جهان، حتی با همسایگان خود به تجارت بپردازد. از این رو در طول ۷ سال اخیر تیم دیپلماسی اقتصادی دولت، اهتمامی به توسعه روابط با کشورهای همسایه و حتی کشورهایی مانند چین و روسیه را نداشته و تمام تمرکز خود را بر انعقاد یک توافق با حضور کشورهای اروپایی و آمریکا صرف کرده است.
شکست تجربه ۷ ساله معامله با کدخدا
رئیس جمهور روحانی ۷ سال قبل و در جریان مناظرات انتخاباتی سال ۱۳۹۲ نیز به صراحت گفته بود ایران باید با آمریکا وارد تعامل شود تا مشکلات تجارت خارجی خود را مرتفع نماید. بر این اساس از لحظه شروع دولت یازدهم، راهبرد معامله با کدخدا، به طور جدی در دستورکار تمامی ارکان دولت و به ویژه تیم دیپلماسی اقتصادی قرار گرفت.
اما تجربه ۷ ساله اخیر نشان می‌دهد تلاش برای جلب رضایت کدخدا با دادن امتیازاتی در زمینه هسته‌ای، نه تنها کمکی به رفع مشکلات تجارت خارجی ایران نکرد، بلکه درحال حاضر وضعیت ایران در زمینه نقل و انتقال پول با دیگر کشورها و فروش نفت، به مراتب بدتر از ۷ سال قبل است.
حل مشکلات تجارت ایران با همسایگان با تکیه بر خارج ممکن نیست
مهمترین درسی که باید از این روند گرفته شود این است که رفع مشکلات داخلی با تکیه بر کشورهای خارجی ممکن نیست. اینکه در طول دهه‌های اخیر ایران با وجود موقعیت جغرافیایی ممتاز، نتوانسته است تبادلات تجاری و اقتصادی خود با کشورهای همسایه و منطقه را به نحو مطلوبی شکل دهد، یک مشکل داخلی است و توافق با آمریکا و اروپا هیچ پیشرفتی در رفع این مشکل ایجاد نمی‌کند.
بی توجهی به انعقاد توافقات تجاری و گمرکی با همسایگان، تدارک ندیدن سازوکارهای تحریم ناپذیر مالی و بانکی جدید و بی رغبتی در استفاده از سازوکارهای جایگزین موجود، معطلی در ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقل کالا در قالب کریدورهای منطقه‌ای، بهره نبردن از ظرفیت رایزنان بازرگانی فعال، بی توجهی سفارت‌خانه‌های ایران در کشورهای همسایه به مسائل اقتصادی و بسیاری موارد دیگر، دلایل اصلی تجارت ضعیف ایران با همسایگان محسوب میشود که در طول ۷ سال اخیر هیچ اهتمامی برای رفع آن‌ها صورت نگرفته است. بنابراین نباید عدم موفقیت در این زمینه را با فرافکنی به گردن تحریم‌های انداخت.
تجارت جهانی امروز عصر روابط دوجانبه است
عرصه تجارت جهانی امروز تفاوت‌های زیادی با الگوی فکری تیم اقتصادی دولت دارد. در شرایط کنونی جهان کشورها از الگوهای چندجانبه‌گرایی و تعامل همزمان با همه کشورهای جهان، به رهبری سازمان تجارت جهانی و دیگر نهادهای بین‌المللی فاصله گرفته‌اند و به سمت دوجانبه‌گرایی حرکت کرده‌اند.
در الگوی دوجانبه‌گرایی کشورها به جای معطل ماندن برای مذاکره با همه کشورهای جهان، تعاملات مالی، اقتصادی و تجاری خود را با کشورهایی تقویت می‌کنند که از نظر جغرافیایی و سیاسی نزدیکی بیشتری با آن‌ها دارند. این الگو موجب میشود تعامل تجاری و اقتصادی با دیگر کشورهای جهان با سرعت و سهولت بیشتری توسعه یابد و امکان اثرگذاری منفی کشورهای متخاصم در این تعاملات نیز به شدت محدود شود.
دلیل اصلی عدم موفقیت در تجارت ایران با همسایگان بی عملی و انفعال است
چنانچه تیم اقتصادی فعلی در طول ۷ سال اخیر به جای اصرار بر تعامل با غرب و چندجانبه‌گرایی (بهبود تعاملات با همه کشورهای جهان به طور همزمان)، بر دوجانبه‌گرایی و توسعه روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای همسایه تمرکز می‌کرد، اکنون کارنامه‌ای به مراتب موفق‌تر برای خود تدارک دیده بود.
تحریم‌های آمریکا به طور حتم موانعی را پیش روی تجارت ایران با همسایگان ایجاد نموده است؛ اما دلیل اصلی عدم شکل گیری روابط خارجی ایران را نه در آن سوی دنیا، بلکه باید در بی عملی و انفعال تیم دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه ایران جستجو کرد.
پینوشت:
[۱] خبرگزاری ایسنا؛ شماره خبر: ۹۹۰۹۱۶۱۲۶۲۳
انتهای پیام/ تجارت و ارز
