مسیر اقتصاد/ بی تردید کاهش شدت انرژی ایران یکی از مفاهیم پرکاربرد در طرح‌ها و برنامه‌های سال‌‌های اخیر کشور بوده است و در قالب گزارش‌های متعددی به این موضوع پرداخته شده و هر کدام با توجه به هدفی که داشته‌اند، نتایج را تحلیل و تفسیر کرده‌اند.
شاخص شدت انرژی چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
شدت انرژی شاخصی برای تعيين کارایی انرژی در سطح اقتصاد ملی هر کشور است، که از تقسيم مصرف نهایی انرژی و یا عرضه انرژی اوليه بر توليد ناخالص داخلی محاسبه می‌گردد. این شاخص نشان می‌دهد که برای توليد مقدار معينی از کالاها و خدمات برحسب واحد پول، چه مقدار انرژی به کار رفته است. در نتیجه هر چه میزان آن برای یک کشور کمتر باشد، به نظر وضعیت آن کشور مطلوب‌تر است؛ اما این شاخص نیز همچون سایر شاخص‌ها نقاط ضعفی دارد که در تحلیل‌ها باید به آن‌ها توجه کرد.
در حقیقت شاخص شدت انرژی می‌تواند متأثر از عوامل متعدد نظير سطح استانداردهای زندگی، ساختار اقتصادی و صنعتی، شهرنشينی، سرانه نيروی کار، توليد ناخالص داخلی و کارایی یک کشور باشد. اما بصورت کلی کشورهایی که دارای سطح بالاتری از استاندارد زندگی هستند، مصرف انرژی بيشتری دارند و در نتيجه این امر بر شدت انرژی آن‌ها تأثير می‌گذارد.
شاخص شدت عرضه انرژی ایران تنها ۳۰ درصد بیشتر از متوسط جهانی
در سال ۲۰۱۶، متوسط شاخص شدت عرضه انرژی اوليه جهان براساس توليد ناخالص داخلی برحسب برابری قدرت خرید ۱.۲ میلیون بشکه معادل نفت خام به ازای هزار دلار بوده است. این رقم در ایران حدود 30 درصد بیشتر از مقدار متوسط جهانی است.
شاخص شدت مصرف نهایی انرژی جهان براساس توليد ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید ۰.۶ میلیون بشکه معادل نفت خام به ازای هزار دلار بوده است. این شاخص نیز در ایران بیش از ۴۰ درصد بالاتر از متوسط جهانی است [۱].
شاخص شدت انرژی ایران باید متناسب با قدرت خرید مردم محاسبه شود
در محاسبه شدت انرژی بر مبنای برابری قدرت خرید، برخی از اشکالات ناشی از محاسبه نرخ ارز وجود ندارد. در حقیقت شدت انرژی ایران به شکل معادل بشکه نفت خام به ازای میلیون ریال محاسبه می‌گردد و لذا هر چه نرخ دلار بالاتر باشد، در نهایت مقدار شدت انرژی کشور بیشتر محاسبه خواهد شد.
بنابراین در صورتی که در محاسبه نرخ دلار، به جای نرخ اسمی از شاخص برابری قدرت خرید استفاده شود، نرخ دلار به حدود یک سوم تا یک پنجم نرخ اسمی آن کاهش خواهد یافت. در این صورت شاخص شدت انرژی واقعی ایران به کمتر از ۴۰ درصد مقداری که متصور است، افت می‌کند.
مقدار شدت عرضه اولیه انرژی و مصرف نهایی انرژی ایران طی بازه زمانی سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۶، تقریبا ثابت بوده است؛ که در نمودار زیر نشان داده شده است.
چه مواردی باید در مقایسه شدت انرژی کشورها لحاظ شود؟
در عین حال که مصرف انرژی در بخش‌هایی از کشور بالا است اما باید توجه کرد که مقدار کل مصرف انرژی کشور تا آن حد که گفته می‌شود بحرانی نیست و شامل همه بخش‌های ایران نمی‌شود. نوع فعالیت‌های اقتصادی یک کشور در مصرف انرژی آن بسیار موثر است؛ در حقیقت فعالیت‌های اقتصادی مانند گردشگری، تجاری و خدماتی کمترین مصرف انرژی را دارند در حالی که فعالیت‌های تولیدی مانند صنایع معدنی، نفت و پالایش، پتروشیمی و برخی صنایع دیگر، انرژی بیشتری مصرف می‌کنند. لذا شدت انرژی شاخص مناسبی برای مقایسه بین دو کشور بخصوص در بخش صنعت نیست.
ضمن اینکه در ارزیابی شاخص شدت انرژی باید به شرایط اقلیمی هر کشور، وسعت آن، پراکندگی جمعیت، فاصله مراکز تولید از مقاصد مصرف، نوع فعالیت اقتصادی، ترکیب انرژی مصرفی و… توجه کرد و بدون در نظر گرفتن این موارد، مقایسه صرف شاخص های شدت انرژی معنی دار نیست [۲].
بنابراین مقایسه شدت انرژی ایران با سایر کشورها بدون در نظر گرفتن مولفه‌های تاثیرگذار در مصرف انرژی امری اشتباه است و بهتر آن است که روند شدت انرژی هر کشور بصورت جداگانه و به تفکیک بخش‌های مختلف اعم از ساختمان، صنعت، حمل و نقل و … بررسی گردد. در این صورت به طور طبیعی هر چه میزان مصرف مدیریت شود و شاخص شدت انرژی کاهش یابد، به معنی عملکرد مطلوب یک کشور در مدیریت مصرف انرژی است.
پینوشت:
[۱] ترازنامه انرژی ایران در سال ۱۳۹۶
[۲] باشگاه خبرنگاران جوان؛ کد خبر: ۵۲۵۵۱۳۳
انتهای پیام/ نفت و انرژی
