به گزارش مسیر اقتصاد جمهوری اسلامی ایران در سال گذشته با تولید ۱۶ میلیون و ۷۰۰ هزار تن فولاد خام، سهم یک درصدی از تولید جهانی داشته است. همچنین پیش بینی می شود تولید فولاد ایران در سال جاری به بیش از ۱۸ میلیون تن برسد. علاوه بر این در سال جاری، با رشد میزان صادرات محصولات فولادی و کاهش میزان واردات، برای نخستین بار میزان صادرات بیشتر از واردات شده و تراز تجاری فولاد کشور مثبت شده است.
طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، در ۹ ماه ابتدایی سال جاری میزان صادرات محصولات فولادی (بدون احتساب سنگ آهن خام) در حدود ۴٫۶ میلیون تن به قیمت ۲٫۲ میلیارد دلار بوده و میزان واردات این محصولات نیز در حدود ۳٫۳ میلیون تن به قیمت ۲٫۱ میلیارد دلار بوده است. به این ترتیب برای اولین بار در تجارت خارجی کشور شاهد مثبت شدن تراز تجاری محصولات فولادی کشور هستیم.
با این حال، بررسی جزئی‌تر آمارهای گمرک نشان می‌دهد افزایش صادرات بخش فولاد کشور بیشتر در محصولات با ارزش افزوده کمتر صورت گرفته و محصولات ساخته شده نهایی، سهم کمی از این صادرات را به خود اختصاص داده‌اند. در مقابل در زمینه واردات، با وجود کاهش چشمگیر واردات ورقه‌های فولادی، میزان واردات محصولات ساخته شده نهایی با افزایش همراه بوده است. در جدول زیر میزان صادرات و واردات محصولات فولادی در ۹ ماه ابتدایی سال جاری نشان داده شده است.
چنانچه از جداول بالا مشخص است، میزان کل صادرات بخش فولاد کشور با احتساب سنگ آهن، از نظر وزنی ۴۴ درصد افزایش یافته و به ۱۸٫۲۵ میلیون تن رسیده است درحالیکه از نظر قیمتی تنها ۱۰ درصد رشد داشته و به ۲٫۷ میلیارد دلار رسیده است.
عمده افزایش صادرات بخش فولاد در سال جاری مربوط به صادرات اشکال ابتدایی (مانند شمش و پودر) فولاد خام و آلیاژ‌های آن است که در بین محصولات فولادی کمترین فرآوری و ارزش افزوده را دارد. در واقع آمارهای مربوط به افزایش چشمگیر صادرات فولاد تنها مربوط به صادرات فولاد خام است و در زمینه صادرات محصولات ابتدایی و محصولات ساخته شده نهایی که ارزش افزوده بیشتری دارند، افزایش چندانی حاصل نشده است.
در مقابل میزان کل واردات بخش فولاد از نظر وزنی ۸ درصد کاهش یافته و از نظر قیمتی با ۱۶ درصد کاهش همراه بوده است. با اینحال، واردات مربوط به محصولات با ارزش افزوده کمتر، کاهش یافته و میزان واردات محصولات ساخته شده فولادی که ارزش افزوده بیشتری دارد، در سال جاری ۲۸ درصد افزایش یافته است.
افزایش تولید و صادرات فولاد میتواند مزایای زیادی از جمله اشتغال، رشد اقتصادی و ارز آوری برای کشور به همراه داشته باشد؛ اما در صورتی که این افزایش صادرات در محصولات خام و با فرآوری کمتر متوقف شود، و در مقابل بر میزان واردات محصولات ساخته شده نهایی به کشور افزوده گردد، اهداف فوق آن طور که شایسته است محقق نمیشود و فرصت اشتغال زایی و ایجاد ارزش افزوده به دیگر کشورها سپرده می شود.
بر اساس طرح جامع فولاد، تا سال ۱۴۰۴ باید ظرفیت تولید محصولات فولادی از حدود ۱۸ میلیون تن فعلی به ۵۵ میلیون تن برسد که با تحقق این هدف، جایگاه جمهوری اسلامی ایران بین فولاد سازان جهان از رتبه چهاردهم کنونی به هفتم ارتقا می یابد. درحال حاضر کشورهای چین (با تولید بیش از ۵۰ درصد کل فولاد دنیا)، ژاپن، آمریکا، کره‌جنوبی، روسیه و هند در رتبه‌های اول تا ششم تولید فولاد جهان قرار دارند.
همچنین برآورد شده است برای تحقق اهداف صادراتی طرح جامع فولاد، میزان صادرات فولاد ایران در سال ۱۴۰۴ باید به ۱۵ میلیون تن برسد. در این زمینه مهمترین دغدغه ایجاد توازن در زنجیره تولید فولاد است، به طوریکه تنها بر میزان خام فروشی محصولات فولادی اضافه نگردد و بخش قابل توجهی از صادرات این بخش به محصولات ساخته شده نهایی اختصاص یابد.
درحال حاضر یکی از طرح‌هایی که توسط ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی برای وزارت صنعت، معدن و تجارت تکلیف شده، تکمیل زنجیره تولید صنعتی است. لذا در زمینه تولید محصولات فولادی لازم است از ظرفیت معادن و تولید بالای محصولات ابتدایی (ورقه، میله و مفتول) فولادی در کشور به‌گونه‌ای استفاده شود که بخش زیادی از آن‌ها به تولید محصولات ساخته شده نهایی منجر شود تا علاوه بر دستیابی به اهداف تعیین شده در افق چشم انداز، ارزش افزوده و اشتغال بیشتری نصیب کشور گردد.
