مسیر اقتصاد/ جمهوری اسلامی ایران پانزدهم دی ماه سال جاری رسما گام پنجم کاهش تعهدات برجامی خود را برداشت و جزئیات آن را به طرف‌های باقی مانده در این توافق اعلام کرد. بر این اساس ایران اعلام کرد آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی برنامه هسته‌ای خود در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفیوژها» را کنار می‌گذارد؛ و بدین ترتیب تعهد ایران به تمام محدودیت‌های حوزه عملیاتی شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده و تحقیق و توسعه، برداشته شد.
اما از زمان برداشتن گام پنجم کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، همچنان هیچ تحرکی در کشورهای غربی برای اجرای تعهداتشان در این توافق مشاهده نشده است. از نگاه کارشناسی تصمیم اتخاذ شده از سوی ایران در گام پنجم و در ادامه اقداماتی که در طول یک ماه و نیم اخیر در دستورکار قرار گرفته، حاوی پیام‌های نامطلوبی از سوی ایران به طرف‌های غربی بوده است.
اولین پیام: گام پنجم آخرین گام ایران بود
مقامات ایرانی به صراحت در آن زمان اعلام کردند گام پنجم، آخرین تلاش ایران برای کاهش تعهدات برجامی خود به منظور تحریک طرف‌های مقابل به اجرای تعهدات متقابلشان در توافق هسته‌ای است. بنابراین این سوال به شکل جدی در بین کارشناسان داخلی ایجاد شد که چرا ایران به طور رسمی اعلام کرده است اقدامات اخیر، آخرین گام‌هایی است که ایران در راستای کاهش تعهدات برجامی خود برمی‌دارد.
این حرکت ایران نشان از آن دارد که عملا به شرایط موجود راضی است و حاضر است حتی با این شرایط نیز برجام را حفظ نماید. به بیان دیگر با ارسال این پیام از سوی ایران، طرف‌های مقابل به خوبی درک کردند که ایران بین وجود پوشالی کنونی برجام و حرکت به سمت تحریک بیشتر آن‌ها، گزینه اول را انتخاب کرده است.
این پیام موجب شد طرف‌های اروپایی برای گرفتن امتیازات بیشتر از ایران طمع کنند و در همین راستا سازوکار اسنپ بک را فعال نمودند تا بتوانند در زمینه‌های هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای امتیازات بیشتری را در ازای حفظ برجام از ایران طلب کنند. با فعال شدن سازوکار اسنپ بک، بار دیگر سمت بازنده توافق برجام یعنی ایران، مورد بازخواست سمت برنده، یعنی کشورهای اروپایی قرار گرفت.
دومین پیام: تأکید بر بازگشت سریع به اجرای همه محدودیت‌های برجامی
نکته مهم دیگر که در طول تمامی ۵ گام کاهش تعهدات برجامی از سوی مقامات ایران مورد تأکید قرار گرفته، «امکان بازگشت سریع ایران به اجرای تمامی محدودیت‌های برجامی» است.
مقامات ایرانی در گام‌های کاهش تعهدات برجامی قصد دارند طرف مقابل را به اجرای تعهدات متقابلشان تحریک کنند و از این نظر این گام‌ها قابل تحسین است؛ اما تأکیدات همه جانبه به بازگشت پذیر بودن گام‌های ایران و امکان بازگشت سریع به اعمال دوباره محدودیت‌ها، به نوبه خود یک پیام ضعف محسوب میشود و دلبستگی فراوان ایران به وضعیت موجود برجام را به طرف‌های غربی مخابره می‌کند.
سومین پیام: هیچ قصدی برای محدود نمودن نظارت بازرسان آژانس نداریم
پیام ضعف سومی که از سوی ایران به طرف‌های مقابل منتقل شد، به شیوه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مربوط میشود. ایران در بیانیه خود در زمان اعلام جزئیات گام پنجم کاهش تعهدات برجامی تصریح کرد شیوه همکاری با آژانس هیچ تغییری نمی‌کند و ایران هیچ برنامه‌ای برای محدود کردن آن در آینده نیز ندارد. این درحالیست که نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران از طریق آژانس، به واقع مهم‌ترین و کلیدی‌ترین خواسته و دستاورد غرب در توافق هسته‌ای با ایران بوده است.
از طرف دیگر زمان اعلام جزئیات گام پنجم کاهش تعهدات برجامی ایران با ایام ترور شهید قاسم سلیمانی از سوی آمریکا مصادف شده بود؛ و به همین دلیل بسیاری از کارشناسان داخلی انتظار داشتند اقدامات ایران در گام پنجم کاهش تعهدات برجامی، جدی تر باشد و نظارت‌های آژانس را به عنوان کلیدی‌ترین دستاورد غرب در این توافق با محدودیت مواجه نماید.
اما رویکرد ایران به طرف‌های غربی اطمینان خاطر داد که ایران نه در گام پنجم کاهش تعهدات برجامی و نه در آینده، قصد محدود نمودن نظارت‌های آژانس را ندارد؛ و آن‌ها به زعم خود، همواره می‌توانند از عدم حرکت ایران به سمت ساخت بمب هسته‌ای اطمینان حاصل کنند. چنین پیامی نیز به نوبه خود یک نشانه ضعف از سوی ایران محسوب میشود و کشورهای غربی را در تعامل‌های آتی با ایران گستاخ تر می‌کند.
چهارمین پیام: یک ماه و نیم بی عملی ایران در اجرای گام پنجم کاهش تعهدات برجامی
در زمان اعلام جزئیات گام پنجم کاهش تعهدات برجامی، انتظار می‌رفت ایران ضمن کنار گذاشتن تمامی محدودیت‌های اجرایی، یک برنامه مشخص و دقیق برای توسعه کمی و کیفی ظرفیت‌های غنی سازی هسته‌ای و افزایش تعداد سانتریفیوژ‌های فعال خود اعلام نماید؛ چراکه شعار کنار گذاشتن محدودیت‌ها، تا زمانی که در عرصه عمل گامی برداشته نشود، نمی‌تواند ترسی در دل طرف‌های مقابل ایجاد کند و آن‌ها را به سمت اجرای تعهداتشان سوق دهد.
اما نه تنها هیچ برنامه مشخصی برای توسعه برنامه‌های تحقیق و توسعه و افزایش کمی و کیفی ظرفیت‌های غنی سازی از سوی ایران اعلام نشد، بلکه به اذعان رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در طول یک ماه و نیم که از زمان گام پنجم می‌گذرد نیز ایران هیچ اقدامی در این راستا انجام نداده است. به بیان دیگر «برداشتن همه محدودیت‌های اجرایی در برنامه هسته‌ای» تنها یک شعار از سوی ایران بوده و هیچ اقدام عملی در این راستا از سوی ایران در دستورکار قرار نگرفته است.
گروسیان در اظهارات اخیر خود تأکید کرده است بازرسان آژانس به دقت اقدامات ایران را تحت نظر دارند و هرگاه اقدامی عملی در راستای گام پنجم از سوی ایران مشاهده شود، به سرعت طرف‌های غربی را مطلع می‌کنند.[۱]
چرا امیدی به آینده برجام نیست؟
توافق هسته‌ای ایران با کشورهای غربی قرار بود به تحریم‌های مالی و تجاری پایان دهد؛ اما خروج یکجانبه آمریکا از این توافق و در ادامه نبود اراده و توان کافی در طرف‌های اروپایی برای اجرای تعهداتشان، موجب شد عملا دستاورد آن برای ایران «تقریبا هیچ» باشد.
گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران نیز مصادف با سالگرد خروج یکجانبه آمریکا از این توافق، باهدف تحریک طرف‌های مقابل به اجرای تعهداتشان در دستورکار قرار گرفت؛ اما به دلیل عدم اتخاذ یک رویکرد فعال از سوی ایران و به جای آن مخابره پیام‌های ضعفی که در بالا اشاره شد، اکنون نه در ایران و نه در خارج از کشور، هیچ کارشناسی به آینده این توافق امید ندارد.
شواهد حاکی از آن است که تنها امید طرفداران برجام روی کار آمدن رئیس جمهوری غیر از ترامپ در آمریکاست؛ که آنهم تا قبل از سال ۲۰۲۵ میلادی بسیار دور از انتظار به نظر می‌رسد.
پینوشت:
[۱] رویترز؛ plink.ir/8N0jB
انتهای پیام/ دولت و حاکمیت
