مسیر اقتصاد/ سال‌هاست که واژه «اشتغال» قرین همیشگی «پتروشیمی» شده است. بررسی سخنان برخی مدیران وزارت نفت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی طی دوره‌های گوناگون نیز نشان می‌دهد که آمار و ارقامی مختلف و بعضاً دور از واقعیت از میزان اشتغال زایی در پتروشیمی ارائه شده است.
مجتمع‌های بالادستی پتروشیمی اشتغال‌زایی مناسبی ندارد
به طور کلی هرچند صنعت پتروشیمی در ایران به دلیل وجود خوراک ارزان‌قیمت به عنوان صنعتی مولد، درآمدزا و پرسود شناخته می‌شود، اما باید این نکته را نیز در نظر گرفت که عمده مجتمع‌های پتروشیمی در ایران، اصطلاحاً «صنایع مادر» در پتروشیمی هستند که نه تنها اشتغال زا نیستند بلکه به عنوان صنایع سرمایه‌بر شناخته می‌شوند.
این موضوع در مورد صنایع پایین‌دست پتروشیمی کاملا برعکس است؛ به طوریکه با سرمایه‌های کمتر می‌توان اشتغال به مراتب بیشتری را ایجاد کرد. بررسی وضعیت اشتغال زایی در صنعت پتروشیمی کشور نیز همین موضوع را نشان می‌دهد.
اشتغال پتروشیمی زیر ذره‌بین ۵۶ ساله صنعت
در سال ۱۳۴۲، با بهره‌برداری از پتروشیمی شیراز صنعت پتروشیمی کشور با تولید کود اوره به طور رسمی شروع به فعالیت کرد. در حال حاضر با گذشت حدود ۵۶ سال از بهره‌برداری از اولین مجتمع پتروشیمی کشور، بخش بالادستی صنعت پتروشیمی کشور با وجود ۵۶ مجتمع پتروشیمی و ۶۶ میلیون تن تولید محصول (عمدتا شامل محصولات شیمیایی و پایه و همچنین خوراک و سوخت)، تنها ۱۰۸ هزار نفر اشتغال ایجاد کرده است. به عبارت دیگر به طور میانگین به ازای هر ۶۱۰ تن ظرفیت تولید محصول در مجتمع‌های بالادستی، ۱ نفر اشتغال ایجاد می‌شود.
این در حالیست که حدودا ۱۵ هزار بنگاه در صنایع پایین‌دست پتروشیمی در کشور فعال هستند. این مجموعه بنگاه‌ها نزدیک ۵ میلیون تن در سال خوراک از پتروشیمی‌ها دریافت می‌کنند که این میزان خوراک به اشتغال ۸۸۰ هزار نفری منجر شده است. در مقام مقایسه؛ به ازای هر ۵.۷ تن افزایش ظرفیت در بخش پایین‌دستی پتروشیمی ۱ نفر اشتغال جدید ایجاد شده است.
بنابراین باید توجه داشت که آنچه به عنوان اشتغال زایی بالای پتروشیمی مطرح می‌شود، وابسته به توسعه متوازن و متناسب این صنعت در حلقه‌های بالادستی، میان‌دستی، پایین‌دستی و بازار مصرف است.
توسعه نامتوازن و غیرمنضبط صنعت پتروشیمی
توسعه نامتوازن متوازن صنایع بالادستی و پایین‌دستی صنعت پتروشیمی سبب شده است که واحدهای پایین‌دستی این صنعت با نبود یا کمبود خوراک مواجه شوند و مجبور به واردات مواد اولیه مورد نیاز باشند.
بررسی طرح‌های در دست اجرا و مطالعه صنعت پتروشیمی نیز نشان می‌دهد که روند تعریف طرح‌های یک دهه گذشته، نه در جهت تکمیل زنجیره ارزش بلکه در راستای افزایش ظرفیت محصولات پایه بوده است.
لزوم تعریف صنایع پایین‌دستی پتروشیمی متناسب با ظرفیت جدید
با توجه به افتتاح ۴ طرح پتروشیمی متانول کاوه، الفین ایلام و متانول بوشهر و PVR تخت جمشید تا انتهای سال جاری و وعده بهره‌بردرای از ۲۳ طرح دیگر در انتهای جهش دوم پتروشیمی (سال ۱۴۰۰) و همچنین برنامه‌ریزی برای شروع به کار ۲۶ طرح پتروشیمی طی سال‌های جهش سوم پتروشیمی، در مجموع پیش‌بینی می‌شود تا انتهای سال ۱۴۰۴ حدود ۱۰۹ مجتمع وظیفه تولید بیش از ۱۳۰ میلیون تن محصول پتروشیمی را بر عهده داشته باشند. [۱]
بنابراین ضروریست شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران با توجه به این ظرفیت بزرگ، در کنار تلاش برای نقش‌آفرینی بیشتر در بازارهای صادراتی و تصاحب سهم بیشتر در بازار کشورهای هدف، به توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی متناسب با الگوی جدید توسعه این صنعت اقدام کند.
با توسعه بخش پایین‌دستی پتروشیمی ضمن ایجاد ارزش افزوده بالاتر و تکمیل زنجیره ارزش، به سرمایه‌گذاری کمتری نیاز دارد و عین حال اشتغال بسیار بالایی ایجاد خواهد کرد.
پینوشت:
[۱] مسیر اقتصاد؛ شناسه خبر: ۹۹۷۸۳
انتهای پیام/ نفت و انرژی
