مسیر اقتصاد/ صنعتی‌سازی ساختمان را می‌توان تغییر در نوع نگرش ساخت مسکن دانست؛ که موجب شکل‌گیری فرآیندی پویا و تدریجی در استفاده از نیروی انسانی مجرب در ساخت و استفاده از سیستم تولید کارخانه‌ای تحت مدیریت یکپارچه صنعتی می‌شود.
این فرآیند با هدف کاهش هدررفت مصالح، کاهش زمان تولید، افزایش کیفیت، کنترل آلایندگی محیط‌زیست، افزایش ارزش افزوده و … انجام می شود.
در برخی موارد، انبوه‌سازی و صنعتی‌سازی از یکدیگر تفکیک نمی‌شود و زمانی که صحبت از صنعتی‌سازی است، تصور ساخت و ساز با تعداد بالا وجود دارد؛ اما ممکن است در یک پروژه انبوه‌سازی، از روش‌های معمول و ابتدایی در ساخت استفاده شده باشد.
البته واضح است که در صنعتی سازی، تولید در تیراژ بالا به منظور توجیه اقتصادی پروژه اجتناب ناپذیر است؛ اما انبوه سازی تعریف صنعتی‌سازی نیست و از اثرات حرکت به سمت صنعتی‌سازی محسوب می‌شود.
استفاده از روش صنعتی سازی دارای مزایای متعددی است که اهم آن در ادامه شرح داده می‌شود.
کاهش زمان ساخت از طریق صنعتی سازی
صنعتی سازی به دلیل تولید پیشرفته مکانیزه و فرآیند نصب ساده، می‌تواند موجب تکمیل سریع پروژه‌ها گردد. علاوه بر این، در فرآیند تولید صنعتی از آنجا که برخی از مراحل تولید در کارخانه و به صورت موازی انجام می‌شود، نیازی به رعایت سلسله زنجیره‌های تولیدی در ساخت ساختمان نیست.
به عنوان نمونه در صورتی که بر تعداد طبقات ساختمانی افزوده شود، ساخت قطعات ساختمانی در طبقه بالاتر وابسته به اجرای قطعات در طبقه زیرین نیست و همین موضوع سرعت ساخت و ساز را افزایش و به تبع زمان ساخت و ساز را کاهش خواهد داد.
تصویر زیر مقایسه‌ای بین زمان اجرای ساخت در روش رایج و قدیمی با روش صنعتی‌سازی ساختمان را نشان می‌دهند.
صنعتی سازی زمان ساخت را بیش از ۵۰ درصد کاهش می‌دهد؛ لذا در صورت استفاده از این روش می‌توان در یک بازه زمانی معین، تعداد واحدهای مسکونی تکمیل شده را تا دو برابر افزایش داد.
سرعت اجرای کار ساختمان در روش ابتدایی و رایج در ایران به طور متوسط ٣٤ ساعت و در کشورهای اروپایی ٢٤ ساعت برای هر مترمربع زیربنا است. در روش صنعتی با توجه به موارد مذکور زمان اجرا بین ۱۴ تا ٢٤ ساعت برای هر مترمربع برآورد شده است که این موضوع افزایش سرعت در گردش سرمایه و بازگشت سرمایه در کوتاه مدت را به دنبال دارد.
افزایش ایمنی در کارگاه های صنعتی سازی ساختمان
ایمنی در ساخت و ساز یکی از نکات برجسته در هنگام پیش تولید، ساخت و پس از ساخت و ساز است. بر اساس آمار سازمان بین المللی کار[۱] سالانه حداقل ۶۰ هزار نفر در سراسر جهان در پروژه‌های عمرانی جان خود را از دست می‌دهند و صدها هزار نفر مجروح یا دچار صدمه جدی می‌‌شوند.
یکی از راهکارها برای کاهش میزان حوادث، جایگزینی فعالیت‌های پرریسک کارگاهی با فعالیت‌های با ریسک کمتر در کارخانه با محیط کنترل شده و ایمن است. صنعتی‌سازی ساختمان به دلیل به حداقل رساندن تعداد کارگران، مصالح و ضایعات در کارگاه ساختمانی می‌تواند محیط کاری ایمن و منظم ایجاد کند و حوادث ناشی از ساخت و ساز را به حداقل برساند.
حفاظت از محیط زیست در ساخت مسکن به روش صنعتی
افزایش بهره‌وری از منابع طبیعی، کاهش نخاله‌های ساختمانی و بهینه شدن مصرف انرژی در ساختمان‌ها از مهم‌ترین تأثیرات صنعتی‌سازی بر محیط زیست هستند. بر اساس آمار انستیتو نظارت جهانی[۲] بیش از ۴۰ درصد سنگ، شن و ماسه، ۲۵ درصد از چوب و ۱۶ درصد از آب مورد استفاده سالانه در جهان در صنعت ساختمان مصرف می‌شود.
همچنین طبق مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس، ساخت و ساز به روش رایج در کشور، به طور متوسط حدود ۱.۳۴ تا ۱.۶۴ تن نخاله را به ازای هر متر مربع ساختمان ایجاد می‌کند که هشدار پیامدهای زیست محیطی را به همراه دارد.
این در حالی است که بر اساس تحقیق سال ۲۰۰۶ در کشور مالزی، ۷۳ درصد از نخاله‌های تولیدی در روش صنعتی در محل تولید بازمصرف و بازیافت شده است. بر اساس نتایج این تحقیق منافع حاصل از کاهش تولید زباله و بازیافت آن چیزی در حدود ۲.۵ درصد بودجه‌ی پروژه خواهد بود.
کاهش گرد و خاک و ذرات معلق در کارگاه ساختمانی و کاهش سر و صداهای ناشی از نصب و برداشت داربست و مصالح در محل از دیگر مزایای صنعتی سازی محسوب می‌شود.
از سوی دیگر با توجه به نتایج مطالعه انجام شده در کشور عراق در سال ۲۰۱۵ سیستم‌های ساخت صنعتی با عایق‌بندی درست می‌توانند تا ۵۴ درصد در کاهش مصرف انرژی و جلوگیری از هدر رفت موثر باشند. این میزان برابر با ۱۸درصد از کل انرژی تولیدی سالیانه این کشور است.
کاهش هزینه های کلان اقتصادی با استفاده از روش صنعتی سازی
صنعتی‌سازی به صورت کلان بر افزایش راندمان تولید مسکن در سطح کشور، افزایش عمر مفید، کاهش نخاله‌های ساختمانی، صرفه‌جویی در مصرف انرژی، برقراری تعادل بین عرضه وتقاضا و هزینه نگهداری تأثیر مثبت دارد. برخی از سازندگان مسکن نیز اعلام کرده اند که استفاده از سیستم‌های نوین ساختمانی، کم هزینه خواهد بود.
از سوی دیگر بررسی برخی از مطالعات به افزایش ۷ الی ۱۰ درصدی در هزینه تمام شده با این روش اشاره دارند. دلیل این موضوع شاید عدم ساخت و ساز به تعداد انبوه برای توجیه اقتصادی باشد؛ یا آنکه منافع حاصل از سیستم‌های نوین ساختمانی از جمله کیفیت بالاتر، کاهش هدررفت مصالح، افزایش سرعت ساخت، ایمنی بیشتر و مسائل محیط‌زیستی در محاسبه هزینه‌ها تأثیر داده نشده باشد.
البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که در ابتدای برنامه صنعتی‌سازی، هزینه‌ها بالاست و تا زمانی که پیمانکاران و عموم جامعه با این روش آشنا نشوند، نقطه بهینه هزینه‌کرد حاصل نخواهد شد.
افزایش کیفیت ساخت از طریق صنعتی سازی
یکی از ابزارهایی که برای بررسی کیفیت استفاده می‌شود، هزینه کیفیت[۳] نام دارد. هزینه کیفیت به مجموعه هزینه‌هایی اطلاق می‌شود که در طول پروژه در زمینه کیفیت انجام می‌گردد و معمولاً آن را با مدل «پیشگیری، ارزیابی، شکست»[۴] مشخص می‌کنند.
بر اساس این مدل، فرض بر این است که سرمایه‌گذاری در بخش‌های پیشگیری و ارزیابی (آزمایش)، باعث کاهش هزینه‌های مربوط به شکست (دوباره‌کاری‌ها و بازسازی) خواهد شد.
هدف اصلی برآورد هزینه کیفیت، یافتن سطح بهینه میزان هزینه در فعالیت‌های پیشگیری به منظور تضمین کیفیت محصول نهایی است؛ به‌طوری‌که در آن مجموع هزینه‌های کیفیت حداقل شود.
در سیستم‌های ساختمان‌‌سازی صنعتی به دلیل اشتغال کارگران ماهر و نیمه‌ماهر با دامنه خاصی از کارها، کاهش خطای انسانی و به تبع کاهش هزینه دوباره‌کاری در ساخت و ساز حاصل می‌شود که این موضوع کیفیت سازه را به دنبال خواهد داشت.
در این سیستم قسمت‌های مختلف ساختمان در محیطی کنترل شده (به عنوان مثال کارخانه تولید قطعات پیش‌ساخته) تولید می‌گردد که در این محیط اثرات دمای هوا و بارش تأثیری بر روند کار و کیفیت محصول نخواهد داشت.
علاوه بر این، اجزایی که مشخصات و کنترل‌های فنی را برآورده نمی‌کنند، قبل از تحویل آن به کارگاه ساختمانی رد خواهند شد و همین امر بهبود کیفیت ساختمان را به دنبال دارد.
پینوشت:
[۱] International Labour Organization (ILO)
[۲] World Watch Institute
[۳] Cost of quality (CoQ)
[۴] Prevention-Appraisal-Failure model (PAF)
منابع:
- مقاله «مروری بر تعاریف ارائه شده برای صنعتی‌سازی ساختمان و بررسی تأثیرات بالقوه آن در صنعت ساخت»
- پایان نامه «شناسایی و تحلیل موانع توسعه صنعتی‌سازی ساختمان در ایران»
- گزارش «بررسی فرآیند صنعتی سازی ساختمان و الزامات آن»
Achieving energy efficiency through industrialized building system for residential buildings in Iraq
Modeling injury rates as a function of industrialized versus on-site construction technique
The Experiences of malaysia and other countries in industrialized building system in Malaysia
انتهای پیام/ راه و ساختمان
