جایگاه تجارت در اقتصاد و ارتقاء سطح زندگی مردم یک کشور، نشان دهنده اهمیت این مقوله و نیز اهمیت نقش دستگاه ها به عنوان مجری و کنترل کننده مقررات تجارت است. از سوی دیگر موقعیت جغرافیای سیاسی ممتاز توأم با واقع شدن در مسیر تاریخی و تمدنی جاده ابریشم و نیز تنوع آب و هوایی و وفور منابع طبیعی، جایگاه ویژه ای به کشور ما در اقتصاد و تجارت منطقه و جهان بخشیده است.
به گزارش مسیر اقتصاد برای بهره برداری از این فرصت استثنایی، نیاز به برنامه ریزی و سرمایه گذاری راهبردی وجود دارد؛ در این میان گمرک به عنوان یکی از دستگاه های مهم در حوزه تجارت که ورود و خروج کالا به کشور را مدیریت می نماید، نقش مهم و اثرگذاری در این حوزه دارد.
گمرک چه اقداماتی برای بهبود فرآیندها باید انجام دهد؟
انجام عملیات وسیع به صورت یکپارچه برای قرار گرفتن گمرک در مسیر تقویت تجارت کشور، نیازمند اقدامات متعدد است که از جمله آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
جابجایی سالانه حدود ۹ میلیارد تن کالا به ارزش بیش از ۱۴۰۰۰ میلیارد دلار و تردد حدود ۱ میلیارد مسافر از مرزها در سطح جهان که باید در خروج و ورود مورد کنترلهای گمرکی قرار گیرند و سرعت در انجام امور که لازمه شرایط جدید است، روش های پیشین کنترلی را ناکارآمد نموده است.
لذا بدیهی است که یک گمرک کارا باید دو الزام متباین دقت و سرعت را آشتی داده و وظایف خود را به نحو مطلوب انجام دهد.
سامانه های اطلاعاتی در گمرک
سازمان جهانی گمرک که یک نهاد بین المللی – بین الدولی است و کشور ما از سال ۱۳۳۷ به عضویت آن درآمده و مأموریت آن کمک به اعضاء در راستای کارآیی و کارآمدی می باشد، ابزارها و وسایل با ارزشی برای انجام بهینه امور تهیه و تدوین نموده است که از جمله آن ها می توان به کنوانسیونهای سیستم هماهنگ شده، استانداردهای امنیتی – تسهیلاتی در زنجیره عرضه تجارت بین الملل، مدیریت خطر، حسابرسی پس از ترخیص و یک برنامه آموزشی بسیار مهم برای ظرفیت سازی تحت عنوان «کلمبوس» اشاره نمود که گمرک جمهوری اسلامی ایران اکثر آنها را پذیرفته ودر حال اجرای آنها است.
همچنین گمرک ایران نرم افزار تشریفات گمرکی با نام آسیکودا که توسط آنکتاد یکی از زیر مجموعه های سازمان ملل متحد طراحی شده است را از سال ۱۳۷۵ به کار گرفت.
از آنجایی که به کارگیری فناوری اطلاعات به عنوان بهترین ابزار می تواند در خدمت تسهیل تجارت قرار گرفته تا موجب کاهش زمان و هزینه انجام تشریفات گردد و با عنایت به اینکه نیازها و توان داخلی باید مورد توجه قرارگیرد، لذا از چند سال قبل گمرک ایران با بهره گیری از توان علمی دانشگاه تهران به عنوان یکی از بزرگترین نهادها علمی کشور، در صدد طراحی و پیاده سازی سامانه هوشمند ورود و خروج کالا بر آمده و بدین منظور یک تیم تحقیقاتی متشکل از کارشناسان دو نهاد ایجاد گردید.
۸ مشکل مهم گمرک پیش از طراحی سامانه های اطلاعاتی جدید
تیم تحقیقاتی تشکیل شده در بررسی های خود در خصوص وضعیت موجود گمرک در دو سال پیش، به موارد زیر رسید:
سامانه های طراحی شده در گمرک برای رفع مشکلات
بنابراین تیم تحقیقاتی در طراحی خود زنجیره تجارت خارجی را با توجه به مشکلات و مسائل موجود بیان شده مورد توجه قرار داد و بدین منظور سامانه ای هوشمند و پهن پیکر طراحی نمود که این سامانه با پوشش دادن کلیه رویه های گمرکی تا بعد از ترخیص و با متمرکز کردن داده ها، اطلاعات عملیات اداری را جمع آوری نموده و اطلاعات پردازش شده عملیاتی و راهبردی را در اختیار مسئولین ذیربط قرار می دهد و آنها را در اتخاذ تصمیمات درست و سریع یاری می دهد.
علاوه بر طراحی و پیاده سازی این سامانه، سامانه هوشمند انبارها، سامانه هوشمند همیار پلیس، سامانه هوشمند حواله بارگیری و بارنامه الکترونیک را نیز در راستای یکپارچگی داده های این حوزه پیاده سازی و اجرا نمود. در کنار سامانه های فوق، سامانه هوشمند بازبینی نیز عملا مقدمات حسابرسی بعد از ترخیص را فراهم می نماید.
رویکرد گمرک در طراحی سامانه ها
در کلیه مراحل طراحی و استقرار سامانه های مذکور با رویکرد راهبردی به موضوع، موارد ذیل مورد توجه قرار گرفته است:
به گفته کارشناسان گمرکی، در همین راستا سعی گردیده است که نتایج مطالعات و اقدامات صورت گرفته مشتمل بر روش های اصلاحی و بهبود یافته، فرآیندها و عملیات سیستمی در سازمان گمرک کشور بصورت مجلدهایی پیوسته تدوین و ارائه گردد تا مورد استفاده ذینفعان، سازمان های اداری مرتبط، کارگزاران گمرکی، فعالان اقتصادی و دانشجویان گمرکی قرار گیرد و مقدمه ای برای همکاری بیشتر در آینده باشد.